اورامان تخت کردستان | هزارماسوله ایران

با هم به غرب کشور سفر می‌کنیم و به اورامان تخت کردستان می‌رویم؛ شهری در منطقه اورامانات که با نام هورامان تخت هم شناخته می‌شود. به شما از دیدنی های اورامان تخت می‌گوییم و امکانات این شهر را برای تان بازگو می‌کنیم. با ما باشید تا بدانید اورامان تخت کجاست و چه جذابیت‌هایی دارد.

آشنایی با اورامان تخت

اورامان تخت نام شهری در منطقه اورامانات کردستان است که بر اساس نظر کارشناسان بیش از 3000 سال قدمت دارد. این شهر تا قبل از سال 1390 با عنوان یک روستا شناخته می‌شد تا اینکه به همراه روستای سرپیر به شهر اورامان تخت تغییر پیدا کرد. بسیاری این مکان را هنوز هم به عنوان یک روستا می‌شناسند و به خاطر حال و هوای سنتی و اصیلش از گشت‌و‌گذار در آن لذت می‌برند. این شهر که با نام‌های هورامان تخت، هورامان و اورامان نیز شناخته می‌شود از غرب با عراق همسایه است و از شمال به سروآباد و از جنوب به استان کرمانشاه می‌رسد.

دلیل اصلی شهرت اورامان تخت، خانه‌های آن است که به صورت پلکانی شکل گرفته‌اند و شباهت زیادی به ماسوله گیلان دارند. این خانه‌ها به دست اهالی و با سنگ و چوب در دل کوه‌های سر به فلک کشیده رشته‌کوه‌های زاگرس ساخته شده و لقب هزارماسوله را برای شهر به ارمغان آورده‌اند. بد نیست بدانید فیلم‌های تخته سیاه به کارگردانی سمیرا مخملباف و نیمه ماه به کارگردانی بهمن قبادی هم در اورامان تخت تصویربرداری شده‌اند.

دیدنی ها و تفریحات اورامان تخت

بافت پلکانی 

اولین چیزی که در اورامان تخت جلب توجه می کند، معماری باشکوه آن است. در اینجا خانه‌هایی را می‌بینید که در شیب تندی در دره اورامان شکل گرفته‌اند و هماهنگی خاصی با طبیعت دارند. خانه ها از سنگ و به صورت خشکه‌چین ساخته شده‌اند؛ به این معنا که ملاتی در آنها به کار نرفته است. پنجره های آبی، سقف‌های چوبی و گل و گلدان‌ها از زیبایی‌های خانه‌های اورامان تخت هستند. برخی خانه‌ها در این دیار قدمتی بیش از 900 سال دارند و آسیب زیادی ندیده اند. 

گشت و گذار

یکی از تفریحات لذتبخش در اورامان تخت، قدم زدن و کشف زیبایی هاست. این شهر تقریبا 20 طبقه دارد و ساعت‌ها طول می‌کشد تا آنها را بگردید. البته دسترسی با ماشین هم در این طبقات ممکن است؛ اما لذت پیاده‌روی چیز دیگری‌ست. با گشت و گذار در محله‌ها می‌بینید که گذرگاه‌های پایین‌تر فاقد پله هستند و مسیر بهتری برای پیاده‌روی به شمار می روند. قسمت‌های بالایی مسیرهای پرشیب‌تری دارند؛ اما چشم‌انداز بهتری پیش‌روی‌تان قرار می‌دهند و به دلیل دسترسی سخت‌تر، خلوت‌تر هستند. در حین گشت و گذارتان می‌توانید در سایه درختان بلوط و سقز دقایقی سرشار از آرامش را بگذرانید، با مردم بومی به صحبت مشغول شوید و از دیدن لباس‌های محلی، صنایع دستی و طبیعت خیره‌کننده لذت ببرید.

آرامگاه پیر شالیار

در نزدیکی‌های اورامان تخت و در مسیری موسوم به بلبه‌رهه ورامان، مهم‌ترین مکان تاریخی شهر را می‌توانید ببینید که بنایی ساده دارد. آرامگاه پیر شالیار جاذبه‌ای پر رمز و راز است که گفته می‌شود خانه ابدی یکی از بزرگان منطقه اورامان است. بنای آرامگاه پیر شالیار، از سنگ است و گنبدی فیروزه‌ای دارد و از احترام بسیاری نزد مردم برخوردار است. او از شخصیت‌های مقدس و اسطوره‌ای منطقه محسوب می‌شود و خانه، آرامگاه و چله‌خانه‌اش از اماکن مقدس اورامان تخت به شمار می‌روند.

برای این آرامگاه دو افسانه بر سر زبان‌هاست.

روایتی مربوط به پیش از میلاد مسیح هست که می‌گوید پیر شالیار، فرزند جاماسب از پیشوایان دین زرتشت بوده است. می‌گویند او به مرحله رهایی از منیت رسیده بود و کمالات و معجزاتی نیز داشت. برخی می‌گویند که پیر شالیار در اواخر عمر خود، دین اسلام را قبول کرده و تمام سعی‌اش را برای آشنا کردن مردم با آن انجام داده است.

در روایت دیگر که به قرن هشتم هجری قمری بازمی‌گردد، پیر شالیار، «سید مصطفی عریضی» یا «پیش الله یار» بوده که از 535 تا 610 هجری قمری در هورامان سکونت داشته است. در آن زمان، بهارخاتون، شاهدخت بخارا، کر و لال بوده و کسی نمی‌توانسته او را درمان کند. گفته می‌شود حاکم بخارا که آوازه پیر شالیار را شنیده بوده، دخترش را به سمت هورامان می‌برد و گوش‌های دختر می‌شنود. پس از نزدیک شدن به خانه پیر شالیار، دیو پلیدی از وجود او به در آمده و شروع به سخن گفتن می‌کند.

مراسم پیر شالیار

می‌گویند حاکم بخارا پس از عجز طبیبان در درمان دخترش اعلام می‌کند که هرکس موفق به درمان دختر شود، او را به عنوان داماد می‌پذیرد. بنابراین پس از شفای دخترش، او را به همسری پیر شالیار در می‌آورد و قرار می‌شود هر ساله در سالگرد ازدواج‌شان جشنی برپا شود. حالا پس از گذشت سال‌ها از آن واقعه، هر سال در آخرین چهارشنبه و پنج شنبه قبل از ۱۵ بهمن، اورامان تخت، میزبان جشنی باشکوه می‌شود که مردان و زنان با لباس‌های کردی و محلی در آن به پایکوبی و نواختن ساز می‌پردازند. به این آیین، مراسم عروسی پیرشالیار هم می‎گویند و قدمتی چندهزارساله دارد.

این مراسم چندین روز طول می‌کشد و قربانی کردن، نواختن دف، رقص و سماع، شب‌نشینی و ذکر گفتن و پخش غذاها و خوارکی هایی مانند آش مخصوص «هولوشینه» و نان‌ محلی با ماست از کارهایی هستند که انجام می‌شوند. از آنجا که مردم این دیار در گذشته از پیروان زرتشت بوده‌اند، در این مراسم باستانی تشابهاتی با آیین‌های زرتشتیان دیده می‌شود.

مراسم کومسای

کومسای یا سنگ‌شکنی مراسمی است که در نیمه بهار و در محل آرامگاه پیر شالیار برگزار می‌شود. در این مراسم با میله آهنی به سنگ بزرگی در قبرستان ضربه می‌زنند و تکه‌ای از آن را می‌شکنند و خرده سنگ‌ها را بین مردم به عنوان تبرک تقسیم می‌کنند. می گویند این سنگ هیچ وقت تمام نمی‌شود و خاصیت زایا بودن دارد. فاتحه‌خوانی، دف‌نوازی و اجرای مراسم تلیله‌خوانی از آیین‌های این مراسم هستند.

مردم اورامان تخت

مردم شهر از جمله جذابیت‌های اورامان تخت هستند. پوشش محلی مردان در اینجا شامل بالاپوشی به نام چوخا، شلواری به نام پانتول، ملکی شال، دستار، فرنجی یا کوله بال، گیوه یا کلاش می‌شود و زنان پوشش‌های مخصوص کردی مانند کراس یا پیراهن بلند، سوخمه یا نیم‌تنه­‌ای بدون آستین، کلنجه، شال، طاس کلاه و ... بر تن دارند. رنگارنگی لباس‌ها در اینجا خیره کننده است و همه از زیورآلات خاصی استفاده می‌کنند.

مردم این شهر به زبان اورامی (هورامی یا اورامانی) حرف می‌زنند که در گذشته زبان کتابت و لهجه رسمی بوده‌ است. همین زبان شیرین هم شما را مجذوب خود می کند.

مسجد اورامان تخت

مسجدی قدیمی در اورامان تخت وجود دارد که از مساجد کم‌نظیر ایران محسوب می‌شود و با وجود بازسازی، هنوز هم می‌توان اصالت را در بافت این بنا دید و لذت برد. در ساخت این مسجد از سنگ برای بنا و چوب گردو برای در و پنجره‌ها استفاده شده و مردم بومی آن را ساخته‌اند. این مسجد از انواع مساجد شبستانی است و گنبدی بر فرازش دیده نمی شود. نکته جالب در مورد مسجد اورامان تخت، وجود چهار گلدسته و چهار طبقه بودن بنای آن است. ۱۴ ستون از چوب گردو در داخل مسجد دیده می‌شود که نقوش اسلامی دارند.

طبیعت و حیات وحش

رودخانه‌های سیروان و لیله در نزدیکی اورامان تخت جریان دارند و کوه‌های سر به فلک کشیده چشم‌اندازهایی بی‌نظیر را پیش‌روی‌تان قرار می‌دهند. درختان بلوط از دیدنی‌های این منطقه هستند و در کنار آنها درختان میلو، شرو، پسته وحشی، گردو، توت، زالزالک، گلابی، انجیر، انار و … نیز دیده می‌شود. بد نیست بدانید اهالی منطقه در گذشته از چوب همین درختان برای گرم کردن خانه‌های شان استفاده می‌کردند. مردم این دیار به قداست درختان به خصوص درختان پسته وحشی یا بنه اعتقاد دارند و برای حاجت روایی به آنها دخیل می‌بندند. 

از جمله جانورانی که شهرت بسیاری در این منطقه دارد می‌توان به سنجاب ایرانی اشاره کرد که بسیاری دوست دارند شانس دیدنش را داشته باشند.

بهترین فصل سفر به اورامان تخت

ناحیه اورامان، کوهستانی است و بارش برف و باران در آن زیاد رخ می‌دهد؛ اما بهارهای دل انگیزی را می‌توانید در این منطقه ببینید.

بهار: بهترین فصل سفر به اورامان تخت بهار و به ویژه ماه اردیبهشت است. در این فصل می‌توانید به مراسم سنگ‌شکنی نیز بروید.

تابستان: به دلیل تعطیلات، مسافران در این فصل نیز به اورامان می‌روند؛ اما باید بدانید که تابش خورشید در این منطقه خیلی شدید است.

پاییز: اگر در این فصل می‌خواهید به اورامان تخت بروید، اوایل مهر را برای سفرتان انتخاب کنید.

زمستان: زمستان‌های اورامان بسیار سرد است؛ اما دیدن مراسم عروسی پیر شالیار به این سرما می‎ارزد.

امکانات اورامان تخت

اورامان تخت مانند هر شهر دیگری امکانات قابل قبولی برای گردشگران دارد که از آن جمله می‌توان به اقامتگاه، رستوران، عابربانک، فروشگاه، سوپرمارکت، پمپ بنزین و ... اشاره کرد.

سوغات و صنایع دستی اورامان تخت

خشکبار، گیاهان دارویی و محصولات کشاورزی از سوغاتی‌های خوشمزه اورامان تخت به حساب می‌آیند. سجاده‌بافی، حصیربافی، چاقوسازی، شال دستباف، گلیم، گیوه، ظرف‌های چوبی و سفالی، گلیم، نمد، گیوه (کلاش) و ... نیز از صنایع دستی این دیار هستند.

غذاهای محلی اورامان تخت

از غذاها و خوراکی‌های محلی این دیار می‌توان به این موارد اشاره کرد: آش دوغ (دوغه‌وا)، خورش خلال بادام و انواع کباب‌های محلی، ماهی کبابی، رشته پلو، نان کلانه، ترخینه، دوختن یا آش گزنه، هتیمچه با گوشت گوسفند و ...

معماری اورامان تخت

در شهر اورامان تخت، معماری کاملا منطبق بر طبیعت است. در این بافت کوهستانی خانه‌ها بر روی یکدیگر شکل گرفته و بالا رفته‌اند. اکثر خانه‌ها دو طبقه هستند و بر اساس شغل خانواده همچون باغ‌دار، کشاورز، دامدار و ... ساختار آنها با هم تفاوت دارد. معمولا طبقه همکف محل نگهداری گله و انبار است و طبقه بالاتر به سکونت اختصاص دارد و بخش‌های مختلفی را در خود جای داده است.

تاریخچه اورامان تخت

مدارک دقیقی در مود تاریخچه اورامان تخت در دست نیست؛ اما می توان با بررسی تاریخچه منطقه تا حدودی به تاریخچه این شهر نیز پی برد. اورامان تخت در منطقه اورامان قرار دارد؛ بر اساس شواهد در 40 هزار سال پیش یعنی در دوره پارینه سنگی، دهکده‌های ناو، هجیج و اسپریز در این منطقه میزبان مردمی بودند که از آنها وسایل انسان‌های غارنشین همچون بقایای اجاق و تعدادی استخوان شبیه به اسکلت بز کوهی یافت شده است. کشف استخوان‌های انسان‌های نئاندرتال در غارهای شانیدر  و بیستون و بقایای زندگی در غاری به نام کناچه نیز از شواهد قدمت حضور انسان ها در این منطقه محسوب می شوند.

گورستانی وسیع و تعدادی خانه در حوالی دهکده‌ی روآر نیز کشف شده که به عصر آهن باز می گردد و بیش از ۳۰۰۰  هزار سال قدمت دارد. طراحی و ساخت این آثار، به شکل خشکه چین بوده و شباهت زیادی به معماری کنونی منطقه دارد. نزدیک روستای تنگی ور نیز کتیبه‌ای احتمالا مربوط به دوران آشوری‌ها کشف شده است که تصاویری از فرمانروای آشوری‌ها به اسم «سارگون دوم» را بر خود دارد. سنگ‌نوشته‌ای به خط میخی نیز به دست آمده که به حمله‌های فرمانروای آشوری‌ها به مناطق اورامان و زاگرس اشاره می کند.

پوست حیوانات کشف شده در منطقه نیز به دوران اشکانیان و سلوکیان تعلق دارند و نوشته هایی به زبان پهلوی و یونانی بر روی آن‌ها دیده می شود. گویی در آن زمان اسناد خرید و فروش  بر روی پوست حیوانات حک می شده چرا که نوشته روی این پوست ها حکایت از معامله‌ خرید و فروش زمین بین دو نفر را دارد. 

همه این شواهد نشان می دهند که منطقه اورامان و روستاها، شهرها و سکونتگاه هایش قدمت زیادی دارند و از نظر تاریخی بسیار حائز اهمیت هستند. گفته می شود قدیمی ترین بخش اورامان تخت در شمال آن و کنار به نام تنوره دیوا (تنور دیوو) و چشمه هانودگا شکل گرفته است؛ سایر به همین دلیل بقایایی از دیوارها و ستون‌های سنگی خشکه چین در شمال این سکونتگاه دیده می شود. 

گفته می شود ساکنان قدیمی اورامان تخت، مردمی به نام کرته یا کرتو بوده اند که اطلاعات دقیقی از آنها به دست نیامده است. در حدود هزاره اول قبل از میلاد دسته ای از مردم ایل گوان قدیم که از اجداد مردم هورامی زبان هستند به این منطقه آمدند و ساکن شدند. آنها پیش از این ساکن شمال ایران تا نزدیکی کابل بودند که شاپور یکم ساسانی هنگام بستن بند شوشتر چند هزار تن از آنها را از کابل به خوزستان خواند و در آنجا ساکن کرد. بعدها مردم این ایل در خوزستان و فارس تا لرستان پراکنده شدند و به جنوب کرمانشاه تا جنوب کردستان راه یافتند. به مرور زمان آنها را هورامی خواندند و نام هورامان را بر محل یکجانشینی شان گذاشتند. برخی می گویند نام اینجا در عهد صفویه توسط مصطفی ­قلی انتخاب شده است.

معنای اورامان تخت

اورامان یا هورامان، به زبان باستانی کردی است. این واژه از دو بخش «هورا» به‌ معنی «اهورا» و «مان» به معنی خانه یا سرزمین تشکیل شده و معنی سرزمین اهورایی و «جایگاه اهورامزدا»می دهد. از آنجا که هور در اوستا معنای خورشید دارد، هورامان، معنی خانه خورشید را هم می توان برای آن در نظر گرفت. مردم بر این باورند که این شهر زمانی پایتخت حکام محلی بوده و به همین دلیل پسوند تخت به معنای پایتخت را به آن افزوده اند. 

مردم مسن منطقه از حمله قومی به نام اور به این دیار یاد می کنند و می گویند در آن زمان مردم هم فریاد می زدند «اور! امان!» و همین شد که نام اورامان به این منطقه داده شد. عده‌ای دیگر این واژه را به معنای آمدن ابر می دانند و معنای برجسته ، بالاآمده یا سربلند را نیز برای آن عنوان می کنند که از کوه­‌های مرتفع اطراف روستا الهام می گیرد.

توصیه‌های کارناوال

برای آشنایی بیشتر با اورامان تخت به سراغ تماشای مستندهای فرهاد ورهرام  از این منطقه بروید.

در سفر به این شهر چشیدن طعم ماهی کبابی را فراموش نکنید.

برنامه تان را به گونه ای تنظیم کنید که بتوانید یک شب اقامت را در این شهر تجربه کنید.

سخن آخر

به یکی از شهرهای زیبای ایران رفتیم که با بافت پلکانی و آیینی هزاران ساله، گردشگران زیادی را به سوی خود می کشاند.

نظر شما در مورد اورامان تخت چیست؟ آیا تا به حا سفری به این منطقه داشته اید؟

آیا آن چنان که باید به گردشگری این شهر توجه می شود؟

منتظر دیدگاه های تان هستیم...