گنبد نمکی جاشک | شاهکار یک نفرین افسانه ای

خودتان را برای آشنایی با اثری شگفت انگیز در طبیعت ایران آماده کنید و با ما به گنبد نمکی جاشک بیایید. آنچه که این جاذبه را متفاوت و شگفت انگیز جلوه می دهد، سادگی آن است و تنها یک عنصر در آن به وفور به چشم می خورد : " نمک ". در ادامه تصاویر گنبد نمکی جاشک را نشان تان می دهیم، از شگفتی هایش سخن می گوییم و مسیر و اطلاعات بازدید از گنبد نمکی جاشک را به شما توضیح خواهیم داد.

حال اگر در آینده ای نزدیک یا دور، قصد سفر به بوشهر را دارید و می خواهید برنامه ریزی کاملی برای این کار انجام دهید، می توانید از اطلاعاتی که در صفحه راهنمای سفر به بوشهر آورده شده است کمک بگیرید؛ به عنوان مثال شما با ورود به این صفحه می توانید در مورد گزینه های مختلف اقامتی در این شهر و سوغات و صنایع دستی آن اطلاعات مفیدی به دست آورید. البته اگر دوست دارید در قالب تور و گشت های شهری از این شهر ساحلی و بندری زیبا دیدن کنید، می توانید به صفحه رزرو تورهای بوشهر بروید و تور مورد علاقه تان را رزرو کنید. 

چرا گنبد نمکی جاشک؟

• این پدیده طبیعی، بزرگترین گنبد نمکی خاورمیانه است و یکی از میراث ارزشمند طبیعی ایران محسوب می شود.
• مناظری که در جای جای این منطقه وجود دارند به گونه ای هستند که شاید مانندشان را در هیچ جای دیگری نبینید.
• این گنبد نمکی یکی از فعال ترین و زیباترین گنبدهای نمکی ایران است.
• این اثر با قدمت 600 میلیون سال به عنوان یک سرمایه ملی اهمیت زیادی دارد.
• از مقاصد ژئوتوریسم در ایران به حساب می آید.

آشنایی با گنبد نمکی جاشک | بزرگترین گنبد نمکی خاورمیانه

گنبد نمکی جاشک یا دشتی، جاذبه ای طبیعی و خارق العاده با وسعت 3666 هکتار است که عنوان بزرگترین گنبد نمکی خاورمیانه را دارد. از جاده کنگان – بوشهر قسمت های بلند این پدیده همچون کوه های برفی در یک دشت به نظر می رسند و هر چشمی را به خود خیره می کنند. باید توجه داشت که این گنبد نمکی یکی از فعال ترین و زیباترین گنبدهای نمکی ایران نیز به شمار می رود و به عنوان یک سرمایه ملی با قدمت 600 میلیون سال اهمیت بسیاری دارد. گنبد نمکی جاشک یکی از جاذبه های ژئوتوریسم در کشورمان محسوب می شود؛ نوعی از گردشگری که بر اساس بازدید از پدیده های زمین شناسی و آشنایی با چگونگی شکل گیری آنهاست.

به دلیل اهمیت گنبد نمکی جاشک، این اثر از بهمن سال ۱۳۸۶ به عنوان اثر طبیعی ملیِ فسیلی تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد. نام این اثر به عنوان هشتاد و هشتمین اثر طبیعی توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران به ثبت رسیده است.

بد نیست بدانید در ایران ،گنبدهای نمکی در سطح وسیعی از ارتفاعات زاگرس و ایران مرکزی وجود دارند و نزدیک به ۱۱۴ گنبد نمکی در نواحی جنوب ایران و استان‌های هرمزگان و بوشهر شناسایی شده اند. پرونده ثبت گنبد نمکی جاشک به همراه دیگر گنبدهای نمکی در استان های فارس، هرمزگان، قم و زنجان به یونسکو فرستاده شده و در انتظار ثبت جهانی‌ست.

گنبد نمکی چیست؟

بد نیست پیش از ادامه مطلب، تعریفی کلی از گنبدهای نمکی داشته باشیم تا بدون هیچ علامت سوالی از مرور زیبایی های جاشک لذت ببرید.

گنبدهای نمکی یکی از پدیده های زمین شناختی هستند، یک هسته مرکزی از نمک دارند و از لایه‌های بزرگ نمک زیرزمینی و به صورت گنبدی، شکل گرفته اند. لرزش های ناگهانی مانند زلزله و حرکات بالا و پایینی لایه های نمکی، باعث ایجاد برجستگی هایی در زمین می شود و گنبدهای نمکی با اشکال و ابعاد متفاوتی شکل می گیرند. 

 دیدنی های گنبد نمکی جاشک

نمک های رنگین

 تصور همه ما از نمک، ماده سفید رنگی است که در همه آشپزخانه ها پیدا می شود؛ اما جالب است بدانید که در طبیعت نمکِ رنگ آمیزی شده هم وجود دارد! گنبد نمکی جاشک میزبان کانی ها و بلورهای فراوانی است که به دلیل وجود عناصری خاص، رنگ های متنوع قرمز، قهوه‌ای، زرد، سیاه و نارنجی به خود گرفته و تصویری تماشایی را خلق کرده اند.

رنگ هایی که در جای جای گنبد دیده می شوند ناشی از موادی است که با نمک و آب مخلوط شده اند؛ مقدار زیاد گوگرد رنگ زرد طلایی را به نمک ها می بخشد، وجود پتاسیم باعث رنگ نارنجی می شود، همچنین آهن، رنگ قرمز و قهوه ای و کربن یا ذغال سنگ، رنگ سیاه را به ارمغان می آورد. ترکیب این مواد معدنی با هم نیز مناظر خاصی را در منطقه پدید می آورند. از میان این ترکیبات می توان به ترکیب گوگرد با آهن اشاره کرد که از آن با عنوان پیریت یا طلای کاذب (طلای احمق ها) یاد می شود. این ترکیب دارای جلای فلزی براقی است و در سطح گنبد به وفور دیده می شود. 

یخچال های نمکی یا نمک چال ها

یخچال های نمکی از دیگر جاذبه های این منطقه به شمار می روند. این جاذبه ها که در نتیجه حرکت توده های نمکی در جهت شیب زمین شکل گرفته اند، در بخش شمال غربی گنبد قابل دیدن هستند.

به دلیل شباهت این پدیده به یخچال های یخی عنوان یخچال های نمکی یا نمک چال را به آنها داده اند در حالیکه برعکس یخچال ها که سرما را حفظ می کنند، نمک چال ها می توانند گرما را در خود حفظ کنند. نمک چال ها از دیدنی های زیبای جاشک هستند که همچون چاله های بزرگ و کوچکی دیده می شوند. در اثر تبخیر آب در مسير آب های روان و چشمه های نمکی اشکال خاصی در این چاله ها شکل گرفته اند که درخششی شبیه الماس دارند و بسیار چشم نواز هستند. 

آبشارهای نمکی

این آبشارها در مسیر طبیعیِ جریانِ آب گنبد قرار دارند و در فصول کم آبی به دلیل تبخیر کامل آب، بلورهای ضخیم و زیبای نمکی در جهت جریان آب ها تشکیل می شوند. اواسط بهار تا اواسط پاییز بهترین زمان برای دیدن این آبشارها است.

نمک فشان ها و نمک شارها

گاهی چشمه ها، نمک را به صورت خميری فشرده و به همراه آب به بیرون پرتاب می کنند تا در سطح گنبد به جريان بیفتند. این نمک فشان ها حدود 350 برابر بيشتر از آب دريا، نمک دارند و جریان یافتن این خمیر نمکین گاه موجب تشکیل آبشارهایی از نمک یا همان نمک شارها می شود. تبخير زياد در کنار چشمه های نمکی باعث می شود که نمک شارها به اشکال متفاوتی دیده شوند.

غارهای نمکی

غارهای نمکی بخش دیگری از شگفتی های طبیعت را به نمایش گذاشته اند. این غارها که بر اثر انحلال رسوبات نمکی شکل گرفته اند در گوشه گوشه گنبد خودنمایی می کنند. با ورود به آنها چشم تان به بلورهای نمکی می افتد که به صورت استالاگمیت و استالاکتیت خودشان را نمایان ساخته اند. طول غارها متفاوت است؛ شاید چشم تان به غاری کوچک بیفتد که 30 تا 50 متر طول دارد و یا غارهای 300 متری و 500 متری را ببینید. شاید هم گذرتان به بزرگترین غار منطقه با طول 1500 متر افتاد که به نام غار پلکانی شناخته می شود.

هر کدام از این غارها به دلیل شکل های قندیل ها (استالاگمیت و استالاکتیت ها) نامی خاص به خود گرفته اند؛ یکی از این غارها غار انگوری است که درون آن قندیل‌هایی به شکل خوشه‌های انگور از سقف و دیواره غار آویزان شده‌ اند. غار دیگری نیز به نام غار شاخه نبات شهرت دارد و قندیل‌های سفید و یک دست در آن همچون شاخه نبات به نظر می رسند. غار سدنمکی یا غار پنجه عقاب نیز غارهای دیگر این منطقه هستند. غارها در اینجا به حدی زیادند که شاید بعضی از آنها اصلا به چشم نیایند و بدون نام بمانند.

در گذشته این غارها محلی برای درمان بیماری های تنفسی بود و برای کسانی که دچار بیماری‌های تنفسی مثل سینوزیت، آسم و برونشیت بودند، رفتن به درون غارهای نمکی را توصیه می کردند تا تنفس هوای آن جا موجب بهبودشان شود. امروزه علم دلیل این امر را ثابت کرده است که هوای داخل غارهای نمکی باعث باز شدن مجاری تنفسی بیمار می شود.

اثرات فرسایشی

این گنبد نمکی هنوز هم فعال است اما همان قدر که هر ساله به ارتفاع آن افزوده می شود، عوامل فرسایشی نیز از اندازه آن می کاهند و توازنی خاص را در طبیعت پدید می آورند. اثرات ناشی از فرسایش آبی و بادی، جاذبه هایی را در اینجا به وجود آورده است که به مهم ترین آن ها اشاره می کنیم:

تخت دیو

شاید بتوان تخت دیو یا دودکش جن را زیباترین پدیده فرسایشی گنبد جاشک دانست. این پدیده به صورت ستون هایی دیده می شود که به دلیل شکل شان نام خاص خود را دارند و ستون انگشت خدا یا کلاه به سر از نام های آنها هستند. برخی معتقدند این ستون ها همچون نگهبانانی استوار و همیشگی از گنبد محافظت می کنند. ستون ها و قله ها در جای جای منطقه رو به آسمان رفته اند؛ ستون هایی که گاه قسمت بالایی شان از بدنه آنها پهن تر است و از 10 سانتی متر تا چند ده متر ارتفاع دارند.

پلایا

پلایا نیز از پدیده‌های زیبای فرسایش حاصل از گنبدهای نمکی است که در دشت های دامنه ای پایین دست گنبدها دیده می شوند. پلایا یا دریاچه خشک در کم ارتفاع ترین قسمت حوضه آبریز و یا دشت‌های سطحی شکل می گیرد. در جاشک نیز پلایا به صورت پهنه‌های نمکی دیده می شود.

 چشمه های نمکی

یکی دیگر از شگفتی های گنبد نمکی جاشک چشمه‌های نمکی هستند که در جای جای آن دیده می شوند و آب شور را از اعماق زمین به روی سطح آن به جریان می اندازند تا حیات منطقه را حفظ کنند. اگر فعالیت این چشمه ها متوقف شود تمام زیبایی های جاشک و قندیل های نمکین آن از بین می روند و مرگ این جاذبه طبیعی رقم می خورد. این چشمه ها درون غارها و در سطح دره ها قرار دارند و یکی از جاذبه های دیدنی جاشک به شمار می روند.

دره گل کلم

 شگفت انگیزترین بخش این منطقه، دره گل کلم،‌ نام دارد که سراسر سطح آن با نمک هایی که به صورت گل کلم دیده می شوند، پوشیده شده است. این نمک ها همچون یک تابلوی نقاشی به نظر می رسند و با ظرافتی خاص در اندازه ها و ابعاد گوناگون شکل گرفته اند. در برخی نقاط، نمک‌ها به صورت غنچه‌هایی در کنار هم، باز شده و یکی از زیباترین مناظر را پیش روی تان قرار می دهند.

تفریحات و فعالیت های جاشک

• گشت و گذار و عکاسی
• کوهنوردی
• تحقیقات علمی

 افسانه های گنبد نمکی جاشک

در هر نقطه از زمین که پدیده های طبیعی به شکلی خاص جلوه گر شوند، افسانه هایی هم برسر زبان ها می افتد. جاشک هم از این قاعده مستثنی نیست و افسانه هایی شنیدنی در مورد آن بر سر زبان محلی هاست.

جاشک ، حاصل یک نفرین افسانه ای

برخی این پدیده را ناشی از یک نفرین افسانه ای می دانند و می گویند این گنبد نمکی در اثر یک نفرین بزرگ شکل گرفته و به صورت امروزی در آمده است. نقل است که در گذشته های دور بزهایی در این منطقه بودند که شیر بسیار لذیذ و خوشمزه ای داشتند و زنان را وسوسه می کردند تا شیر آنها را بدوشند. اما هر کس که شیر آنها را می دوشید با همان بز تبدیل به سنگی نمکی می شد. این سنگ های نمک در کنار هم جمع شدند و آنقدر زیاد شدند تا گنبد نمکی جاشک شکل گرفت و نماد یک نفرین بزرگ شد.

جاشک ، محل زندگی دیو

 درباره پدیده تخت دیو نیز افسانه ای بر سر زبان هاست و روایات مختلفی از این و آن شنیده می شود. بر طبق این افسانه این مکان، محل حکومت و زندگی دیو بوده و وی را از آسیب در امان نگه می داشته است.

بهترین فصل سفر به گنبد نمکی جاشک

 به دلیل آنکه گنبد نمکی جاشک در یک منطقه گرمسیری قرار دارد رفتن به آنجا در فصول گرم سال توصیه نمی شود. اما نیمه دوم پاییز تا اواخر زمستان فرصت خوبی است تا دیداری از این منطقه داشته باشید.

موقعیت جغرافیایی گنبد جاشک

گنبد نمکی جاشک در بخش کاکی و بخش بردخون و در میان دو شهرستان دشتی و دیر در استان بوشهر و ۱۴۴ کیلومتری جنوب شرق بندر بوشهر قرار دارد. گنبد نمکی در دل کوه جاشک و در انتهای شمالی آن قرار دارد و مرتفع‌ترین قسمت کوه را شامل می شود.

 این منطقه از شمال شرقی به جنوب غربی امتداد یافته و از غرب با روستای گنخک در شهرستان دشتی (در فاصله ۵۵ کیلومتری شهر خورموج و ۱۵ کیلومتری شهر کاکی)، از جنوب با روستای جاشک در شهرستان دیر (در فاصله ۶۰ کیلومتری شهر دیر و ۲۴ کیلومتری شهر بردخون)، از شرق با روستای کردلان و از شمال شرقی با روستای درویشی همسایه است.

نکات مهم بازدید

 هرگز بلورها و قندیل های نمکی را جدا نکنید و آنها را به خانه نبرید. با این کارتان مرگ این اثر را رقم می زنید.

مراقب پستی ها و بلندی ها باشید و با دقت حرکت کنید تا دچار دردسر نشوید.

ترجیحا بازدید از گنبد نمکی جاشک را با حضور یک راهنمای محلی انجام دهید تا بیشتر لذت ببرید و در میان این منطقه وسیع گم نشوید.

 ویژگی ها و مشخصات گنبد نمکی جاشک

قدمت و ابعاد گنبد نمکی جاشک

نمک‌های سازنده این گنبد در اواخر دوره پرکامبرین و اوایل پالئوزوئیک تشکیل شده است. پست ترین قسمت جاشک در ارتفاع 70 متری و بلندترین قست آن در ارتفاع 1490 متری از سطح دریا قرار دارد. طول گنبد نمکی 12 کیلومتر و عرض آن 4.5 است و ارتفاع قله نسبت به دشت اطراف به حدود 1350 متر می رسد. 

 نقش حیاتی آب

 نمک تنها ماده موثر در شکل گیری این پدیده نیست. آب هم در اینجا نقشی حیاتی را بازی می کند. اگر آب نباشد نمک ها شکل خمیری و ارتجاعی پیدا نمی کنند و نمی توانند جریان یابند. شاید فکر کنید در این بیابان که نباید خبری از آب باشد! اما واقعیت این است که در زیر بلورهای نمک آب دائما در جریان است به طوری که صدای آن را می توانید بشنوید. باران های موسمی گاه تا 24 ساعت نیز بر این نمک ها می بارند اما مقدار نمک به حدی زیاد است که زیاد بودن آب نمی تواند شوری را کاهش دهد. آنچه که در این منطقه با آن رو به رو هستید آبی فوق اشباع است که 12 برابر بیشتر از آب دریا نمک دارد و شوری آن به حدی است که اگر دست تان به آب بخورد به سرعت سفیدک های نمک را بر روی آن مشاهده می کنید. سیلاب در این سرزمین نمکین امری کاملا عادی است و می تواند دردسر ساز نیز باشد.

جاشک ، عامل شوری رودخانه مند

 این جاذبه با همه زیبایی هایش کمی هم نامهربان است چرا که باعث شوریِ رودخانه مند شده است. این رودخانه تا پیش از روستای باغان شیرین جریان دارد و آب آن قابل شرب و مورد استفاده کشاورزان است اما همین که گذرش به کناره های گنبد نمکی می افتد و به دور آن می چرخد، شوری طبیعت را با خود همراه می کند. این اتفاق، نشان از فعالیت بالای گنبد و روان بودن آب آن تا بستر رودخانه مند دارد به گونه ای که با به راه افتادن آب بر روی دشت ها و تبخیر زیاد، نمک سطح خاک را می پوشاند و باعث شوری زمین ها می شود.

خواص دارویی سنگ های گنبد نمکی جاشک

در گوشه گوشه این منطقه منبعی ارزشمند از سنگ های دارویی وجود دارد. از میان آنها می توان به دو مورد زیر اشاره کرد:

سیلیکا: سیلیکا دومین عنصر فراوان در طبیعت است و از آن برای درمان خشکی پوست و جلوگیری از سست شدن و افتادن ناخن ها استفاده می شود. جلوگیری از آلزایمر نیز یکی دیگر از خواص مهم آن است.

فلورین: فلورین عنصری است که به رنگ های بنفش، بی رنگ، سیاه و صورتی در طبیعت دیده می شود. این سنگ ارزشمند باعث افزایش قدرت تشخیص مغز و پیشگیری و درمان آرتروز می شود و ارزش درمانی بسیاری دارد.

 گیاهانی که با شوری جاشک کنار آمده اند

 درست است که به دلیل وجود درصد بالای نمک در منطقه، هیچ گونه گیاهی مجال رشد و نمو نمی یابد اما وجود مناطق آهکی کوچک و بزرگ در برخی نقاط، شرایط را برای رشد گیاهانی همچون گون، گیشدارا و قیج فراهم کرده اند. در فصل زمستان و بهار نیز انواع گیاهان یک ساله سطح آهکی گنبد را می پوشانند. دره هایی هم که تهی از نمک شارها هستند، میزبان درختچه های کُنار، اشک و بادام کوهی هستند. بر روی دیواره های دره، گل سنگ های زیبای چند متری دیده می شوند که بیشتر در ناحیه شمال شرقی گنبد وجود دارند. درختان و درختچه هایی مانند بنه، كلخونگ، كهور و گز و بوته هایی چون گرامینه و درمنه، خارشتر، گون، افدرا و گیاهان شور پسند نیز به صورت پراکنده رشد می کنند.

میزبانی جاشک از حیات وحش

از اواخر اردیبهشت تا پایان مهرماه تقریبا هیچ جانداری به جز مارمولک ها و خفاش ها در این منطقه دیده نمی شوند. بعضی از موجودات نیز در کوهپایه ها و دره های شیرینی که در پایین گنبد قرار دارند به حیات خود ادامه می دهند که از میان آنها می توان به پرندگانی همچون کبک، تیهو، گنجشک، جغد، کبوتر چاهی، باقرقره، زنبورخورها، پرستوها، بادخورك و سهره و شکارچیانی چون روباه و کفتار اشاره کرد.

شایان ذکر است که گنبد نمکی در مسیر سلسله کوه زاگرس و بین دو کوهِ دارای چشمه های آب شیرین قرار دارد و وجود فراوان نمک در آن جاندارانی مانند قوچ و میش و کل و بز را به این منطقه کشانده چرا که نمک یکی از خوراک های اصلی این پستانداران است.

 سخن آخر

نظرتان در مورد این جاذبه کم نظیر چیست؟ آیا واقعا آن را شگفت انگیز می دانید و علاقه ای به بازدید از آن دارید؟

از سایر جاذبه های شگفت انگیز بوشهر چه می دانید؟ اگر می خواهید با دیگر جاذبه های گردشگری و تفریحی بوشهر آشنا شوید و در مورد آنها اطلاعات جذابی به دست آورید، می توانید سری به صفحه دیدنی ها و تفریحات بوشهر بزنید. 

شما همچنین می توانید با عضویت در سایت کارناوال، تصاویر و نوشته های تان را در مورد سفر با دیگر دوستان به اشتراک بگذارید و آنها را در لحظات شیرین گشت و گذارتان شریک کنید:

ورود به صفحه کارناوالی شـــــــــــــو