باغ ارم شیراز | شاهکار ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو

صحبت از باغ ارم شیراز که به میان می‌آید، بوی بهارنارنج به مشام می‌رسد و حال خوش باغ ایرانی حس می‌شود. یکی از خاطره‌های سفر به شیراز همین گشت‌و‌گذار در باغ‌هاست. دیدن تعدادی عکس باغ ارم شیراز هم کافی است تا وسوسه بازدید از این اثر به جانتان بیفتد و راهی شیراز شوید. کارناوال هم می‌خواهد به‌ سوی این جاذبه برود، مروری بر تاریخچه باغ ارم شیراز داشته باشد و از معماری این اثر جهانی ایران برایتان بگوید. همراه ما باشید تا در سفر به شیراز یکی دیگر از جاذبه‌های مشهور ایران را بشناسید.

چرا باغ ارم؟

• باغ ارم یکی از 9 باغ ایرانی است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. 
• این باغ با فضای بسیار زیبا و دل‌نواز و امکاناتی مناسب، از دیدنی های شیراز است که لحظاتی خوش را برایتان به ارمغان می‌آورد.
• در این باغ فرصت پوشیدن لباس‌های سنتی و ثبت عکس یادگاری با آن‌ها را دارید.
• گیاهان این باغ در نوع خود بسیار دیدنی و کم‌نظیرند و بلندترین سرو شیراز هم در میان آن‌ها قرار دارد.
• تزیینات بنای این باغ مبهوت کننده‌ است و ارزش بسیار زیادی از نظر هنری و معماری دارند.

آشنایی با باغ ارم | جلوه دلبرانه شیراز

در گوشه‌ای از شمال‌غرب شهر شیراز، باغ زیبایی خودنمایی می‌کند که در گذر سال‌ها، سرد و گرم روزگار را چشیده و پابرجا مانده است تا امروز بینندگانش را مسحور زیبایی‌های خود کند و به لحظاتشان رنگی تازه ببخشد. نامش باغ ارم است که در فاصله کمی از کوه‌های شمالی شیراز (باباکوهی) قرار گرفته و در سمت جنوب آن رودخانه خشک شیراز دیده می‌شود که از شرق به غرب امتداد دارد. این باغ یکی از زیباترین باغ‌های استان فارس و حتی کل کشور است که گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به‌ سوی خود می‌کشاند و با داشتن درختان سربه‌فلک‌کشیده و گل‌های رز دلبری می‌کند و هر چشمی را به خود خیره می‌سازد.

ثبت ملی و جهانی باغ ارم

به‌ سبب جلوه‌های منحصربه‌فرد باغ ارم شیراز و هنرنمایی بی‌نظیر معماران در آن، نام این باغ از تاریخ ۱۴ آبان ۱۳۵۳ به شماره ۱۰۱۳ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد. این باغ یکی از 9 باغ ایرانی است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد و در تاریخ ۶ تیرماه ۱۳۹۰ در سی‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به شماره ۱۳۷۲ در این فهرست نیز به ثبت رسیده است. 

خوشگذرانی در باغ ارم

دیدن یک مکان تاریخی و بازدید از یکی از آثار جهانی ایران، تنها یکی از دلایلی است که می‌تواند شما را راهی باغ ارم کند. در این باغ امکانات و فرصت‌هایی وجود دارند که لذت سفر شما را چندین برابر می‌کنند:

قدم زدن در فضایی بهشتی: باغ ارم تلفیقی کم‌نظیر از تاریخ و طبیعت را پیش رویتان قرار می‌دهد؛ تلفیقی که باعث ایجاد فضایی بهشت‌گونه شده و هر کسی را عاشق خود می‌کند. با قدم زدن در این باغ، هر لحظه، جلوه‌ای خاص را خواهید دید که شما را به‌ سوی خود می‌کشاند و غرق در لذت می‌کند. پس به بازدید کوتاه از ساختمان این باغ اکتفا نکنید و تا آنجا که می‌توانید در آن به گشت‌وگذار بپردازید.

پوشیدن لباس‌های سنتی: این باغ با فضای تاریخی خود، کاری می‌کند که هوس سفر به گذشته و همرنگ شدن با مردمان آن زمان به سرتان بزند و دلتان بخواهد غرق در فرهنگ زیبای این دیار شوید. در این باغ شما می‌توانید با پرداخت هزینه‌ای جداگانه، پوشیدن لباس‌های سنتی و قدیمی را نیز تجربه کنید و تصاویری به یادماندنی را به ثبت برسانید.

خرید از فروشگاه محصولات فرهنگی: در باغ ارم غرفه‌ای برای فروش محصولات مختلف از جمله محصولات فرهنگی، صنایع‌دستی، سوغات و دیگر محصولات وجود دارد که می‌تواند تجربه‌ای تازه از خرید را برایتان رقم بزند.

تجربیات خوشمزه: اگر ساعات گشت‌وگذارتان در باغ طولانی شد می‌توانید به سراغ خوشمزه‌هایی که در این مکان عرضه می‌شوند هم بروید. به‌طور حتم در این فضای زیبا، فالوده شیرازی بیش از هر چیزی می‌چسبد!  

تاریخچه باغ ارم | گذر از دالان تاریخ

با وجود بررسی‌های فراوان، هنوز هم از تاریخ ساخت و بنیان‌گذار اولیه باغ ارم شیراز، اطلاعاتی در دست نیست؛ اما وجود نام این باغ در سفرنامه‌های مربوط به قرن دهم و یازدهم هجری حکایت از وجود آن در زمان‌های مذکور دارد. نشانه‌های دیگری نیز وجود این باغ را در دوره سلجوقیان و در تمام دوره آل اینجو (1) و آل مظفر (2) و گورکانیان (3) تایید می‌کنند؛ با توجه به حاکم بودن سیستم فئودالی (4) بر جامعه آن زمان، به احتمال زیاد، صاحبان و بانیان ایجاد این باغ ارزشمند، حاکمان وقت بوده‌اند. در این میان این احتمال مطرح است که اتابک قراچه که از طرف سنجر سلجوقی، حکومت فارس را بر عهده داشته، دستور احداث این باغ را داده است.

بعد از اتابک تا به قدرت رسیدن شاه شیخ ابواسحاق اینجو (5) که احتمالا باغ را در اختیار داشته، اطلاعاتی از نحوه مالکیت این باغ در دست نیست. این شاه در سال 720 خورشیدی بر تخت نشست و در سال 734 خورشیدی کشته شد. احتمالا، آل مظفر پس از انقراض سلسله آل اینجو، مالکیت باغ را در دست گرفته و برخی شواهد نشان می‌دهند در عهد شاه منصور، آخرین پادشاه این خاندان که به‌ دست گورکانیان به قتل رسید، باغ در نهایت شکوه و زیبایی بوده است. آن‌گونه که از نوشته‌های جهانگردان برمی‌آید، این باغ از زمان صفویه به بعد آباد و باشکوه بوده و منابع تاریخی از سازندگی و بهسازی آن در زمان زندیه و توسط کریم‌خان زند سخن می‌گویند. 

از اواخر دوره زندیه به‌مدت بیش از 75 سال باغ ارم در تصاحب سران ایل قشقایی قرار داشت. خاندانی به نام جانی خانِ قشقایی از دوره فتحعلی شاه قاجار با سمت ایلخانی و ایل بیگی بر ایل قشقایی فرمانروایی می‌کردند و ارم را به‌ عنوان مقر فرمانروایی خود در شهر شیراز برگزیده بودند. جانی خان، نخستین ایلخان این خاندان و پسرش محمد قلی خان، عمارتی را در این باغ بنا نهادند و در نهایت شکوه ساخت آن را به پایان رساندند. در اوایل دوره قاجاریه، مالکان سابق باغ ارم که بعضی از سران ایل قشقایی بودند در گوشه‌ای از این باغ به خاک سپرده شدند؛ اما تا به امروز اثری از قبور آن‌ها به‌دست نیامده است.

شواهد نشان می‌دهند که ساختمان عمارت این باغ تا دوره ناصرالدین شاه قاجار پابرجا بوده اما حاج نصیرالملک شیرازی باغ را از خاندان ایلخانی خریداری کرده و احتمالا با حفظ اساس ساختمان، عمارت فعلی موجود در باغ را بنا نهاده است. پس از درگذشت وی در حدود سال 1272 خورشیدی، تزیینات بنا و بعضی قسمت‌های نیمه‌کاره توسط ابوالقاسم خان نصیرالملک، داماد و خواهرزاده او، تکمیل می‌شود.

سرنوشت باغ ارم پس از مرگ ابوالقاسم خان نصیرالملک

پس از فوت ابوالقاسم خان نصیرالملک، باغ به فرزند وی می‌رسد و سپس به یکی از سران ایل قشقایی فروخته می‌شود. پس از چند سال، همسر آخرین شاه ایران، آن را خریداری کرد و برای مدت‌ها به‌عنوان کاخ پذیرایی در اختیار دانشگاه شیراز قرار گرفت. برخی نیز بر این باورند که این باغ توسط این حکومت مصادره شده است. به هر حال در این زمان، کم‌کم ساختمان باغ به‌علت عوامل طبیعی به‌صورت مخروبه درآمد و دیوارهای باغ نیز در معرض تخریب قرار گرفت. در سال‌های 1350 - 1345 خورشیدی، باغ ارم با اعتبار واگذاری از طرف سازمان برنامه‌وبودجه و زیر نظر مسئولان وقت دانشگاه، تعمیر و مرمت شد.

به‌جای دیوار باغ، یک دیوار کوتاه سنگی با نرده آهنی در اطراف آن احداث کردند و تزیینات قسمت‌های مختلف آن مرمت شد. علاوه بر این تعمیرات، زمین وسیعی به آن افزوده شد. آینه‌کاری و نقاشی‌های جالب رنگ و روغن سقف اتاق‌ها و ایوان‌ها نیز مورد مرمت قرار گرفتند و محوطه باغ که به‌صورت مخروبه‌ای درآمده بود، با بازسازی، طرح اصلی خود را بازیافت. کاشی‌کاری نمای جرزها نیز که فروریخته بود دوباره با حفظ سبک اولیه در محل مورد نظر نصب شد.

در حال حاضر دانشگاه شیراز، باغ و دانشکده کشاورزی، باغ گیاه‌شناسی آن را در اختیار دارند و ساختمان باغ در اختیار دانشکده حقوق است. 

پاورقی

1- خانواده‌ای سلطنتی در دوره مغولان که در سده هشتم قمری در فارس حکومت می‌کردند.

2- سلسله‌ای که در قرن هشتم هجری بیشتر بر جنوب ایران و گاه بر تمام ایران بزرگ به جز خراسان حکومت می‌کرد.

3- امپراتوری بزرگی است که به‌ دست نوادگان امیر تیمور ایجاد شد و در بخش بزرگی از شبه قاره هند شامل کشورهای امروزی هند، پاکستان، بنگلادش و بخش‌هایی از افغانستان امروزی فرمانروایی کرد.

4- نظام ارباب - رعیتی

5- مشهورترین و واپسین فرمانروای آل اینجو که در اواخر ایلخانان بر فارس و اصفهان فرمانروایی می‌کرد و هم عصر حافظ بود.

معماری باغ ارم

درهای ورودی باغ ارم به‌ سمت شمال و بلوار ارم قرار دارد و ضلع کوچک‌تر به‌ سمت غرب و بلوار آسیاب سه‌تایی است. این دو ضلع باغ در گذشته به‌ صورت چینه‌گِلی (دیوار گلی) بوده و امروز پیچ‌های امین‌الدوله و اناری (1) نرده‌های آن را به‌ حضور خود مزین کرده‌اند. اضلاع دیگر باغ نیز به خانه‌های مسکونی و باغ‌های دیگری محدود می‌شود.

گذرگاه‌های باغ

در میانه باغ، گذرگاه اصلی آن وجود دارد که از غرب به شرق کشیده شده است. این گذرگاه از مقابل ساختمان و استخر بزرگ آغاز شده و تا انتهای باغ امتداد دارد. 

محور وسیع دیگری با جهت شمالی جنوبی در وسط باغ قرار دارد که گذرگاه اصلی را قطع می‌کند. علاوه بر این دو گذرگاه عریض، گذرگاه‌های دیگری هم به موازات این دو، در تمام قسمت‌های باغ احداث شده‌اند.

جهت شیب زمین در باغ، از غرب به سوی شرق است و شیب زیاد زمین موجب شده تا معماران تدبیری بیندیشند و در قسمت‌هایی از گذرگاه‌های اصلی و فرعی باغ و در محل تقسیم آب به جوی‌های متعدد پله‌هایی را ایجاد کنند. 

پاورقی

1- گونه‌هایی از گیاهان گل‌دار چندساله

سیستم آبرسانی 

قسمت عمده این آب همچون بیشتر باغ‌های شیراز از قناتی به‌ نام نهر اعظم می‌آید. آب در حوض‌خانه می‌گردد و بعد از گردش در حوضچه، در اطراف استخر بزرگ و جوی‌های گذرگاه‌های باغ به جریان می‌افتد تا درختان و گیاهان را سیراب سازد. علاوه بر این سیستم گردش آب، دو حلقه چاه عمیق نیز در باغ حفر شده تا آب مورد نیاز برای آبیاری گیاهان تامین شود.

استخر باغ

استخر باغ با 335 متر مربع مساحت در جلوی عمارت اصلی قرار دارد و احتمالا ساخت آن به دوره جانی خان ایلخانی باز می‌گردد. در چهارگوشه این استخر، چهار نخل فونیکس (ققنوس) بسیار بلند و زیبا به چشم می‌خورند.

ساختمان‌های باغ ارم

در ادامه در مورد ساختمان‌هایی که در باغ ارم دیده می‌شوند صحبت می‌کنیم:

عمارت اصلی باغ ارم | بنایی منحصربه‌فرد در ایران

عمارت اصلی باغ ارم را می‌توان نمونه نسبتا کاملی از ساختمان‌های اواسط دوره قاجاریه دانست که ویژگی‌های موجود در آن همچون سایر بناهای هم‌دوره خود، پیروی از اصول معماری زندیه و صفویه را نشان می‌دهند؛ حتی نقوش کاشی‌های نمای عمارت نیز کاملا از تصاویر روی دیوارهای یکی از عمارات عهد صفویه تقلید شده‌اند.

این ساختمان از سه طبقه با تزیینات فراوان و بام شیروانی تشکیل شده و سازنده آن، حاجی محمد حسن، معمار شیرازی، است. عمارت اصلی باغ ارم رو به مشرق ساخته شده و زیبایی معماری، نقاشی‌های رنگ‌وروغن، حجاری نقوش آزاره (1) سنگی، کاشی‌کاری و گچ‌بری، پنجره‌های مشبک آهنی، پیشانی ساختمان، ستون‌های سنگی و درهای چوبی نفیس و منبت‌کاری‌ شده آن شاهکار صنعت و هنر دوره قاجاریه به شمار می‌رود. نکته قابل توجه دیگر این بنا درهای آن است که از چوب ساج تهیه شده و به همین دلیل با گذشت سال‌ها هنوز سالم باقی‌مانده و شکل اصلی خود را حفظ کرده‌اند.

نمای ساختمان و تزئینات چشمگیر آن

آنچه که در ابتدا هر چشمی را به خود خیره می‌کند کاشی‌های هفت‌رنگ نمای عمارت‌ است که به زیبایی و ظرافت در کنار هم چیده شده‌اند و طرح‌ها و مناظر بدیعی در آن‌ها خودنمایی می‌کنند. معماری بنای نارنجستان قوام شیراز نیز، شباهت‌هایی به این بنا دارد و تزیینات داخلی آن اعم از گچبری‌ها و نقاشی‌های چشم‌نواز دیوار و سقف، دارای شباهت‌های بسیاری با عمارت باغ ارم‌‌اند.

در حاشیه پنجره‌های نمای غربی عمارت، کاشی‌های هفت‌رنگ با نقوش گوناگون شاهان و سربازان هخامنشی و گل‌ها و مناظر باغ‌ها و کوشک‌ها به چشم می‌خورد. در نهایت، این نقش داریوش هخامنشی و شکار آهویی توسط پلنگ است که چشم شما را به خود خیره می‌سازد.

دو طبقه بالایی بنا ستون‌‌هایی دارد که از تخت جمشید الهام گرفته شده‌ و زیبایی و شکوه آن را در ذهن تداعی می‌کنند. در پیشانی بنا، دو نیم‌‌دایره در دو طرف به چشم می‌خورد و یک تابلوی بزرگ هم دیده می‌شود که از ۳ هلال روی هم تشکیل شده که در اصطلاح معماران فارس، به سنتوری شهرت دارند. این هلال‌ها دارای سه تابلوی بزرگ و دو تابلوی کوچک کاشی‌کاری با کاشی‌های لعاب‌دار رنگی‌اند و تصاویری از ناصرالدین شاه قاجار، داستان‌هایی از فردوسی و نظامی و ادبیات کهن فارسی و قصه‌های مذهبی را به نمایش گذاشته‌اند.

در بزرگ‌ترین هلالی، نقش ناصرالدین شاه سوار بر اسب سفید دیده می‌شود در حالی که نیم‌تاجی در جلوی کلاه او نقش بسته است. سپس سه نقش دیگر از داستان‌های فردوسی و نظامی از جمله سلیمان و ملکه سبا، رستم پهلوان، خسرو و شیرین و یوسف و زلیخا به چشم می‌خورد.

در هلالی‌های کوچک‌تر مردی در حال نبرد با هلاهل نقاشی شده که نمونه‌ای تحریف شده از نقش درگاه شرقی کاخ صدستون تخت جمشید است. همچنین آهویی نیز در چنگال پلنگ بر زمینه اسلیمی نقش شده است که در اصطلاح معماران محلی فارس به آن نقش گرفت‌وگیر گفته می‌شود.

متاسفانه به دلیل ممنوعیت بازدید از داخل ساختمان، تصویری از آن در دست نیست اما در ادامه توصیفاتی از فضای داخلی عمارت را به شما ارائه می‌دهیم.

پاورقی

1- قسمتی از دیوار اتاق یا ایوان که از کف طاقچه تا روی زمین است.

تالار حوضخانه 

طبقه زیرین بنا که هم‌سطح زمین واقع شده، سردابه و محلی برای استراحت در روزهای گرم تابستان بوده و تالار حوض‌خانه در آن تعبیه شده است. این تالار، آب‌نمایی را در خود دارد و نهر آبی نیز از وسط آن می‌گذرد که در ادامه به استخر بزرگی در جلوی عمارت می‌رسد و در وسط این تالار یک ستون سنگی حجاری شده قرار دارد. کاشی‌های معرق و هفت‌رنگ، سقف و دیوارهای حوض‌خانه را پوشانده و آن را به یکی از بهترین نمونه‌های هنر کاشی کاری در دوره قاجاریه تبدیل کرده‌اند. این کاشی‌ها به‌ شکلی ظریف در کنار یکدیگر قرار دارند و تصاویر زیبایی از شکارگاه‌ها و مناظر طبیعت و داستان خسرو و شیرین و نقوش دیگر را نمایش می‌دهند. 

طبقه دوم

در طبقه دوم در وسط ساختمان، ایوانی بزرگ با دو ستون بلند و سقف مسطح دیده می‌شود و در پشت آن یک سالن بزرگ قرار دارد. در جلوی این ایوان زیبا دو ستون سنگی یکپارچه بلند واقع شده و نقش سرستون‌های آن را تصویر مردانی با لباس‌های دوره قاجاریه و گل‌وبوته‌هایی به‌ صورت قرینه تشکیل می‌دهد. ایوان دو ستونی باغ ارم به‌ سبب دارا بودن تزیینات گچ‌بری زیبا بر دیوارهای سه طرف آن، در میان ساختمان‌های دوره قاجاریه در شیراز و نسبت به بناهای مشابه امتیاز خاصی دارد. پیشانی این ایوان و اطراف مزین به یکی از جالب‌ترین کاشی‌کاری‌های دوره قاجاریه است که از آن به‌ عنوان نمونه‌ای منحصربه‌فرد یاد می‌شود و نمونه آن را نمی‌توان در سایر بناهای دوره قاجاریه دید.

در دو سوی این ایوان بزرگ و باشکوه، دو ایوان کوچک قرار دارد که هرکدام دارای دو ستون سنگی یکپارچه کوچک‌اند و پشت آن‌ها ارسی‌ها و درک‌هایی (1) به چشم می‌خورند. در ضلع جنوبی این طبقه و دقیقا در بالای آشپزخانه طبقه زیرین یک آشپزخانه وسیع دیگر و به همان اندازه وجود دارد. در پای این ایوان، سه پنجره آهنی دیده می‌شود که قدیمی‌اند و از زمان احداث ساختمان برجای مانده‌اند. دو پنجره آهنی طرفین، قرینه یکدیگرند و پنجره وسط دارای اندازه بزرگ‌تری است. این پنجره‌ها در ورودی سردابه قرار گرفته‌اند و از نمونه‌های جالب پنجره‌های دوره قاجاریه به شمار می‌روند. 

پاورقی

1- آن قسمت از ارسی که مانند کشو بالا و پایین می‌رود.

طبقه سوم

در وسط طبقه سوم یک سالن بزرگ مشابه سالن طبقه دوم دیده می‌شود که پنجره‌هایش به ایوان اصلی باز می‌شوند. 3 اتاق و یک سالن بزرگ دیگر نیز در این طبقه ساخته شده است و همانند طبقه دوم دو ایوان در دو طرف و درست در بالای ایوان‌های طبقه پایین قرار دارند.

سقف دو سالن این طبقه، با تیرهای چوبی و تخته‌های منظم پوشیده شده و با نقاشی‌های زیبا و نفیسی مزین شده‌اند. در این نقاشی‌ها گل‌وبوته و طرح‌های اسلیمی و تابلوهای متعدد از شکارگاه‌ها و چهره زنان و تصاویری از قصرهایی به سبک اروپایی به چشم می‌خورد. این نقوش یکی از شواهدی است که نشان می‌دهد هنر ظریف نقاشی روی سقف یا به‌قول اهل فن، مَرجُوَک، در دوره قاجاریه در شهر شیراز کاملا رایج بوده است.

سایر بناهای باغ ارم

اندرون: در پشت ساختمان اصلی یعنی در سمت غرب باغ، عمارت و محوطه اندرون دیده می‌شود که دارای دو سالن و پنج اتاق است. در این محوطه درهایی برای رفت‌وآمد به ساختمان وجود دارد و در ضلع غربی آن عمارتی یک طبقه دیده می‌شود که از سطح محوطه اندرون بلندتر است. بالای پیشانی عمارت اندرون نیز همچون عمارت اصلی، دارای هلالی کاشی‌کاری است که همزمان با کاشی‌کاری‌های هلالی‌های عمارت اصلی باغ انجام گرفته و متعلق به دوره قاجاریه است. در دو سوی اتاق وسطی و در زیر هلالی‌ها نیز دو ستون آجری واقع شده که کاشی‌کاری‌های معرق زیبایی دارد. امروزه درِ اندرون به‌طرف گلستان گل رز باز می‌شود. در قسمت جلوی درِ ورودیِ اندرون نیز، یک چهارضلعی دیده می‌شود که در اطراف آن طاقچه‌هایی ایجاد کرده‌اند و اصطلاحا به آن غلام‌نشین می‌گویند.

بد نیست بدانید با توجه به توسعه باغ و اضافه شدن زمین‌های زیادی در قسمت غربی به باغ ارم، عمارت اصلی و اتاق‌های باربند قدیم و ساختمان اندرون و محوطه محصور آن به‌ صورت یک مجموعه در وسط قرار گرفته‌اند. 

شرق باغ: در کنار درب ورودی شرقی باغ نیز دو اتاق قرار دارد که برای سکونت نگهبانان و خدمه ایجاد شده‌اند.

بخش اداری: درست چسبیده به عمارت اصلی، مجموعه‌ای از هشت اتاق قرار دارد که در سال‌های اخیر مرمت شده و امروزه به‌ عنوان واحد سرپرستی و امور اداری باغ از آن‌ها استفاده می‌شود. 

موزه سنگ و گوهر دریای نور

در عمارت اصلی باغ ارم، موزه‌ای با نام سنگ و گوهر دریای نور وجود دارد که بیش از 140 نوع سنگ و گوهر تزیینی کمیاب و قیمتی در آن به نمایش درآمده است.

این موزه در سال 1390 آغاز به‌کارکرده و آثار به نمایش درآمده در آن از ایران و نقاط مختلف جهان‌اند.

ساعت و هزینه بازدید از باغ ارم شیراز

زمان بازدید: همه روزه به جز ایام سوگواری شامل تاسوعا و عاشورای حسینی، ۲۱ رمضان شهادت امام علی، ۲۸ صفر رحلت پیامبر، ۱۴ خرداد رحلت امام خمینی، ۲۵ شوال شهادت امام جعفر صادق

ساعت بازدید: همه روزه از 08:00 تا 20:00

بهای بلیت: اتباع ایرانی 5,000 تومان و اتباع خارجی 100,000 تومان

نظر گردشگران خارجی درباره باغ ارم

باغ ارم یکی از آثار جهانی ایران است و به همین دلیل گردشگران خارجی، بازدید از آن را در برنامه سفر خود به ایران می‌گنجانند. در اینجا سری به وب‌سایت تریپ ادوایزر می‌زنیم و نظر برخی گردشگران را در مورد این جاذبه می‌خوانیم:

گردشگر ایرلندی | تاریخ بازدید شهریور 98

باغ زیبا

یکی دیگر از نمونه‌های چشم‌گیر باغ‌های ایرانی؛ گرچه من در بهترین حالت و زمان، این باغ را ندیدم.

گردشگری از بریتانیا | تاریخ بازدید شهریور 98

باغ ناامید کننده بود اما ساختمان در اوج شکوه

زمانی که به بازدید از این باغ رفتیم، بهترین زمان سال برای بازدید نبود. بنابراین بسیاری از گیاهان زمان گل‌دهی خود را پشت سر گذاشته بودند. گلخانه‌ها و موزه نیز ناامید کننده بودند. علائم راهنما در بعضی جاها خوب بود؛ اما در برخی دیگر کمبودشان احساس می‌شد. با این حال، نمای ساختمان بسیار چشمگیر تزیین شده بود. من دوست دارم در سایر فصول این باغ را ببینم؛ فکر می‌کنم جلوه رنگارنگ‌تری در انتظارم باشد. 

گردشگر ویتنامی | تاریخ بازدید فروردین 98

باغ ایرانی

احتمالا تماشایی‌ترین باغ شیراز که باید حتما از آن دیدن کنید. ممکن است جمعیت در آنجا زیاد باشد؛ اما باغ بسیار گسترده است.

گیاهان باغ | ارم، میزبان بلندترین سروناز شیراز

تنوع گیاهی در باغ ارم، بسیار بالاست و گیاهان بسیاری از اقصی نقاط جهان در آن به چشم می‌خورند؛ به شکلی که باغ به شکل یک نمایشگاه از انواع گل‌ها و گیاهان به نظر می‌رسد و با انواع گل‌های زینتی و گونه‌های گیاهی، به‌ عنوان باغ گیاه‌شناسی دانشگاه شیراز برای گسترش آموزش و پژوهش علوم گیاهی استفاده می‌شود.

جالب‌ترین قسمت باغ، گذرگاهی است که از شرق به غرب در وسط باغ احداث شده و در دو طرف آن درختان سرو به چشم می‌خورند. در میان این درختان، سرو بلند قامتی با 35 متر ارتفاع و هزاران سال قدمت وجود دارد که از دور توجه هر کسی را به خود جلب می‌کند. این درخت، بلندترین سرو شیراز است که به‌ علت موزون بودن آن را سروناز می‌خوانند. در پای این درخت، تاکی تنومند و کهن وجود دارد که شاخه‌های آن از پای تا سر درخت را در آغوش گرفته و جلوه‌ای خاص به آن بخشیده‌اند.

از درختان که بگذریم، گیاهان تزیینی نیز جلوه‌ای دیگر به باغ داده و انبوه گل‌های رز، لباسی بهشتی را به آن پوشانده‌اند. گلستانی از گل‌های رز در ضلع غرب و شمال‌غربی باغ وجود دارد که از نظر تنوع و تعدد انواع گل رز در کشور ما بی‌نظیر و در کشورهای هم‌جوار و آسیا کم‌نظیر است و در آن نزدیک به 200 گونه رز را می‌ببینید. 

دلیل نام‌گذاری باغ ارم

آنچه که باعث شده تا نام این باغ را ارم بگذارند، عمارت و باغی بزرگ است که به فرمان شداد پسر عماد، فرمانروای عربستان جنوبی، به‌ منظور رقابت با بهشت بنا شد.

وی با شنیدن وصف بهشت تصمیم گرفت که باغ‌ها و کاخ‌هایی را برای شبیه‌سازی آن بسازد و دستور داد تا طلا و زبرجد و یاقوت فراهم کنند و صد نفر مهندس که با هر کدام هزار کارگر کار می‌کرد، را به‌ کار گماشت. او در دمشق یا اسکندریه و یا در یمن، بین صنعا و حضر موت، شهر یا باغی بهشت‌گونه ساخت. هنگامی که می‌خواست با لشکریانش وارد آن بهشت شود، همگی آن‌ها در نزدیکی شهر هلاک شدند و بهشت او هم به دلیلی نامعلوم در اعماق زمین فرو رفت.

قرابت لفظی ارم و آرم باعث شد تا برخی مفسرین ارم را با آرامیان مرتبط بدانند و بگویند که شهر دمشق همان شهر ارم است پس به یادگار آن بهشت که مانندش ساخته نشده و داستانش نیز در تاریخ عبرتی برای مردمان شده است، بوستان‌ها و گلستان‌های زیادی به نام ارم خوانده شدند که باغ ارم شیراز هم یکی از آن‌ها است.

کتیبه‌های باغ ارم

همان‌گونه که گفتیم چهره‌ای که امروزه از باغ ارم دیده می‌شود، اثری از دوره ناصرالدین شاه قاجار به شمار می‌رود و ساختمان فعلی آن توسط مرحوم نصیرالملک بنا شده است. به همین خاطر چند کتیبه سنگی در نقاط مختلف باغ از نصیرالملک باقی‌مانده و اولین آن‌ها از سنگ مرمر است که در بالای سر در ورودی شمال‌شرقی باغ نصب شده است. کاشی‌کاری این سردر، منحصر به چند کتیبه و چند قطعه کاشی‌کاری است ولی از نظر فرم ساختمان از نمونه‌های منحصربه‌فرد به شمار می‌رود. در بالا و در پیشانی این سردر کتیبه‌ای به خط نستعلیق بر روی کاشی معرق نصب شده و بر روی آن این عبارت به چشم می‌خورد: 

نصر من الله و فتح قریب

در زیر این کتیبه، کتیبه‌ای از سنگ مرمر لیمویی رنگ قرار دارد که در ابتدای آن عبارت شریفه " بسم الله الرحمن الرحیم" به چشم می‌خورد و سپس این بیت شعر با خط نستعلیق بر روی آن نوشته شده است:

از وزیر شه نصیرالملک راددائمش باغ ارم آباد باد

تاریخ کتیبه مذکور مربوط به دوره سلطنت مظفرالدین شاه قاجار و زمان حکمرانی نصیرالملک بر فارس است. در دو سوی درب، دو طاق نما به چشم می‌خورد که در بالای هر کدام یک کتیبه کاشی‌کاری وجود دارد. کتیبه‌های کاشی‌کاری دو طرف درب با خط نستعلیق و زمینه سورمه‌ای است که نوشته‌ای از قرآن مجید دارد و به‌ صورت معرق نگاشته شده است.

ازاره ستون‌های جلوی عمارت اصلی از سنگ‌های یکپارچه موسوم به گندمک که بیش از دو متر بلندی دارد پوشیده شده است. این ستون‌های سنگی هشت عدد هستند و روی شش عدد از آن‌ها کتیبه‌هایی دیده می‌شود که بر روی آن‌ها اشعاری از سعدی، حافظ و شوریده شیرازی به‌ شکل برجسته به چشم می‌خورد. دو ستون دیگر نیز مزین به نقش مردی با کلاه و لباس عشایری است. به نظر می‌رسد که در گذشته نقش‌ونگارهایی بر روی 6 کتیبه بوده اما استاد باشی حجار آن‌ها را محو کرده و اشعاری را به خط نستعلیق بر روی آن‌ها کنده است.

علاوه بر این کتیبه‌ها، شش کتیبه سنگی دیگر نیز در نمای شرقی ساختمان به‌ صورت ازاره وجود دارند که همه آن‌ها با خط نستعلیق نَقر و بر نمای جرزهای طبقه اول نصب شده‌اند. دو کتیبه در زیر ایوان دو ستونی سمت راست و دو کتیبه در زیر ایوان دو ستونی بزرگ و دو کتیبه دیگر زیر ایوان دو ستونی سمت چپ نصب شده و در آخر تمامی آن‌ها تاریخ‌های مختلف و نام نصیرالملک به چشم می‌خورد. به ترتیب از سمت راست به چپ به بررسی این کتیبه‌ها می‌پردازیم:

ایوان سمت راست

در اولین کتیبه در پای ستون سمت راست این ایوان عبارت علینقی الشریف عمل استاد باشی حجار ۱۳۳۹ دیده می‌شود و اشعاری از مرحوم فصیح الملک شوریده شیرازی بر آن نقش بسته است.

کتیبه دوم در پای ستون سمت چپ است و در آن اشعاری از شوریده شیرازی، شاعر معروف دوره قاجاریه به چشم می‌خورد.

ایوان دوستونی بزرگ

کتیبه بعدی در زیر ستون بعدی که متعلق به ایوان بزرگ است قرار دارد و سرباز دوره هخامنشی را در حالی که در یک دست نیزه و در یک دست دیگر او گرزی قرار دارد، نشان می‌دهد. تلاش شده تا کلاه این سرباز به فرم نیزه داران تخت جمشید حجاری شود اما آنچه که دیده می‌شود، کلاهی ساده است و هیچ‌گونه تزییناتی ندارد.

این کتیبه دو طرف ایوان قرینه‌سازی شده است و با آنکه تقلیدی از نقوش برجسته تخت جمشید به شمار می‌رود، باز هم جذابیت و فرم زیبای نقوش برجسته نیزه‌داران پارسی تخت جمشید را ندارد. این کتیبه دارای اشعاری به خط نستعلیق نیز هست و بیت اول اشعار آن به تاریخ بنای ساختمان اشاره دارد.

کتیبه بعدی همچون کتیبه سمت راست ایوان است و یک سرباز هخامنشی را نشان می‌دهد که به همان فرم نقش برجسته حجاری شده است. تاریخ این کتیبه به سال ۱۳۳۹ و اشعار آن از فصیح الملک شوریده شیرازی‌اند. در این کتیبه تاریخ رمضان المبارک ۱۳۱۵ نیز دیده می‌شود که مربوط به تعمیرات بنا در دوره مظفرالدین شاه قاجار است.

ایوان سمت چپ

در آخر کتیبه پنجم عبارت "حسب مستطاب اجل اشرف آقای نصیرالملک " آمده است و کتیبه ششم که در سمت چپ و پای ایوان جنوبی نصب شده، چنین خوانده می‌شود:

خادم اهل بشارت خان بنده درگه نصیرالملک ۱۳۴۰

به طور کلی می‌توان گفت که کتیبه‌های مذکور مربوط به تعمیراتی است که به تدریج در این بنای با ارزش صورت گرفته و آن را از خطر نابودی نجات داده است.

حوض‌خانه

علاوه بر این کتیبه‌ها، دو تخته سنگ آهکی نقش‌دار نیز در این قسمت و در دو طرف حوض‌خانه وجود دارد که پنجره‌ای آهنی در میان آن‌ها است. بر روی این دو قطعه سنگ، تصویر مردی با نیزه‌ای در دست نقش بسته که نقشی تحریفی و تقلیدی از نقوش دوره هخامنشی در تخت جمشید با خصوصیات و لباس و کلاه یک مرد عشایری جنوب است.

سخن آخر

وجود داشتن نام یکی از باغ‌های ایرانی در فهرست جهانی یونسکو حکایت از ارزش بالای این اثر نزد جهانیان دارد. بازدید از این آثار تجربه‌ای متفاوت را برای‎تان رقم خواهد زد پس حتما آن‌ها را در برنامه‌ریزی‌هایتان برای سفر بگنجانید. اگر هم به این مجموعه زیبا رفته‌اید، تجربه‌های خود از سفر را با ما در میان بگذارید.