کاریز کیش | شهر زیرزمینی در آب های خلیج فارس

کوله بار می بندیم و راهی پهنه نیلگون خلیج فارس می‌شویم و به سراغ کاریز کیش می‌رویم؛ ساختاری زیرزمینی که به شهر زیرزمینی کاریز نیز شهرت دارد و حیرت هر بیننده‌ای را بر می‌انگیزد. عکس های کاریز کیش را به شما نشان می‌دهیم و اطلاعاتی را درباره این جاذبه ارائه می‌کنیم. همچنین آدرس این دیدنی جذاب را به شما می‌دهیم و قیمت بلیط شهر زیرزمینی کاریز کیش را نیز به شما می‌گوییم. 

چرا شهر زیرزمینی کاریز کیش؟

• این جاذبه بیش از 2500 سال قدمت دارد و نمونه‌ای جذاب از هنر حفر قنات در ایران است.
• ویژگی‌های منحصر به فرد این ساختار زیرزمینی از جمله مرجانی بودن، جریان آب شیرین، هوای خنک در زیر زمین و سقف مرجانی مملو از فسیل‌های کهن، این جاذبه را در زمره مهم‌ترین جاذبه‌های ایران و حتی جهان قرار می‌دهد.
• از مهم‌ترین جاذبه های کیش است.
• شهر زیرزمینی کاریز در کیش واقع شده است؛ جزیره‌ای پر از دیدنی‌ها و تفریحات جذاب که می‌توانید بر روی همه آنها حساب باز کنید.

آشنایی با شهر زیرزمینی کیش | نمونه ای از هنر حفر کاریز در ایران

شهر زیرزمینی کیش که با نام‌های قنات کیش، کاریز کیش و شهر زیرزمینی کاریز نیز خوانده می‌شود، یکی از جاذبه‌های گردشگری جزیره کیش است که قدمت آن به بیش از 2500 سال پیش باز می‌گردد. این مجموعه، هرگز یک شهر زیرزمینی تاریخی نبوده و در اصل شبکه‌ای از مسیرهای زیرزمینی را تشکیل می‌دهد که توسط ایرانیان برای هدایت آب حفر شده است. 

کاریز معادل فارسی قنات است و به سازه‌ای خطاب می‌شود که در گذشته برای هدایت آب های زیرزمینی مورد استفاده قرار می‌گرفت. از دیرباز، هنر احداث کاریز، مخصوص ایرانیان و در انحصار آنان بوده است و از آنجا که قدمت برخی کاریزهای ایران به شش هزار سال نیز می‌رسد، می‌توان ایرانیان را صاحبان اصلی هنر ایجاد قنات دانست. 

کاریز کیش حدود 15 کیلومتر طول دارد و در عمق 14 متری زیرِ زمین ایجاد شده است. این کاریز حدود 10000 متر مربع وسعت دارد و از نظر طول رشته قنات و یا عمق چاه ها قابل مقایسه با قنات‌هاى دیگر در سایر نقاط ایران نیست‌. این ساختار تماشایی، بدون ابزارآلات پیشرفته و با وسایلی مانند تیشه و كلنگ احداث شده است و هنوز آثار این ابزار بر سقف مشاهده می‌شود.

از ویژگی‌های منحصر به فرد این ساختار زیرزمینی می توان به مرجانی بودن، جریان آب شیرین، هوای خنک در زیرِ زمین و سقف مرجانی مملو از فسیل‌های با قدمت بسیار بالا اشاره کرد. همه این ویژگی‌ها باعث می‌شوند از کاریز کیش در زمره مهم‌ترین جاذبه های ایران و حتی جهان نام برده شود.

چرا به این کاریز شهر زیرزمینی می‌گویند؟

تا مدت‌ها این کاریز جاذبه چندانی برای گردشگران نداشت تا اینکه آب شیرین، هوای خنک و معتدل آن و بافت فسیلی سنگ های مرجانی، توجه سرمایه گذاران را به خود جلب کرد و برای احیای آن دست به کار شدند. در شهریور ماه 1378 این جاذبه جانی تازه گرفت و با عنوان مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش - کاریز پذیرای گردشگران شد. در این طرح سعی شده که این کاریز برای بازدیدکنندگان مناسب‌سازی شود و آنها بتوانند در مسیر جریان آب، حرکت کنند؛ شاید به همین دلیل است که این مجموعه به نام شهر زیرزمینی خوانده می‌شود.

ویژگی ها و دیدنی های کاریز کیش

ویژگی های مختلفی هستد که باعث شده اند این کاریز به عنوان نمونه ای جالب و خاص از کاریزها شناخته شود. در ادامه تعدادی از این ویژگی ها را با هم مرور می کنیم:

استحکام شگفت انگیز کاریز 

علت موفقیت سازندگان کاریز کیش در احداث این سازه، استفاده خلاقانه از لایه گِل مارن در زمین است که اهمیت و ارزش این جاذبه را دو چندان می‌کند. گل مارن نوعی گل رس است که در حالت طبیعی نرم و انعطاف پذیر بوده و با قرارگیری در معرض هوا، تغییر حالت می‌دهد. چنانچه این گِل، یک سوم از حجم خود، که در واقع همان آب است را از دست بدهد، ساختاری خشک پیدا کرده و شروع به ترک خوردن می‌کند. ساخت این کاریز در لایه گل مارن یکی از علل دوام و پایداری آن به شمار می‌رود چرا که این محل همیشه مرطوب است و ویژگی منحصر به فرد گل مارن استحکام آن را تضمین می‌کند. جهت حفاظت از این لایه ارزشمند و حفظ رطوبت آن، دیوارهایی جلوی آن ساخته شده که در ایجاد آنها از سنت‌های ایرانی الهام گرفته شده و چهره خاصی به مجموعه بخشیده اند.

هوای خنک دائمی در زیر زمین

یکی از ویژگی‌های قنات کیش، هوای خنک و معتدل آن است که در طول سال هیچ تغییری نمی‌کند. فرقی ندارد که چه فصلی از سال وارد کاریز شوید؛ در تمام ایام سال دمای این ساختار زیرزمینی بین 22 تا 25 درجه سانتی‌گراد است و گردش شما را دلپذیر می‌سازد. همین هوای معتدل آب را نیز در دمای مناسبی نگه می‌دارد و کیفیت آن را برای شرب حفظ می‌کند.

تصفیه خانه طبیعی | آبی گوارا و ارزشمند

آبی که در کاریز کیش جریان دارد، حاصل بارندگی‌های فصلی جزیره است. مرجان ها به صورت یک فیلتر طبیعی عمل می کنند و آب با عبور از آنها تصفیه شده و در لایه گل مارن ذخیره می شود تا در قنات جریان یابد. از این آب گوارا برای مصرف شرب ساکنان جزیره استفاده می شد و برای آبیاری گیاهان نیز به کار می رفت. کشتی ها نیز این آب را برای مصرف و فروش و یا معاوضه با اجناس دیگر به نواحی حاشیه خلیج فارس می بردند چرا که در حدود قرون پنجم و ششم هجری، جزیره کیش مرکز تجارت خلیج فارس و دریای عمان به شمار می آمد و آب آشامیدنی آن نزد اعراب حاشیه جنوبی خلیج فارس از ارزش بسیار بالایی برخوردار بود.

غلبه بر شیب کم زمین

مسیر همه کاریزها از ارتفاعات آغاز شده و به مظهر یا همان نخستین محل پدیدار شدن آب می‎رسند. جزیره کیش ارتفاع چندانی ندارد و شیب بسیار کم آن می‎توانسته حرکت آب را با مشکل مواجه کند. ارتفاع کاریز کیش در بیشترین حالت به 45 متر می‎رسد و همین امر باعث شده تا این جاذبه به نمونه ای منحصر به فرد از کاریزها تبدیل شود. چگونگى هدایت آب‌هاى زیرزمینى به سطح زمین در كیش نشان از به کارگیری پیشرفته ترین و هوشمندانه ترین روش ها به هنگام حفر قنات دارد.

نکته قابل توجه در مورد کاریز کیش، حفاری استادانه و ماهرانه آن به دست ایرانیان باستان است که باعث شده شیبی ملایم در طول قنات به وجود آید. این شیب ملایم، هم موجب حرکت مناسب آب و سهولت آبیاری شده و هم امکان برداشتن آن را با چیزی شبیه به دلو (ظرف آب کشی از چاه) فراهم کرده است. ایرانیان در آن زمان با حفر گاو چاه‌ها در بعضی از نقاط این مسیر باعث حرکت نامحسوس آب به سوی مظهر شده‎اند. سازندگان این امکان را به وجود آورده اند که مردم در طول مسیر با دلوهای مخصوص، آب را از چاه ها به سطح زمین کشیده و نیازهای خود را برطرف کنند.

دیدنی های کاریز کیش

در طی بازدید خود از کاریز کیش با جاذبه های خاصی آشنا خواهید شد که در ادامه به آنها می پردازیم:

لایه های مختلف زمین

بازدید از کاریز کیش شما را به اعماق زمین می برد و فرصت می دهد تا با تعدادی از لایه های خاک این جزیره آشنا شوید. این لایه ها عبارتند از: 

سقف مرجانی با میلیون ها سال قدمت: آن چه که کاریز کیش را متمایز از دیگر کاریزها جلوه می‌دهد، سقف مرجانی آن است که زمانی بستر آب دریا بوده و قطر آن به 7 متر می‌رسد. این سقف، مهم ترین این لایه ها و دیدنی ترین آنها به شمار می رود و مملو از صدف ها و آبزیانی است که به صورت فسیل در آمده‌اند و به وضوح قابل مشاهده هستند. کافی‌ست به هنگام قرارگیری در کاریز، به بالا نگاه کنید تا متوجه این فسیل‌ها شوید که میلیون‌ها سال قدمت دارند و در کنار یکدیگر چیده شده‌اند. آزمایش‌های انجام شده در دانشگاه مونیخ آلمان بر روی تعدادی از این فسیل‌ها، قدمت این سقف را بین 53 تا 570 میلیون سال نشان می‌دهد و حکایت از عمر بالای این سقف دارند. به تصور عموم، دیدن مرجان ها تنها از طریق بازدید از موزه‌های طبیعی یا غواصی در آب‌های آزاد میسر می شود، اما کاریز کیش فرصتی جدید و استثنایی پیش روی مردم قرار داده تا به راحتی از یک مجموعه مرجانی بزرگ بازدید کنند.

لایه خاک کپراک: از مخلوطی از مرجان و مارن در زیر لایه مرجانی تشکیل شده است و حدود 2 متر ضخامت دارد.

گِل مارن: نوع خاصی از رس است و عامل استحکام قنات به شمار می رود.

پایاب کهن کاریز 

برداشتن آب همه کاریزها به جز چاه ها از محلی موسوم به پایاب امکان پذیر است. در طول مسیر کاریز کیش نیز 6 پایاب تعبیه کرده اند که قدمت شان به بیش از 800 سال می رسد و یکی از آنها در مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش به چشم می خورد. در گذشته مردم بومی جزیره، کوزه به دوش می گرفتند و از این محل آب شرب خود را تامین می کردند. پله های این پایاب از رسوبات ناشی از سیلاب ها تخلیه و به صورت قدیمی حفظ شده است. برای تامین نور و هوای کافی نیز چاهی در بالای این پایاب ایجاد کرده اند که دهانه ای بزرگتر از چاه های دیگر مسیر کاریز دارد.

چاه های کاریز

ابتدای این کاریز دو رشته دارد که از دو سوی جزیره، منطقه صفین و باغو سرچشمه می گیرند. این رشته ها پس از پیمودن مسیری مشخص به محل فعلی مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش می رسند و به سه رشته تبدیل می‎شوند. آب پس از این محل در یک رشته، جریان پیدا کرده و به شهر قدیمی حریره منتهی می‎شود که در انتهای مسیر بازدید از کاریز کیش قابل مشاهده است.

در طول مسیر گذر آب، 274 حلقه چاه برای برداشت آب به چشم می خورد که تعداد 74 چاه در مجموعه کاریز کیش قرار دارند. وجود این تعداد چاه در مسیر یک قنات، حکایت از این دارد که در این کاریز، آب هم به صورت ساکن بوده و هم به سمت مظهر کاریز جریان و حرکت داشته است. اگر به هنگام بازدید به سقف کاریز نگاه کنید، یکی از حلقه‌های چاه را می بینید که اخیرا در لایه مرجانی به ضخامت 7 متر ایجاد شده است و فرمی مخروطی دارد.

موزه خلیج فارس

در مجموعه شهر زیرزمینی کیش موزه‌ای با مساحت بیش از 280 متر مربع قرار دارد که در آن نتیجه آزمایش‌های کارشناسان شهر مونیخ آلمان بر روی فسیل‌ها به همراه شناسنامه، قدمت و دوره‌های مختلف زمین‌شناسی آنها نگهداری می‌شود. انواع مختلف فسیل ها با نام و اصطلاحات علمی مشخص شده اند و در معرض بازدید عموم قرار دارند. یکی از این فسیل‌ها مربوط به لاک پشتی است که از 570 میلیون سال قبل به جا مانده و در این مجموعه به نمایش در آمده است.

 علاوه بر این فسیل‌ها، اطلاعات کاملی راجع به خلیج فارس و جزیره کیش هم در این موزه به چشم می خورد که این زمینه‌ها را شامل می‌شوند: چگونگی پیدایش جزیره کیش، فرهنگ مردم، جغرافیای طبیعی و تاریخی و گیاهی، منابع آبی و اقلیمی و آب و هوا و ...

در مهم‌ترین قسمت این موزه، اسناد، مدارک و نقشه های قدیمی خلیج فارس را می‌بینید که نشان‌دهنده نام همیشه ایرانی این خلیج هستند.

بازارچه صنایع دستی

در مجموعه فرهنگی سیاحتی شهر زیرزمینی کیش می‌توانید از بازارچه سنتی دیدن کنید که در دالان های آن برپاست و مجموعه‌ ای ارزشمند از آثار هنرمندان این مرز و بوم را در خود دارد. در این بازارچه می توانید بر دست و بدن خود نقش حنا نیز بزنید و بیشتر در فرهنگ و سنت‌ها غرق شوید.

امکانات کاریز کیش

• عکاسخانه
• رستوران و کافه با موسیقی زنده
• بازارچه صنایع دستی
• سرویس بهداشتی
• راهنما

داستان شکل گیری کاریز کیش | جانی تازه در کالبد یک مخروبه

سال‌ها پیش، کاریز کیش در حال از بین رفتن بود و داشت به فراموشی سپرده می شد تا اینکه فردی به نام مهندس حاجی حسینی، که یک تهرانیِ مقیم آلمان بود، پس از 32 سال دوری از وطن به ایران بازگشت و در سال 1378 این قنات را مورد بررسی قرار داد. وی با سرمایه گذاری خصوصی، کاریز فراموش شده کیش را به مجموعه ای گردشگری تبدیل کرد و در احیای آن از سنت معماری ایرانی بهره گرفت. این طرح در 3 فاز تعریف شد که هم اکنون نیمه دوم فاز دو تکمیل شده است. 

 طی این مرمت و بازسازی، کاریز قدیمی که فقط حفره‌ای جهت هدایت آب شیرین قنات بود، کول گذاری شد تا آسیبی به آن وارد نشود. کول به استوانه های سیمانی گفته می‌شود که در اندازه‌های مختلف وجود دارند و از آنها برای افزایش استحکام چاه‌ها، تونل‌ها و قنات‌های حفر شده استفاده می‌شوند. کول گذاری عملیاتی است که طی آن با استفاده از کول‌های سیمانی، ستونی برای چاه درست می کنند تا از ریزش آن جلوگیری به عمل آورند. پس از عملیات کول گذاری، در بالای کاریز کیش یک مجموعه فرهنگی-سیاحتی ساختند و در طول مسیر آن بازارچه، موزه و رستوران با معماری سنتی ایجاد کردند.

کارگزاران این مجموعه بر این باورند که کاریز کیش قابلیت جهانی شدن را دارد چرا که این کاریز از یک سو در دل یکی از زیباترین جزایر خلیج فارس واقع شده و از سوی دیگر تنها بنایی است که سقف آن را صدف‌ها و مرجان های طبیعی پوشانده اند.

برنامه های آینده مجموعه کاریز

مجموعه فرهنگی سیاحتی کاریز کیش هنوز تکمیل نشده است و بخش هایی نیز در آینده به آن اضافه خواهند شد. در آینده این مجموعه مساحتی بالغ بر 63000 مترمربع خواهد داشت و امکانات متنوعی ارایه خواهد داد. از جمله بخش های آینده این مجموعه می توان به سالن ورودی، سینما، سالن آمفی تئاتر روباز، پاویون، سایت بازی بچه ها و مهد کودک، دو قلعه باستانی، هتل و سوییت های اقامتی و ... اشاره کرد. همچنین قرار است یک باغ ایرانی نیز در این مجموعه احداث شود و جایی برای معرفی اقوام مختلف ایرانی با لباس ها و موسیقی محلی و نمایش های سنتی باشد. دو تپه مرتفع از خاک های برداشت شده زیرِ زمین ساخته خواهد شد که چشم انداز بی نظیری از جزیره کیش را در اختیار بازدیدکنندگان قرار می دهند.

در آینده ای نه چندان دور کلینیک گِل درمانی نیز در کاریز ایجاد می شود تا بازدیدکنندگان بتوانند از خواص گل مارن بهره ببرند. یکی دیگر از برنامه های این مجموعه حجاری طرح بناهای ایرانی همچون نقش رستم بر روی دیوارها است تا تاریخ ایران زمین در طول مسیر بازدید به نمایش گذاشته شود. 

در فاز سوم این مجموعه بازدیدکنندگان می توانند در آبراهه قنات سوار بر قایق شوند و داستان هفت خوان رستم شاهنامه فردوسی را مرور کنند. در این پروژه، قایق هایی ساخته می شود که روی ریل در این آبراه با سرعت قابل کنترل به حرکت در می آیند. بازدیدکنندگان با داشتن تمرکز کافی در هفت نقطه از این آبراه داستان هفت خوان رستم فردوسی را با حرکت و بازی نور و صدا می بینند و می‌شنوند. یکی دیگر از طرح های این مجموعه اجرای نقالی از شاهنامه فردوسی است که در پایان مسیر بازدید صورت می‌گیرد.

سخن آخر

حفر کاریز یکی از هنرهای بی بدیل ایرانیان در طول تاریخ بوده است و بازدید از آثار به جا مانده از این هنر می‌تواند به شناخت ما از تاریخ سرزمین‌مان کمک قابل توجهی کند. در سفر به کیش در کنار لذت بردن از سواحل و تفریحات آبی زمانی را نیز به بازدید از این مجموعه اختصاص دهید.

آیا تا به حال به کیش سفر کرده‌اید؟

از شهر زیرزمینی کاریز بازدید داشته‌اید؟

دیدگاه‌های خود را با ما به اشتراک بگذارید.