باغ فین کاشان | میراث جهانی یونسکو در ایران

به سوی شهری در میان کویر می‌رویم تا با یکی از جلوه‌های هنر معماری ایران، باغ فین کاشان یا حمام فین کاشان، بیشتر آشنا شویم. دیدن تصاویر باغ فین کاشان تا حدی معماری زیبای آن را برایتان آشکار می‌کند. در این مطلب بخش‌های مختلف آن را به شما معرفی می‌کنیم تا ببینید در این باغ چه زیبایی‌هایی انتظارتان را می‌کشند. با کارناوال همراه باشید.

چرا باغ فین کاشان؟

• از مهم‌ترین و معروف‌ترین جاذبه های گردشگری کاشان به حساب می‌آید.
• باغ فین نمونه‌ای از باغ‌های ایرانی است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.
• این باغ محل قتل امیرکبیر، صدر اعظم مشهور تاریخ ایران بوده و واقعه‌ای مهم در آن اتفاق افتاده است.
• وجود چایخانه در فضای دل‌انگیز این باغ به شما این امکان را می‌دهد تا در کنار لذت بردن از جلوه‌های تاریخی، ساعاتی خوش را نیز برای خود خلق کنید.
• در این باغ می‌توانید از موزه ملی کاشان نیز دیدن کنید که آثار مهم و جالب توجهی را در خود دارد.

باغ فین کاشان | شاهکار معماری ایرانی

باغ فین، باغی زیبا و دیدنی در شهر کاشان است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. این باغ با درختان سربه‌فلک‌کشیده، فواره‌ها و صدای عبور آب به‌همراه سنگ‌فرشی که زیر پاهای شما قرار دارد، مکانی جادویی را برایتان ترسیم می‌کند. وسعت باغ بالغ بر 33700 مترمربع است و ظاهر شاهانه‌اش باعث شده تا به آن عنوان باغ شاه را نیز بدهند. دیوار، بارو و برج‌های استوانه‌ای شکل، حیاط مرکزی این باغ را در بر گرفته‌اند تا فین هم نمونه‌ای از باغ قلعه‌های ایرانی باشد. انتخاب این نوع الگو و محصور کردن زیبایی‌های باغ در پناه دیواری بلند، استفاده شاهانه از باغ را به رخ می‌کشد. به واسطه همین دیوارها ساکنان می‌توانند در پناه برج و بارو، بستری امن داشته باشند و به‌خاطر حجم، شکل و ارتفاع، جلال و شکوهی شاهانه به نمایش گذاشته می‌شود.

ثبت ملی: باغ فین شاهکاری از معماری ایرانی است که به سبب اهمیت فراوان و نیاز به حفاظت بیشتر، در تاریخ 15 آذرماه سال 1314 با شماره 238 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

ثبت جهانی: مهندسی حیرت‌انگیز این باغ نیز باعث شده تا نامش در میان 9 باغ ایرانی باشد که در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارند.

تاریخچه باغ فین کاشان | از زمان اردشیر بابکان تا به امروز

درباره قدمت باغ فین حرف‌وحدیث بسیار است؛ برخی قدمت اولیه باغ را به زمان اردشیر بابکان، بنیان‌گذار سلسله ساسانی، نسبت می‌دهند؛ اما برای اولین بار در منابع تاریخی، در زمان یعقوب لیث صفاری، بنیان‌گذار سلسله صفاری، همراه با لشکر عرب از بیابان‌های مرکزی ایران حرف از یک باغ در این منطقه به چشم می‌خورد. این منبع از وجود چشمه و باغ در ناحیه‌ای کویری خبر می‌دهد. برخی دیگر از کارشناسان بر اساس منابع تاریخی، قدمت باغ فین را مربوط به دوران سلطنت آل‌بویه (1) می‌دانند. بعضی نیز وجود باغ فین و توسعه و پیشرفت آن را مربوط به دوران ایلخانی می‌دانند. یاقوت حموی، جغرافی‌دان و تاریخ‌نویس مشهور قرن هفتم هجری قمری، نیز از گشت‌وگذار مردم كاشان در اطراف باغات فین سخن به میان آورده است. 

پاورقی

1- آل بویه یا بوییان یا بویگان (310 تا 433 خورشیدی) از سلسله‌های پس از اسلام بودند که در بخش مرکزی و غربی و جنوبی ایران و عراق فرمانروایی می‌کردند. 

 باغ فین در دوران صفوی

در سال 951 خورشیدی و در اواخر دوران شاه طهماسب، دومین پادشاه سلسله صفوی، زلزله‌ای مهیب رخ می‌دهد و صدماتی جدی را به باغ وارد می‌کند. بقایای به جا مانده از آن زلزله در چند صد متری باغ فین امروزی وجود دارد و به باغ کهنه معروف است. پس از مرگ شاه طهماسب، دو تن از خاندان صفوی شامل شاه اسماعیل دوم و محمد خدابنده (پدر شاه عباس) به حکومت رسیدند و با حکومت ضعیف خود باعث شدند تا چندین سال حكومت كاشان در دست تركمنان بیفتد و خرابی‌های بسیاری به بار آید. شاه عباس یکم، نامدارترین و پنجمین پادشاه صفوی، پس از رفع فتنه تركمن‌ها، دستوراتی را در جهت عمران و آبادانی كاشان و تدارک وسایل توسعه و ترقی صنایع محلی و بهبود اوضاع عمومی صادر کرد و آقا خضرنهاوندی، حاكم كاشان، مامور اجرای آن‌ها شد.

در همین دوران بود که بنای باغ فین امروزی گذاشته شد و به باغ فین نو معروف شهرت یافت. برای این باغ نو، زمینی نورگیر به ابعاد 157 متر طول شرقی و غربی و 142 متر عرض شمالی و جنوبی انتخاب و حصاربندی شد. در چهار گوشه این زمین برج‌های گرد و مرتفعی بنا کردند و در فاصله میان هر دو باغ قدیم و جدید هم، خیابان و میدان پهناوری جهت چوگان بازی و قَپُق (قَپَق) اندازی (2) و انواع مسابقه و بازی‌ها احداث شد. بر سر اینکه چه کسی طراحی باغ را انجام داده اتفاق نظری وجود ندارد. میراث فرهنگی، غیاث‌الدین جمشید کاشانی، ریاضی‌دان برجسته، را به‌عنوان طراح این باغ معرفی می‌کند اما منابع دانشگاهی و برخی کارشناسان طراح باغ را شیخ بهایی، مورخ و منجم نامدار ایرانی، می‌دانند. شاه عباس برای رفع خطر سیل، سدی مستحكم با سنگ و ساروج در حدود یک كیلومتری جنوب باغ ساخت که هنوز هم پابرجاست.

 حسن نراقی در كتاب آثار تاریخی شهرستان‌های كاشان و نطنز از ساخت کاخی در باغ فین در زمان شاه عباس اول سخن می‌گوید و با احداث برج‌های مرتفع در اطراف آن نیز اشاره می‌کند. پس از مرگ شاه عباس یکم، کار ساخت و توسعه باغ نو در دوره شاه صفی و شاه‌ عباس دوم، ششمین و هفتمین پادشاه دودمان صفوی، نیز ادامه یافت و بنا به اوج شکوه رسید. طبقه فوقانی بنای شترگلوی (3) صفوی در زمان شاه صفی و با چوب و آهن ساخته شد تا امکان تماشای مناظر اطراف از بلندترین نقطه برای وی فراهم شود. بناهایی همچون سردر ورودی، کوشک صفوی و یکی از حمام‌ها که در ادامه از آنها سخن می‌گوییم در این دوره ساخته شدند. شاه سلیمان، هشتمین پادشاه دودمان صفوی، صفه‌ای (4) پیرامون چشمه فین بنا کرد و احتمالا به همین دلیل نام این چشمه به چشمه سلیمانیه تغییر یافته است.

پاورقی

1- قپق چوب بلندی بود که در زمان صفویه در میدان‌های بزرگ شهر برپا می‌شد و بر سر آن گوی یا جامی زرین و در هنگام حضور شاه، ظرفی پر از سکه قرار می‌دادند.

2- شترگلو نوعی سازه آبی سنتی است که کار انتقال آب را از مکانی به مکان دیگر انجام می‌دهد. عملکرد شترگلوها به نوعی شبیه به عملکرد سیفون‌های معکوس به عنوان سازه‌های آبی امروزی است.

3- سکوی بدون سقفی که سطح آن بالاتر از سطح حیاط است و معمولا در جلوی فضاهای بسته تعبیه می‌شود.

باغ فین در دوران زندیه

از اواخر دوره صفویه تا دوره زندیه و همزمان با حمله افغان‌ها و لشکرکشی‌های نادر شاه افشار، این باغ از روزهای اوج خود فاصله گرفت و فراموش شد. کریمخان زند، بنیان‌گذار دودمان زندیه، پس از تخریب بناها به دلیل چند زلزله پیاپی، به عبدالرزاق خان، حاکم کاشان، دستور داد تا باغ و بناهای موجود در آن را مورد مرمت قرار دهد. در جریان این مرمت‌ها و بازسازی‌ها، بنای جدیدی نیز به باغ اضافه شد که به خلوت کریمخانی شهرت یافت.

باغ فین در دوران قاجار

در دوره سلطنت فتحعلی‌‌شاه، دومین پادشاه دودمان قاجار، به سبب دلبستگی وی به صفای باغ و زیبایی‌های چشمه فین، بخش‌های زیادی به این باغ اضافه شد و تقریبا اکثر بناهای امروزی باغ محصول دوران این پادشاه است. این پادشاه قاجاری، به حاجی حسین خان صدراعظم اصفهانی، سرپرست حوزه حكمرانی كاشان، دستور داد تا تعمیرات و نوسازی این باغ و بناهایش را انجام دهد و ظاهری شاهانه به آن بدهد. وی بنایی به نام عمارت شترگلویی در مجاورت عمارت خلوت کریمخانی و حمام کوچکی در کنار حمام صفوی باغ برپا کرد و در نهایت کار تعمیرات و ساخت‌وساز را در سال 1189 هجری شمسی به پایان رساند. استخوان­‌بندی اصلی شترگلوی فتح­علی شاهی، هم اکنون نیز در سمت جنوب‌شرقی باغ قرار دارد و به همین نام شناخته می‌شود. از تغییرات دیگر این دوران می‌توان به افزودن نقاشی‌هایی به بنای شترگلوی، ساخت حمام بزرگ و یا حمام سلطنتی، عمارت یا خلوت نظام الدوله (حرمسرا) اشاره کرد. در سال 1256 هجری قمری، محمد شاه دستورهایی برای مرمت و نگهداری آن صادر کرد و در سال 1258 نیز عمارت شاه‌نشین و حوض جوش (1) مقابلش ساخته شد. از دیگر دستاوردهای دوره قاجار در باغ فین می‌توان از نماسازی دیوار و اطراف جدول­‌های عمارت و خیابان­‌ها، زیباسازی و مرمت ۲ حمام بزرگ و کوچک با تخته سنگ­‌های مرمر شفاف و کاشی­‌های ممتاز هفت رنگ و فیروزه ‌ای و ساخت عمارت بادگير (كتابخانه فعلی) نام برد.

از دوران پهلوی تا امروز

پس از دوران قاجار بخش‌هایی از باغ کاملا تخریب شد، تا اینکه با ثبت ملی این اثر در سال 1314، در دوره پهلوی، ابتدا مرمت استخر مرکزی باغ و بعد از آن در سال 1336 ساخت سنگ‌بنای موزه ملی کاشان بر خرابه‌های خلوت نظام‌الدوله، انجام گرفت. احداث بنایی در حدفاصل کتابخانه و حمام‌ها، مرمت سایر عناصر معماری از جمله کوشک‌ها (2) در سال 1357،  از سایر اقدامات در این باغ بود. پس از انقلاب برای مدتی به این باغ توجه چندانی نشد تا آنکه در سال ۱۳۸۷ اقدامات دیگری بر روی آن انجام گرفت؛ سپس به دنبال تشکیل پرونده ثبت جهانی این اثر در سال ۱۳۸۹، یونسکو تغییراتی در سنگ‌فرش و پیاده‌روهای باغ را خواستار شد و پس از اعمال این تغییرات، نام باغ فین کاشان در فهرست میراث جهانی یونسکو به عنوان یکی از 9 باغ ایرانی قرار گرفت.

پاورقی

1- حوضی که از آن آب به بیرون می‌جوشد. 

2- کوشک یا کلاه‌فرنگی نوعی بنا است که در فضای باز و در میان درختان قرار دارد و اطراف یا بیشتر قسمت‌های اطراف آن باز است.

قتل امیرکبیر در حمام فین کاشان | مهر بدنامی بر پیشانی باغ

میرزا محمدتقی‌خان فراهانی (امیرکبیر) یکی از صدراعظم‌های ناصرالدین شاه در دوران قاجار بود که اقداماتی شایسته در راستای آبادانی مملکت از جمله تاسیس دارالفنون، اعزام دانشجو به خارج، تقسیم آب کرج، ساماندهی به ارتش و غیره را انجام داد. یکی از کارهای وی تعیین حقوق برای درباریان بود که به مذاق درباریانی که تا پیش از آن به‌راحتی به خزانه مملکت دسترسی داشتند خوش نیامد و باعث شد افرادی از جمله مهد علیاء، مادر شاه و حاج علی خان مراغه‌ای، خواجه حرامسرا، دسیسه‌هایی را بر علیه او بچینند. به سبب علاقه شاه به امیر، دشمنان او نتوانستند کاری از پیش ببرند اما در نهایت بی‌کفایتی شاه و دسیسه این افراد باعث شد امیر از صدارت عزل و به کاشان تبعید شود. تبعید امیر به کاشان دو علت داشت؛ اول اینکه این شهر یک شهر کویری به حساب می‌آمد و دوم اینکه نزدیکی آن به پایتخت به درباریان امکان کنترل او را می‌داد.

امیر همراه همسرش به مدت 40 روز در باغ زندگی کرد تا اینکه ناصرالدین شاه پشیمان می‌شود و برای او خلعتی می‌فرستد تا بخشش خود را اعلام کند. اطرافیان که متوجه این اتفاق می‌شوند در فرصتی مناسب از مستی شاه سوءاستفاده کرده و امضای قتل امیر کبیر را از وی می‌گیرند. آنها طی دو روز خودشان را از راه نیزارهای قم به کاشان می‌رسانند و وقتی به شهر می‌رسند، متوجه می‌شوند که امیر برای پوشیدن خلعت بخششی، داخل حمام است. از آنجا که حمام خدمه به کوچه راه داشته، قاتلان از راه کوچه به درون می‌روند و درِ حمام را می‌بندند تا کسی نتواند برای نجات امیرکبیر اقدامی بکند. حاج علی اکبر خان چاپارچی، پیک بین شیراز و کاشان، متوجه می‌شود و می‌خواهد به همسر امیر اطلاع دهد اما دست و پای او را با طناب می‌بندند تا او را از این کار بازدارند. امیرکبیر پس از دیدن قاتل و شنید حکم، باور نمی‌کند که ناصرالدین شاه چنین دستوری داده باشد و می خواهد که حکم را با چشمان خودش ببیند. او پس از دیدن حکم می‌گوید:افسوس من فکر می‌کردم ایران به صدر اعظمی لایق نیاز دارد ولی الان متوجه شدم ایران به شاهی لایق نیاز دارد.

سپس از آنها سه درخواست می‌کند: نوشتن چند خط وصیت‌نامه، دیدن همسر و فرزندانش برای آخرین بار و خواندن دو رکعت نماز؛ قاتلان با هیچ‌یک از این درخواست‌ها موافقت نمی‌کنند و فقط به او اجازه می‌دهند نحوه قتلش را خودش تعیین کند. امیر از دلاکی که داخل حمام بوده درخواست می‌کند که رگ دستش را بزند. نقل شده که امیر با خون خود روی دیوار شعری نوشته اما هیچ‌گاه مدرکی برای اثبات آن پیدا نشده است.

قاتلان که می‌خواستند زودتر کار را تمام کنند، صبر نمی‌کنند که امیر در اثر خونریزی از دنیا برود و او را با پارچه‌ای خفه می‌کنند. قتل امیر به گونه‌ای صحنه‌سازی می‌شود که تا مدت‌ها مردم ایران سرطان استخوان را دلیل مرگ وی می‌دانستند. به سبب این اتفاق تلخ، که در 20 دی 1320 به وقوع پیوست، در شهر کاشان 7 روز عزای عمومی اعلام و جسد امیر پس از غسل دادن در حوض وسط باغ، به امامزاده حبیب موسی واقع در شهر کاشان منتقل شد. همسر امیر به مدت 2 سال صبر کرد تا جسد به استخوان تبدیل شود و سپس آن را به کربلا منتقل کرد و در یکی از صحن‌های اصلی حرم امام حسین (علیه السلام) به خاک سپرد.

وقایع تاریخی دیگر در باغ فین کاشان

• جشن و پایکوبی بنیان گذار صفوی: شاه اسماعیل صفوی، پایه‌گذار سلسله صفوی، در آغاز حکومت خود، به کاشان رفت و مردم كه از رسمی شدن مذهب شیعه شاد بودند، شهر را به افتخار حضور او آذین بستند. شاه اسماعیل در باغ فین جلوس كرد و در سرچشمه فین بارِ عام (1) داد. همه اقشار مردم به این جشن آمدند و پس از پایان یافتن تشریفات از غذاهای آن خوردند.
• قتل حاکم کاشان: خضرنهاوندی، حاکمی بود که سال‌ها در كاشان حكومت كرد و در این دوران به قدرت بسیاری رسید. این افزایش قدرت به حدی بود که شاه عباس نگران شد و از نفوذ او احساس خطر كرد. در حدود سال 986 هجری شمسی، در حضور شاه عباس، كله‌پزی با كارد به او حمله كرد و وی را از پای در آورد؛ گفته می‌شود که این قتل در باغ فین رخ داده است.
• مرگ پدر و تاجگذاری پسر: شاه صفی در طول پادشاهی خود چندین بار به کاشان و باغ فین آمده است. وی در آخرین سفر خود در عمارت دولت‌خانه كه از سازه‌های دوران شاه عباس است، اقامت گزید و بر اثر افراط در خوردن شراب، از پای درآمد. پس از مرگ وی به ناچار، فرزندش عباس دوم در سن 10 سالگی در همان جا تاجگذاری كرد و اداره مملکت به دستش سپرده شد.
• میزبانی از شاهان: لكهارت (3) درباره حضور شاهان صفوی در این باغ چنین می‌نویسد: شاه سلیمان و شاه سلطان حسین نیز حین عبور از كاشان مدتی در عمارت‌های دولت‌خانه و باغ فین با تشریفات توقف داشتند. فتحعلی‌شاه در سالهای 1187 تا 1190 خورشیدی و سال 1197 خورشیدی در باغ فین اقامت داشت و سال 1212 برای آخرین بار هنگام عزیمت به اصفهان به فین رفت.
• پناه گرفتن یاغیان در باغ: در دوران محمدعلی شاه و همزمان با دوران مشروطه‌خواهی، نایب حسین كاشی و یارانش، که از یاغیان به‌نام آن دوره بودند، به باغ فین آمدند و حدود 14 سال مصالح و اشیای گرانبهایی را غارت کرده و به تخریب باغ پرداختند. پس از مدتی یاغی‌گری در اطراف کاشان و حتی یزد، سرانجام دولت مركزی توانست این شورش را كنترل و نایب حسین و پسرش ماشاءالله خان را دستگیر کند. در نهایت در سال 1298 خورشیدی، جلسه‌ای در باغ تشكیل و حكم اعدام یاغیان صادر شد.

پاورقی

 1- بارِ عام رسمی است که در آن شاه و درباریان به گروهی از مردم اجازه می‌دهند تا با شاه و دربار دیدار کنند.

2- اسکندر بیگ ترکمان، ملقب به مُنشی، ادیب و شاعر نامدار عصر صفویه و صاحب کتاب تاریخ عالم آرای عباسی بوده است.

3- لارنس لاکهارت، مورخ، محقق و ایرانشناس بریتانیایی است که از سال ۱۹۲۴ میلادی به مدت ۳۰ سال به ایران رفت‌وآمد داشت.

معماری باغ فین کاشان | طراحی بهشت گونه

با ورود به باغ، مسحور فضایی بهشتی خواهید شد که در مقابلتان قرار می‌گیرد. آنچه که در این باغ بیش از همه به چشم می‌آید حضور آب و درخت به‌عنوان عناصر پویا است که در کنار بناها که عناصر ثابت معماری‌اند، فضایی جالب را ایجاد کرده‌اند. در طراحی اولیه باغ، حفظ تقارن اهمیت ویژه‌ای داشته‌ اما به‌تدریج و با دخالت شاهان، از میزان آن کاسته شده است. این خروج از تقارن هم در محورهای تردد در باغ و هم در سازه‌های اضافه شده پس از دوره صفویه به چشم می‌خورد. ویژگی‌های خاصی نیز در معماری باغ وجود دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

گذرگاه های باغ فین کاشان

باغ فین در فضایی چهارگوش و محصور با دیوارهای بلند قرار دارد. محور طولی باغ در راستای شمال‌شرقی – جنوب‌غربی و درست در وسط آن دیده می‌شود و ورودی اصلی باغ در منتهی الیه همین محور و در جبهه شمالی باغ تعبیه شده است. دو گذر اصلی باغ عبارتند از:

• گذر اصلی شمالی – جنوبی که از بنایی به نام عمارت سردر آغاز می‌شود. 
• گذر اصلی شرقی – غربی که دو عمارت کتابخانه امیرکبیر و موزه ملی کاشان را به‌عنوان دو نقطه مهم باغ در انتهای خود دارد. این گذر دو بخش جنوبی و شمالی را به‌وجود آورده است و چنین به نظر می‌رسد که بخش جنوبی به فضای خلوت و اندرونی باغ اختصاص داشته و بخش شمالی، فضای بیرونی و عمومی باغ بوده است.

با تلاقی این دو گذر گویی چهار باغ در یک باغ ایجاد شده و در محل برخورد این دو محور در قلب باغ، تختگاهی برای استقرار سرابستان (1) و بستری وسیع برای آبگیر اصلی پدید آمده است. علاوه بر این دو گذر اصلی، گذرگاهی فرعی نیز وجود دارد که در طول باغ از جنوب به شمال امتداد یافته است. این محور از مقابل عمارت شترگلو در جبهه جنوبی باغ آغاز می‌شود و در آخر به یکی از ورودی‌های فرعی باغ در دیوار شمالی می‌رسد.

پاورقی

 1- سرابستان در معماری سنتی ایرانی، باغ کوچکی بوده که کنار خانه ساخته می‌شده و تاثیر به سزایی بر اقلیم خانه داشته است. متمولین با ساختن چنین فضایی ، نوعی ییلاق در کنار خانه خود داشتند.

گردش آب در باغ فین کاشان

آب، اساسی‌ترین عنصر در باغ فین است که در حالت‌های زیر دیده می‌شود:

• راکد، در استخر مقابل کوشک و حوضخانه صفوی
• روان، در جوی‌ها
• فورانی، در فواره‌های سراسر باغ
• جوششی، ظهور آب از حفره‌های منظم کف حوض در حوض جوش و حوضخانه صفوی و شترگلوی فتحعلی شاه

هر یک از این اشکال آب مفهومی خاص دارند اما به ‌ور کلی حضور این مقدار فراوان از آب و درختانی با سایه گسترده در این منطقه کویری و کم آب و جریان آب در جوی‌های پوشیده شده با کاشی فیروزه‌ای تضادی زیبا را در ذهن بیننده شکل می‌دهد. فیروزه‌ای، رنگی است که با رنگ خاکی صحراهای اطراف در تضاد است و بر زیبایی باغ می‌افزاید. این آب در ابتدا به استخری در پشت باغ می‌ریزد که اختلاف ارتفاع آن نسبت به سطح جوی‌ها، باعث ایجاد فواره‌هایی شده و آب به بالا پرتاب می‌شود. آب در این باغ به گردش در می‌آید و راهش را به‌سوی خارج مجموعه ادامه می‌دهد. پس از خروج از باغ، در ابتدا سنگ آسیاب معروف به خونی را به گردش در می‌آورد و سپس با طی مسافتی با آب چشمه مردانه یکی شده و راهی باغ‌ها می‌شود.  ایجاد آرامش به واسطه نگاه کردن انسان در آب، خنک کردن هوا در فصل تابستان، طنین انداختن موسیقی آب از دلایل ایجاد این آب‌نماها و فواره‌ها است.

 اعجاز فواره ها

برای جریان آب در درون فواره‌ها هیچ نوع انرژی از خارج وارد نمی‌شود و تنها قانون اختلاف سطح و استفاده از شیب طبیعی زمین این امر را ممکن می‌کند. زیر تمام جوی‌ها و دور تمام حوض‌ها، لوله‌هایی سفالی به نام تنبوشه در عمق یک متری زمین قرار داده شده‌اند که از یک طرف به حوض‌های اصلی متصل‌اند و از طرف دیگر در انتهای جوی مسدود می‌شوند. آب از یک طرف وارد می‌شود و به سبب مسدود بودن انتهای لوله از فواره‌ها بیرون می‌زند. به دلیل شیب‌دار بودن زمین برای تقسیم فشار، قطر لوله را در قسمت‌های مختلف آن، متفاوت در نظر گرفته‌اند. ابتدای لوله قطر بیشتری نسبت به انتهای آن دارد و به این ترتیب با تقسیم فشار، آب به یک میزان از فواره خارج می‌شود.

درختان باغ فین کاشان

 در کنار آب، حضور درختان نیز در باغ قابل توجه است و بر طراوت فضا می‌افزاید. حدود ۵۷۹ اصله درخت سرو و ۱۱ اصله درخت چنار در باغ وجود دارد که اغلب آن‌ها بین ۱۰۰ تا ۴۷۰ سال سن دارند. تعداد و قدمت این درختان نشان می‌دهد که درختِ سایه گستر و همیشه سبزِ سرو نقش مهمی  را در طراحی باغ ایفا می‌کند و کاشت معدود درختان خزان‌دارِ چنار تنها برای افزایش کیفیت بصری بوده است. در این میان به نظر می‌رسد که کاربرد درخت سرو در ادبیات فارسی به‌عنوان نماد زیبایی انسان نیز در این انتخاب تاثیر گذاشته باشد. در طی چندین سال گذشته و به ویژه پس از سال ۱۳۸۶، مجموعه‌ای از عوامل موجب خشکی و بیماری درختان شده است که از میان آنها می‌توان به مهار فیزیکی غیراصولی، دخالت غیرکارشناسانه، سرمازدگی شدید، عبور سیم و کابل برق و لوله‌گذاری‌های تاسیساتی، ایجاد پیاده‌روهای آهکی و سیمانی و محصور کردن درختان با آن، آبیاری نادرست و غیراصولی، آفت شپشک، نادیده گرفتن دستور غذایی درختان، مشکلات مدیریتی و نادیده گرفتن نظرات کارشناسان اشاره کرد. این عوامل حداقل ۱۱۲ درخت تاریخی را خشکاند و به تعداد زیادی از درختان نیز بین ۳۰ تا ۵۰ درصد آسیب وارد کرد. البته مسئولان میراث فرهنگی این عوامل را رد می‌کنند و  پایان یافتن عمر مفید درختان را دلیل خشک شدن آن‌ها می‌دانند.

بخش های مختلف باغ فین | بناها

عمارت سردر باغ فین

در ابتدای ورود به این باغ، با ساختمانی بلند برخورد می‌کنید که سردر نام دارد. سنگ بنای این ساختمانِ دو طبقه، در دوره صفوی گذاشته شده است و با داشتن تالاری با چشم‌اندازهای دیدنی به محیط اطراف به‌عنوان پیوند دهنده بیرون و درون باغ به شمار می‌رود. در طبقه‌ زیرین بنا، هشتی قرار دارد که محلی برای انتظار کسانی بوده که به باغ می‌آمدند و دالان ورودی به باغ با اتاق‌های جانبی، نیز پس از آن قرار گرفته‌اند.

کوشک صفوی باغ فین

این بنا که با نام صوفه عباسی هم شناخته می‌شود، در حدود سال 986 خورشیدی به دستور شاه عباس و به همت آقا خضر نهاوندی، حاکم وقت کاشان در مرکز باغ ساخته شد. این عمارت در گذشته 4 طبقه داشت و دو طبقه فوقانی آن به شکل کلاه‌فرنگی بود اما زلزله سال 1156 خورشیدی صدماتی جدی به آن وارد کرد و در زمان بازسازی تنها دو طبقه از آن با ارتفاع 14 متر ساخته شد. از این ساختمان برای برگزاری جشن‌ها و مراسم استفاده می‌شده و در طی برگزاری خانم‌ها در طبقه بالا و آقایان در طبقه پایین حضور داشتند. در قسمت ورودی ساختمان نقاشی‌های کم‌رنگی به چشم می‌خورد که به همراه نقاشی‌های داخل ساختمان اثری از رضا مصور کاشی‌اند؛ کار این هنرمند به حدی جذاب بود که شاه عباس پس از دیدن نمونه کارهای ایشان در باغ، وی را به اصفهان برد تا نقاشی‌های عالی قاپو و چهل‌ستون را نیز انجام دهد و آنجا بود که به رضا عباسی معروف شد.

این نقاشی‌ها که شامل منظره‌هایی از صحنه‌های شکار و تصاویر شاهزادگان و دیگر تصاویر بودند، در زمان زلزله و حمله افغان‌ها آسیب دیدند و در دوره قاجار با گچ پوشانده شدند که امروزه برای نمونه قسمتی از آن از زیر گچ خارج شده است. سقف این بنا به‌صورت دو لایه است و بین دو لایه هوا جریان دارد. سنگ مرمرهایی نیز در پایین دیوارها مشاهده می‌شود که مربوط به دوره صفویه است. این سنگ‌ها هنر سنگ‌تراشان آن زمان را به نمایش می‌گذارند و نشان می‌دهند که آن‌ها چگونه با وسایل ابتدایی چنین صیقلی به سنگ‌ها داده‌اند. کف ساختمان نیز از سنگ مرمر بوده که در زمان نایب حسین، سردسته اشرار و غارتگران در اواخر دوره قاجاریه، به غارت رفته است. حفره وسط حوض ساختمان، در عمق حدود دو متری زمین، لوله‌ای از جنس سفال دارد و شبیه گردن شتر یا S انگلیسی دیده می‌شود. حالت این لوله باعث شده که آب با فشار بالا بیاید و همچون چشمه‌ای در وسط حوض به نظر برسد. به‌سبب وجود همین سیستم به این عمارت شترگلو هم گفته می‌شود.

اتاق شاه نشین | استفاده هوشمندانه از رنگ و نور

در حدود سال 1218 خورشیدی، محمد شاه قاجار دستور ساخت بنایی را در باغ فین صادر کرد که بعدها به اتاق شاه‌نشین معروف شد. در طرفین این بنا، اتاق‌هایی معروف به اتاق‌های گوشواره وجود دارند که فضایی برای خدمه بوده‌ است. به‌سبب احترامی که خدمه برای شخص شاه قائل بودند، تشریفات، از درب‌های جانبی صورت می‌گرفت و هیچ‌گاه از درب اصلی وارد این اتاق نمی‌شدند. در جلوی بادگیر این اتاق و قسمت وسط و قبل از حوض این ساختمان، تشریفات آن زمان انجام می‌شده است. درب این اتاق به شکل پنج دری و با تزیینات اُرسی ساخته شده؛ به این معنا که مشبک است و به حالت کشویی باز و بسته می‌شود. گل میخ‌هایی نیز روی درب به چشم می‌خورد که به دو دلیل به‌کار‌ رفته‌اند؛ نخست آنکه جلوه‌ای خاص به درب می‌دهند و موجب تزیین آن می‌شوند و دیگر اینکه با تلخ کردن چوب، آن را از شر موریانه‌ها در امان می‌دارند. هنر گره چینی نیز در این درب به‌کاررفته است. در این هنر از میخ یا چسب استفاده نمی‌شود بلکه تکه‌های چوب به‌شکل پازل مثبت و منفی در هم چفت شده و جای‌گذاری می‌شوند.

رنگ شیشه‌ها یکی از جلوه‌های زیبای این اتاق است که استفاده از آن‌ها به دلایل زیر است:

•  ایجاد رقص نور طبیعی در روز و شب به همراه انعکاس نوری که از کاشی‌های حوض جوش حاصل می‌شد.
•  اشتهاآور بودن رنگ قرمز و آرامش‌بخش بودن رنگ سبز و آبی از لحاظ روان‌شناسی
• ترکیب رنگ‌های به‌کاررفته با رنگ زرد موجب ایجاد یک حشره‌کش طبیعی می‌شود. عملکرد این حشره‌کش به این‌صورت است که در طول شب‌های تابستان با روشن شدن چراغ در اتاق و برخورد نور آن با شیشه‌ها، یک طیف رنگی ایجاد می‌شده که حشرات را به‌خود جذب می‌کرده است. وقتی حشرات به مرکز نور نزدیک می‌شدند به سبب تعداد رنگ‌ها و با توجه به مرکب بودن چشم آن‌ها، دیدشان مختل می‌شده، در نهایت کور می‌گشتند و به داخل آب می‌افتادند.

کانال‌هایی موسوم به کانال‌های جعفری هم در ازاره‌ها تعبیه شده‌اند تا هوا پشت دیواره اصلی جریان پیدا کرده و نم حوض به ساختمان آسیب نزند.

متاسفانه تصویری از این بخش در دست نیست

چایخانه حمام فین کاشان | محل تقسیم آب

با گذر از کنار شاه‌نشین و در کنار کوشک قاجار، چایخانه را می‌بینید که قبلا چشمه زنانه نام داشته است. در این قسمت، تمام آب ورودی به باغ، تقسیم می‌شود. یک سوم از آب چشمه اصلی به اینجا می‌ریزد و پس از تقسیم شدن به 3 شاخه، راه خود را به این‌صورت ادامه می‌دهد: یک شاخه از زیر حوض کوشک قاجار، شاخه‌ای دیگر از زیر حوض جوش و یکی از زیر حوض کوشک صفوی عبور می‌کند. سپس بقیه جوی‌ها و فواره‌ها از این سه حوض تغذیه می‌شوند.

کوشک قاجار یا شترگلوی فتحعلی شاهی

بنای کوشک قاجار که با نام شترگلوی فتحعلی شاهی یا صوفه فتحعلی شاهی شناخته می‌شود ساختمانی است که به دستور فتحعلی‌شاه در حدود سال 1189 خورشیدی در باغ فین ساخته شد. در این بنا بخش‌های مختلفی وجود دارد که عبارتند از: حوضخانه، چهار طاقی با حوض جوش، صفه وسیع و سرپوشیده با ۴ ایوان و شاه‌نشین که در گذشته کف همه آن‌­ها از تخته سنگ­‌های بزرگ مرمر پوشانده شده بود. در دو ضلع شمالی و جنوبی این بنا دو حیاط خلوت وجود دارد که دارای اتاق­‌های متعدد بوده و لوازم سکونت زندگی انسانی در آن‌ها یافت شده است. در این ساختمان، همانند شاه‌نشین، فضاهای مخصوص خدمه وجود دارد و در فضاهای باز اطراف آن، اتاق‌هایی به این منظور تعبیه شده‌اند. دریچه‌های منتهی به این اتاق‌ها به همراه بادگیر و حوضی که جهت آن به‌طرف ساختمان است، فضای خنک و دل‌چسبی را در تابستان‌های گرم کاشان ایجاد می‌کرده و باعث می‌شده تا در اقلیم کویری، هوایی متفاوت جریان پیدا کند.

در سقف این بنا نقاشی‌هایی وجود داشته که کاری از صنیع الملک غفاری، عموی کمال الملک، نقاش زبردست ایرانی بوده‌اند اما از آنجا که بعد از مرگ امیرکبیر در این باغ تا سال 1352 خورشیدی حفاظتی از این اثر صورت نگرفته، نقاشی‌ها در اثر نم و رطوبت و یا عوامل انسانی از بین رفته‌اند. بعدها عکس این نقاشی‌ها در آلبوم یک جهانگرد فرانسوی پیدا شد و استاد مطیفی‌فر، به بازسازی آن‌ها همت گماشتند. قسمت‌های کم‌رنگ نقاشی در حاشیه‌ها و پایین‌تر از قسمت سقف نمونه اصلی‌اند و مابقی بازسازی شده‌اند. موضوع نقاشی‌ها در قسمت بالای حوض بزم‌های شاهانه، نقش شکارگاه، اتفاقات رخ داده در باغ و قصه‌های قرآنی شامل می‌شده و دورتادور ایوان نیز نقش 18 عدد از پسران ارشد فتحعلی‌شاه به چشم می‌خورد که در میان آنها تصویر میرزا ملک شاه از بقیه واضح‌تر است.

در پایین عکس این شاهزاده‌ها شعری به چشم می‌خورد که اثر خاوری، یکی از شاعران قاجار، در مدح فتحعلی‌شاه و به خط هنرمندانه محمد تقی حسینی از خاندان کلهر است. در آخرین مصرع این شعر، کتیبه‌ای وجود دارد که تاریخ اتمام تزیینات بنا را نشان می‌دهد و مجموع حروف ابجد بیت آخر، 1226، نشان‌دهنده سال به هجری قمری است. سیستم شترگلو در این ساختمان یکی از ویژگی‌های بارز آن به شمار می‌رود اما با این تفاوت که قطر لوله به‌کاررفته در آن بیشتر است و در نتیجه آب با فشار کمتری از حفره وسط حوض خارج می‌شود. درون آب ماهی قزل آلا و ماهی قناتی بوده که از ماهی‌های قناتی در گذشته برای درمان یرقان استفاده می‌کردند.

حمام فین کاشان | قتلگاهی در باغ

دو حمام در باغ فین وجود دارد و نام هیچ‌یک از آن‌ها حمام فین نیست بلکه تنها به دلیل قرارگیری در باغ فین به این نام مشهور گشته‌اند. حمام‌‌های باغ فین شاخص‌ترین و شناخته‌شده‌ترین بناهای این باغ‌اند چرا که همان گونه که به آن اشاره کردیم، امیرکبیر نیز در یکی از این حمام‌ها به قتل رسیده است. در ادامه به معرفی این حمام‌ها می پردازیم.

حمام سلطنتی باغ فین

حمام سلطنتی که به دستور فتحعلی‌شاه در سال 1189 هجری شمسی ساخته شد تا صرفا خانواده دربار از آن استفاده کنند. هر وقت شاهان قاجار برای تفرج به این باغ می‌آمدند از این حمام استفاده می‌کردند و حمام کوچکی نیز برای استفاده خدمه بود که در ایامی از هفته استفاده از آن برای عموم مردم نیز آزاد می‌شد. درب این حمام نسبت به کلاه‌هایی که در قدیم موزد استفاده قرار می‌گرفت کوتاه است تا افراد در بدو ورود سر خود را خم کنند که دلیل آن همان فلسفه احترام به زمین است. قسمت‌های مختلف حمام عبارتند از: راه فرعی به حمام برای رساندن وسایل به افراد داخل حمام، سربینه (رخت‌کن) و صحن اصلی حمام. صحن اصلی حمام نیز بخش‌های مختلفی دارد که عبارتند از: شاه‌نشین، خزینه، اتاق‌های حجامت، حوض آبگرم، حوض آب نیمه گرم، حوض آب سرد که با توجه به طراحی، می‌توان آن‌ها را الگویی برای سوناهای امروزی دانست.

سیستم گرمایش حمام

گرم کردن آب حمام به‌وسیله تون (آتشدان یا آتشخان) که محل افروختن آتش است و باید در جایی قرار گیرد که از بیرون حمام بتوان به آن دسترسی پیدا کرد، انجام می‌گرفت. تون در وسط خزینه قرار دارد و به صورت حفره‌ای است که از پایین به فضای بیرون راه دارد. شخصی که به او تون تاپ می‌گفتند هیزم را زیر تون می‌ریزد و آن را روشن می‌کند. روی تون در کف خزینه یک ورقه مسی قرار داده شده است؛ دور ورقه را با ملاط محکمی به‌هم می‌بستند تا مانع نفوذ آب به زیر آن شوند؛ با داغ شدن ورقه مسی، آب خزینه تا 40 درجه گرم می‌شود. گرمای فضای حمام نیز به‌وسیله کانال‌های گربه‌رو که در زیر کف حمام ساخته شده‌اند و به قسمت تون متصل‌اند تامین می‌شود. کانال‌های گربه‌رو حرارت و دوده‌های داخل تون را به دودکش‌ها می‌رساندند تا با این‌کار هم کف حمام گرم شود و هم دود‌ها از تون به بیرون هدایت شوند. ابعاد آن‌ها نیز اندازه قامت خمیده یک انسان بوده و هر چند وقت یک‌بار، نیاز به تمیز کردن و مرمت داشته‌اند.

دیواره‌های حمام از ساروج ساخته شده که ملات محکمی از آهک، خاکستر و گیاه لویی است و وقتی این ترکیب در جایی استفاده شود رطوبت نمی‌تواند به پایه‌ها و دیوار بنا آسیب برساند. روشنایی حمام از طریق حفره‌های سقف به نام جامگاه تامین می‌شده که این سوراخ‌ها شیشه‌های مجدی داشتند چرا که این شیشه‌ها دارای دو خاصیت هستند: نور را حتی در روزهای ابری دو برابر می‌کنند و دید را از بالای پشت‌بام حمام، مختل می‌سازند.

حمام صفوی یا حمام کوچک | قتلگاه صدراعظم شایسته ایران

 بعد از حمام سلطنتی، حمام صفوی قرار دارد که تاریخ ساخت آن به حدود سال 882 شمسی باز می ‌گردد. که قسمت‌های اعظم آن شبیه حمام سلطنتی است و نکته بسیار قابل توجه آن وجود 7 کاشی قدیمی در قسمت خزانه است که حدود 500 سال قدمت دارند. این حمام میزبان یکی از تلخ‌ترین حوادث تاریخ ایران و قتل صدر اعظم شایسته‌ای همچون امیرکبیر بوده است و امروزه با عنوان حمام امیرکبیر نیز شناخته می‌شود.

حیاط خلوت کریم خانی 

قسمتی در باغ فین وجود دارد که به دستور کریم خان زند و به همت آقا سلیم آرانی، حاکم وقت کاشان ساخته شده و از درون باغ قابل مشاهده نیست. این قسمت حیاط خلوت کریم خانی نام دارد که شامل یک حیاط کوچک و اتاق‌های پنج دری و اتاق‌های ساده است و سال ساخت آن به حدود 1141 خورشیدی باز می‌گردد.

موزه ملی کاشان | گنجینه ای بر روی خرابه های خلوت نظام الدوله

در ضلع شمال‌غربی باغ فین، ساختمانی با عنوان موزه ملی کاشان وجود دارد که در سال ۱۳۴۶ و به همت مرحوم سید محمد تقی مصطفوی، مدیرکل باستان‌شناسی وقت، بر خرابه‌های برجای مانده از بنای خلوت نظام‌الدوله ساخته شده است. مساحت این بنا حدود ۳۰۰ مترمربع است و یک طبقه شامل چند تالار بزرگ و کوچک و یک زیرزمین نسبتا وسیع در آن وجود دارد. این موزه دارای سه بخش باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و صنایع‌دستی است. بیش از ۴۰۰ قطعه اثر از جمله ظروف سفالی متعلق به دوره‌های پیش از اسلام و پس از آن از جمله اشیای مفرغی، سرامیک، پوشاک، خط و کتابت و انواع بافته‌ها در این موزه به نمایش در آمده است که از هزاره هفتم قبل از میلاد تا دوره معاصر را دربر می‌گیرد. اشیای بخش باستان‌شناسی این موزه نیز از حفاری‌های انجام شده در تپه سیلک، چغازنبیل، حسنلو، خوروین، لرستان و مناطق دیگر به‌دست آمده‌اند.

حوض جوش باغ فین

حوض جوش نام حوض بسیار شگفت‌انگیزی در باغ فین است که در گذشته کف آن پوشیده از کاشی بوده و نقشی مانند قالی‌های کاشان (ترنج و محراب) داشته است. کاشی‌هایی از نوع زرین‌فام و کاری از خاندان اَبی طاهر، خاندان هنرمند کاشی‌ساز کاشانی، که روی لعاب کاشی‌ها طلا داشته است. این کاشی‌ها تا اوایل دوره رضا شاه در حوض وجود داشتند تا اینکه غارتگران آن دوره به نام نایبی‌ها به سرکردگی نایب حسین کاشی، آن‌ها را به باغ خصوصی خود، باغ سردار، منتقل کردند و چون معماران از تعبیه این سیستم پیچیده در آن باغ باز ماندند، کاشی‌ها بلااستفاده مانده و از بین رفتند. تنها بخشی از این کاشی‌ها باقی ماند که آن هم به قیمتی ناچیز به موزه لوور پاریس فروخته شد. 

بعد از نایبی‌ها، انگلیسی‌ها برای بازسازی حوض به باغ آمدند اما کاری از پیش نبردند. در حدود 20 سال پیش، استاد پیرنیا، استاد معماری ایران، برای بازسازی حوض اقدام کرد و پس از تخریب یک گوشه از حوض متوجه لوله‌ای سفالی در زیر هر یک از حفره‌ها شد که تا عمق یک متر پایین رفته و یا به منبع ورودی آب متصل است و یا به قسمت خلاء راه پیدا می‌کند. محاسبات انجام شده در این لوله‌ها و اندازه قطر آن‌ها به حدی پیچیده بود که استاد پیرنیا دست‌کاری این سیستم را متوقف کرد چرا که نمی‌توانست با آن محاسبات حوض را بازسازی کند. 

عملکرد جالب توجه حوض جوش

160 حفره در حوض وجود دارد که هر یک به منزله یک گل از قالی بوده‌اند. عملکرد این حفره‌ها به این‌صورت بوده که اگر اولین حفره به‌صورت فواره عمل می‌کرده، دومین حفره، کار مکش آب را انجام می‌داده است. به این ترتیب 80 حفره فواره و 80 حفره مکنده آب بوده‌اند و یکسان بودن ورود و خروج آب سبب می‌شده تا حوض، سرریز نداشته باشد. امروزه آب سرریز این حوض به وسیله ۳ جدول کاشی از وسط گذرگاه‌های باغ عبور می‌کند. وجود جیوه در آب باعث می‌شده تا به‌هنگام تابیدن نور خورشید نور هفت‌رنگی در فضا ساطع شود و در برخورد به شیشه‌های رنگی اتاق شاه‌نشین، رقص نور زیبایی در فضای اتاق به وجود آورد. زیبایی این حوض در شب‌های مهتابی به اوج خود می‌رسید و آب حالت آینه پیدا می‌کرد. مهندسان داخلی و خارجی، حوض جوش و عملکرد آن را شاهکار هنر آب‌رسانی می‌دانند. اطلاع دقیقی از طراح سیستم این حوض در دست نیست اما هر که بوده احتمالا از طرح‌های غیاث الدین جمشید کاشانی استفاده کرده است. از نظر کارشناسان، این حوض در ابعاد طلایی ساخته شده و بهترین شکل ترسیم مستطیل را به نمایش می‌گذارد.

حوض دوازده فواره

در زمان محمد شاه قاجار و همزمان با حوض جوش و اتاق شاه‌نشین، حوض دیگری در باغ ساخته شده که امروزه با نام حوض دوازده فواره شناخته می‌شود. وجود فواره‌ها در این حوض حکایت از ساختار ایرانی باغ و شاهکار معماری در گذشته‌های دور دارد که بدون وجود هیچ نیرویی از خارج، جریان عمودی برای آب ایجاد می‌شده است. 

چشمه سلیمانیه باغ فین

آب جاری در جوی‌ها، استخرها و حوض‌های باغ از چشمه فین یا سلیمانیه در جنوب باغ تامین می‌شود که حدود دوازده سنگاب (1) در اطراف خود دارد و از صخره‌هایی به نام کوه دندانه و شکاف تخته‌سنگ‌های معدن گچ و آهک، واقع در شش کیلومتری غرب کاشان از زمین می‌جوشد. این چشمه هفت هزار سال قدمت دارد و دارای ویژگی‌هایی است که باعث شده برخی افراد به ویژه پیروان دین یهود آن را معجزه‌ای از سوی حضرت سلیمان بدانند و البته هیچ سندی برای اثبات این باور وجود ندارد. از ویژگی‌های حیرت‌انگیز این چشمه این است که میزان آب آن به هیچ عنوان به بارندگی سالیانه و فصل پرباران و کم‌باران وابسته نیست ندارد و حجم آب همیشه حتی در خشک‌سالی‌ها ثابت و حدود 360 لیتر در ثانیه است.

یکی دیگر از ویژگی‌های این چشمه دمای آب آن است که در طول سال روی 25 درجه ثابت می‌ماند. جالب این است که در زمستان که محیط سرد است آب گرم به نظر می‌رسد و در تابستان و گرمای محیط تصور می‌کنید آب خنک است. آب این چشمه، فوق‌العاده صاف است اما به‌واسطه داشتن بعضی املاح نمی‌توان برای آشامیدن از آن استفاده کرد. صافی، پاکی و روشنایی کم‌نظیر و کیفیت ثابت و تغییرناپذیر چشمه سلیمانیه از گذشته تا به امروز شهره خاص و عام بوده است. فلاندن (2) نیز در نوشته‌هایش از عقاید مردم درباره این چشمه و خاصیت پزشکی آن سخن گفته است.

نام‌گذاری چشمه سلیمانیه

درباره علت نام‌گذاری این چشمه روایات مختلفی وجود دارد که البته سند مکتوبی برای آن‌ها وجود ندارد اما مردم آنها را قبول دارند:

• در گذشته کاشان یکی از مراکز یهودی‌نشین ایران بوده و در دوران شاه عباس دوم بیش از ۱۰۰۰ خانوار یهودی در این شهر سکونت داشته‌اند. در آن دوران به‌واسطه حضور چند تن از علمای یهود در این شهر لقب اورشلیم دوم را به آن دادند. یهودیان ساکن در این شهر برای آب این چشمه قداست خاصی قائل بودند و آن را از معجزات سلیمان نبی می‌دانستند و به همین سبب نامش را سلیمانیه گذاشتند.
• در دوران شاه سلیمان صفوی در اطراف این چشمه صفه یا بنایی ساخته شد و به‌سبب کار این پادشاه این چشمه به چشمه سلیمانیه معروف شهرت پیدا کرد.

پاورقی

1- سنگ آب یا سنگاب ظرف سنگی بزرگی است که در گذشته آن‌را از آب پر می‌کرده‌اند تا برای وضوگرفتن یا آشامیدن از آن استفاده کنند.

2- ژان-باتیست اوژن ناپلئون فلاندن، نقاش و معمار و خاورشناس و سیاستمدار فرانسوی بود که در زمان محمدشاه قاجار با همراهی معماری به نام پاسکال کوست به ایران آمد.

امکانات باغ فین

نظرات خارجی ها درباره باغ فین کاشان

باغ فین یک جاذبه جهانی است و گردشگران خارجی در سفر به ایران، بازدید از این اثر را در برنامه‌شان می‌گنجانند. در ادامه سری به سایت گردشگری تریپ ادوایزر می‌زنیم و نظرهای این گردشگران را در مورد باغ فین می‌خوانیم.

گردشگری از فرانسه | تاریخ بازدید تیر 98

خیلی دوست‌داشتنی

این جاذبه به‌راحتی با تاکسی در دسترس است. برای بازدید یک راهنما بگیرید و حدود یک ساعت وقت بگذارید. ساختار دوست‌داشتنی، گردش و جوشش آب و حمام بزرگی که یک سیاستمدار برجسته در قرن نوزدهم در آن به قتل رسیده است، از جذابیت‌های این باغ‌اند.

گردشگری از سنگاپور | تاریخ بازدید خرداد 98

باغ فین الماس کویر است

باید این جاذبه را ببینید. خیلی خوب است که یونسکو این جاذبه را در فهرست جهانی‌اش قرار داده. اینجا نمودی از تاریخ، میراث و معماری ایرانی است. 

گردشگر هلندی | تاریخ بازدید خرداد 98

باغچه‌ها به‌خوبی نگهداری نمی‌شوند

ایرانیان غالبا به دلایل تاریخی در این مکان گرد هم می‌آیند اما توجهی به باغچه‌ها ندارند و از آن‌ها به‌خوبی نگهداری نمی‌شوند. خیلی جالب است که آب حتی در خیابان امیرکبیر و بیرون از باغ و در جلوی باغ‌های دیگر جریان دارد اما به هر حال این یک فرصت ازدست‌رفته است و مسئولان باید با توجه بیشتر، فضایی دلپذیرتر را بسازند. به‌عنوان مثال خیابان امیرکبیر می‌تواند پیاده‌راهی تماشایی باشد.

گردشگر کانادایی |  تاریخ بازدید فروردین 98

آرامش پارسی

باغ‌ها همیشه دارای محیطی آرام‌اند و معمولا آب در میان آن‌ها جریان دارد تا هوا را در گرمای طاقت‌فرسا، خنک کند. اینجا همیشه جای لذت‌بخشی استراحت در هنگام گشت‌و‌گذار به شمار می‌رود. من همیشه از باغ‌ها لذت می‌برم چون آن‌ها به‌خوبی باتری مرا شارژ می‌کنند!

گردشگری از هلند | تاریخ ثبت دیدگاه فروردین 98

بهترین باغ ایران

هر شهری در ایران یک باغ دارد اما این بهترین آنهاست. همه چیز در اینجا طبیعی است و آرامش و سکوتی خاص دارد. آب از چشمه‌ای در زیر زمین می‌آید و بدون استفاده از انرژی بیرونی از فواره‌ها بیرون می‌زند. شما با یک اثر هنری تر و تازه و پر از جزییات مواجه‌اید که با مناظرش، فرصت ثبت عکس‌های دیدنی را به شما می‌دهد. اگر حمام شلوغ بود خیلی برای دیدنش اصرار نکنید چرا که نمونه‌اش را در ایران زیاد می‌بینید. حدود یک ساعت را در این باغ گذراندیم و سوغات معروف کاشان، گلاب هم از بیرون باغ خریدیم.

باغ فین آرزوهایتان را برآورده می‌کند!

برخی بر این باورند که برای برآورده شدن آرزوهای خود باید سکه‌ای به درون حوض بیاندازند و اگر سکه به داخل حفره میان حوض افتاد، مراد دلشان را می‌یابند. این‌کار در ظاهر بیشتر شبیه یک تفریح و سرگرمی و خرافه است اما فلسفه انداختن سکه در آب به آیین میترا در مذهب زرتشت باز می‌گردد. در این آیین آب مظهر پاکی است و پیروان آن یک قسمت مال خود را به الهه آب می‌بخشیدند تا برکت را به خانه‌های خود بیاورند. در واقع پول ریختن در آب نوعی قربانی، نذر و بخشش به شمار می‌رود. همچنین باید به این موضوع توجه داشت که آب یکی از چهار آخشیش (عنصر) مقدس در ادیان کهن ایرانی محسوب می‌شود و در کتاب اوستا بارها و بارها به اهمیت و تقدس آب اشاره شده است. در آبان یشت و تیر یشت، قسمت‌های از اوستا، درباره تقدس آب‌ها سخنان بسیاری گفته شده و آناهیتا ایزد بانوی آب‌ها مورد ستایش قرار گرفته است.

 در یسنا، بخشی از اوستا، در مورد حاجت‌دهی آب‌ها چنین گفته شده است: ای زرتشت! نخست کام (آرزوی) خویش از آب‌ها بخواه. بی‌شک این بند از اوستا می‌تواند محکم‌ترین پاسخ برای راز انداختن سکه‌ها به داخل آب باشد و دلیل این رسم را به‌خوبی توضیح دهد. استرابو، تاریخ‌نگار و جغرافی‌دان یونانی، در یک سده پیش از میلاد در مورد اهمیت و تقدس آب نزد ایرانیان چنین می‌گوید: ایرانیان در هنگام قربانی کردن از برای آب در کنار رود یا سرچشمه و کرانه دریا گودالی کنده در کنار آن قربانی می‌کنند آن‌چنان که آب از خون قربانی آلوده نشود. البته این رسم فقط به ایران محدود نمی شود و در ایتالیا و روسیه هم باوری این چنینی در میان مردم وجود دارد.

دلیل نامگذاری باغ فین

همانگونه که اشاره کردیم به این باغ، باغ شاه هم گفته می‌شود. بسیاری تصور می‌کنند که این نام به‌سبب تعلق این باغ به شاهی خاص، بر آن گذاشته شده اما دلیل اصلی معنای کلمه شاه، یعنی بزرگ است و احتمالا به‌خاطر وسعت بسیار باغ و حتی بیش از اندازه کنونی، به باغ شاه معروف شده است. این باغ به‌سبب قرار‌گیری در منطقه فین نیز به نام باغ فین شناخته می‌شود که برای معنای کلمه فین سه نقل قول وجود دارد:

•  کلمه فین معرب پین، یک لغت فارسی باستان به معنی پایانه است و با توجه به اینکه این منطقه پایان شهر بوده نام‌گذاری با مسمایی به نظر می‌رسد.
•  اقوام کاسپین که از فلات سیبری به فلات مرکزی آمدند در اصل 2 قوم کاس‌ها و پین‌ها بودند. از میان آن‌ها، پین‌ها در همین منطقه ساکن شدند و کاس‌ها کاشان را برای سکونت انتخاب کردند.
•  کلمه فین که از کلمه فینه گرفته شده و فینه نام کلاه‌هایی بوده که مردم این ناحیه بر سر می‌گذاشتند. 

توصیه های کارناوالی

پیشنهاد ما به شما این است که در اردیبهشت و خرداد به کاشان سفر کنید تا از دیدن جشنواره گلاب‌گیری نیز لذت ببرید. البته به یاد داشته باشید که در این زمان تعداد گردشگران در این شهر به اوج خود می‌رسد.

سخن آخر

وجود آثار تاریخی کشورمان در فهرست جهانی باعث غرور و افتخار ماست و بازدید از آن‌ها می‌تواند تجربه‌ای جالب و به یادماندنی را برایمان رقم بزند. پس در میان مقاصد رنگارنگی که برای سفرهایتان انتخاب می‌کنید جایی هم برای باغ فین کاشان بگذارید و از جلوه‌های تماشایی حمام فین کاشان لذت ببرید؛ تصاویر باغ فین کاشان را برای خود ثبت کنید و به دیدن موزه ملی کاشان نیز بروید.

اگر تا به حال به کاشان سفر داشته‌اید از حال‌وهوای این شهر و عطر گلاب و عرقیجات معروفش برایمان بگویید. 

اگر در سفرتان به باغ فین رفته‌اید دیده‌ها و شنیده‌هایتان را با دیگر دوستان کارناوالی به اشتراک بگذارید و آن‌ها را در این تجربه سهیم کنید.

می‌توانید از دیدنی‌های شهرتان هم برایمان بگویید تا آن را در کارناوال به دیگران هم معرفی کنیم.

منتظر شما خوبان هستیم...