پل سفید اهواز | عروس رود کارون

چرا پل سفید اهواز؟

• نماد شهر اهواز است و جاذبه شاخص شهر به شمار می رود.
• از نظر قدمت چهارمین پل معلق دنیا به شمار می رود.
• بر روی پرآب ترین رودخانه ایران یعنی رود کارون است و چشم اندازی به این رود دارد. 

آشنایی با پل سفید اهواز | عنصر نمادین شهر

با قدم گذاشتن به شهر اهواز و پرس و جو از اهالی شهر به راحتی می توان به پل سفید رسید که قدیمی ترها آن را با عنوان پل معلق یا پل هلالی نیز می شناسند. این پل از سال ۱۳۱۵ خورشیدی بر روی رودخانه کارون قد علم کرده و تا به امروز پا بر جای مانده است. پل سفید عنصر نمادین اهواز است و هر کسی در سفر به این شهر محال است به آن سر نزند. 

رنگ سپید این پل آن را به عروس شهر تبدیل کرده که بیش از 80 سال است که دلبری می کند و یکی از ۸ پلی است که بر روی رود کارون احداث شده و دو قسمت شرقی و غربی شهر را به ‌هم می رساند. از زیبایی های پل که بگذریم، جوش و خروش کارون از دیگر دلایل محبوبیت پل سفید است که مردم را به حاشیه خود می کشاند و لحظاتی به یاد ماندنی را به آنها هدیه می دهد.

کارون، پرآب ترین و طولانی ترین رود ایران

محال است که تا به حال نام کارون به گوش تان نخورده باشد و قصه و افسانه ای از آن نشنیده باشید. حاشیه این رود خاستگاه نخستین تمدن های بشری است و نامش در سنگ نوشته های باستانی با عنوان کرن، کرنک و کوهرنگ به چشم می خورد. طول این رود ۹۵۰ کیلومتر است و طولانی ترین رود ایران به شمار می رود. کارون تنها رود ایران است که در بخشی از آن، کشتیرانی صورت می گیرد و آب آشامیدنی کلان‌شهر اهواز نیز از آن تامین می شود. این رود صد و هفدهمین اثر طبیعی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفته است.

کاربرد پل سفید و اهمیت آن در اهواز

اهواز دو بخش شرقی و غربی دارد؛ مرکز شهر، بافت قدیمی و بیشتر کارخانه‌ها و اداره‌ های وابسته به نفت و فولاد در بخش شرقی واقع شده اند و بخش غربی بیشتر شامل مناطق مسکونی می شود. پل معلق عامل اتصال این دو بخش به یکدیگر است و امتداد خیابان طالقانی و میدان شهدا در شرق شهر را به امانیه، فلکه فرمانداری و بیمارستان رازی در غرب رودخانه کارون متصل می کند.

در گذشته عبور و مرور درشکه و وسایل نقلیه سبک، انسان و احشام و … از طریق این پل انجام می شد و امروزه عبور عابران و وسایل نقلیه به صورت یک طرفه بر روی آن صورت می گیرد.

تاریخچه پل سفید اهواز

در سال 1308 پل فلزی راه آهن (پل سیاه) به عنوان تنها پل معلق بر روی رودخانه کارون احداث شد که راه‌آهن سراسری را به بندر شاپور متصل می کرد. پل سیاه اولین پل شهر اهواز است و به دلیل رنگ سیاه بدنه و پایه‌ های آن به این نام خوانده می شود. این پل امروزه نیز در شهر قرار دارد و دارای 1150 متر طول و 6 متر عرض است.

 در ۱۰ خرداد ۱۳۱۲ بود که اریک کسوندسن، ریاست اداره بهره‌برداری راه‌آهن ناحیه جنوب اهواز و معاونت فنی و مهندسی این اداره سیف‌الله‌خان، مشاور پروژه ساختمان، طرح ایجاد یک پل جدید بر روی کارون را در یازده صفحه به وزارت کل طرق و شوارع ارایه کردند. در آن زمان کمتر از پنجاه سال از احداث و افتتاح پل بروكلین، نخستین پل فلزی جهان گذشته بود. این طرح برای سهولت عبور و مرور اهالی شهر اهواز بود و سه محل برای اجرای آن پیشنهاد شد. این پل اولین پل ماشین‌رو و عابر پیاده به شمار می رفت که اهواز قدیم و جدید را به هم مربوط می کرد. 

در پی ارایه این طرح قراردادی در ۱۲ ماده تنظیم و در ۱۷ خرداد ۱۳۱۳ بین میرزا علی‌خان منصور -وزیر طرق و شوارع ایران- و اسکارلیندال -نماینده شرکت سوئدی سونسکاانتر پرناداکتی پولاکت- منعقد شد. بر اساس این قرارداد شرکت مذکور -که به سنتاب شهرت داشت- مسوولیت ساخت پل کارون اهواز و امتحان زمین و تهیه نقشه‌های اصلی را بر عهده گرفت. کل هزینه عملیات را پنج‌ میلیون و هفتصد و هشت هزار ریال (5.807.000 ریال) برآورد کردند و بانک ملی ایران موظف شد آن را طی ۱۲ فقره چک بپردازد. شرکت سنتاب، کشور سوئد را به عنوان منبع تهیه فولاد مورد نیاز و سایر مصالح و لوازم ساختمان پل در نظر گرفت و پس از تایید رسمی سفارت ایران در استکلهم این امر به این کشور سپرده شد.

در ماده ۳ قرارداد مدت انجام کار را بعد از تصویب نقشه‌های تفصیلی و امضای قرارداد 20 ماه تعیین کردند. شرکت سنتاب نیز می بایست یک نفر نماینده تام الاختیار را برای مذاکره و تصمیم های مربوط به امور ساختمان در محل کار مستقر می کرد. در همین بند از قرارداد اداره راه آهن جنوب نیز به عنوان نماینده وزارت طرق و شوارع معرفی شد تا در اجرای عملیات ساختمانی، طبق نقشه‌های مصوب نظارت کند.

یک ماه بعد از ۲۰ مرداد ۱۳۱۳ شرکت سنتاب، گونتربرگ را به سمت ریاست ساختمان پل اهواز برگزید و به عنوان نماینده شرکت به اهواز اعزام کرد. وزارت طرق و شوارع نیز مهندس سیف‌الله‌خانِ مشاور را به عنوان نماینده خود در نظر گرفت. 

مرحله بعد تعیین موقعیت خط وسط پل بر روی رود کارون بود که در اوایل مهرماه ۱۳۱۳ صورت گرفت. در همان ماه از شرکت نفت درخواست وسایل حفاری شد تا پی ریزی پایه های پل برای استحکام زمین صورت گیرد. در ۲۸ مهرماه ۱۳۱۴ اولین پی‌کنی آماده شد و پی‌کنی و بتون‌ریزی پنج پایه از هفت پایه اصلی پل، بر اساس طرح ک. لوبرک -استاد فرهنگستان استکهلم- تا ۲۰ بهمن‌ماه همان سال صورت گرفت. در ماه‌های اردیبهشت و تیر ماه سال ۱۳۱۴ نیز ایجاد دو پایه باقیمانده به اتمام رسید.

 قطعات فلزی پل را در کارخانه «مولارک استاد» سوئد ساختند و پس از انتقال به اهواز، در آنجا به هم متصل کردند. قطعات را به وسیله دوبه (1) در کارون شناور کردند و در روز ۱۸ مرداد ۱۳۱۴ جرثقیل کشتی فلورستان متعلق به کمپانی استریل اولین قطعه آهن پل فلزی اهواز را بالا کشید.

بتون‌ریزی سرتاسری پل در ۱۲ مرداد ۱۳۱۵ پایان یافت و در ۱۵ مرداد عملیات آسفالت سطح اتومبیل روی پل شروع شد. در ۲۴ مرداد همان سال نیز سیم کشی برق جهت روشنایی پل را آغاز کردند و در همان روز شرکت سنتاب اعلام کرد که می تواند پل اهواز را ۱۴ روز دیگر تحویل دهد.

 پاورقی

1- دوبه یا بارج ( Barge) شناوری است که برای حمل و نقل اشیای بزرگ یا حجم نسبتا زیادی از کالا یا مواد بر روی آب از آن استفاده می شود. این وسیله موتور ندارد و آن را قایق یا کشتی دیگری بر روی آب حرکت می دهند.

آزمایش پل سفید و تحویل آن

برای آنکه از استحکام پل اطمینان حاصل کنند باید آن را مورد آزمایش قرار می دادند و نخستین آزمایش پل چهار ساعت و نیم به طول انجامید. در نهایت در ساعت 10:30 روز سی ام شهریور ۱۳۱۵ این پل با بیش از هفت ماه تاخیر به ناحیه راه‌آهن جنوب تحویل داده شد و در آن زمان کارشناسان سنتاب ضمانت بیست و چهار ماهه و عمر مفید پنجاه ساله آن را تضمین کردند. این پل در تاریخ پانزده آبان ۱۳۱۵ افتتاح و عبور و مرور اهالی از شهر قدیم اهواز به شهر جدید شروع شد. البته استفاده از این پل شرایطی نیز داشت که عبارت بودند از:

۱- در زمان عبور، بیش از یک ماشین روی پل حرکت نکند.

۲- حرکت چند درشکه پشت سرهم روی پل ممنوع باشد.

۳- سرعت اتومبیل روی پل بیش از ۵ کیلومتر در ساعت نباشد.

ثبت ملی و اولین بازسازی پل سفید

این اثر در تاریخ 26 آبان 1378 با شماره ثبت ۲۴۹۳ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت تا حفاظت های لازم از آن صورت گیرد. اولین عملیات بازسازی پل در تابستان سال ۱۳۸۹ در دستور کار قرار گرفت و قرار بر این شد که عملیات جوش‌کاری اتصالات و قطعات فرسوده و همچنین رنگ‌آمیزی پل صورت گیرد. انجام نورپردازی نیز بخش دیگری از این عملیات بود و تجهیزات مورد نیاز برای آن با حمایت مالی بانک ملی از کشور ایتالیا تهیه شدند.

هدف از  این بازسازی، رفع خطرهای احتمالی به دلیل گذشت چندین سال از عمر مفید پنجاه ساله پل بود و بهینه‌سازی، مرمت و احیای سمبل تاریخی شهر نیز اهداف دیگر پروژه را تشکیل می داد.

مراحل اجرایی این پروژه نیز عبارت بودند از: تخریب بتن کف، نصب قطعات فلزی، بتن‌ریزی و کف سازی، ساخت نرده مناسب، سند بلاست و رنگ‌آمیزی مجدد کل قطعات فلزی پل و نورپردازی با استفاده از فیبر نوری.

پروژه بازسازی پل سفید با اعتبار ۵/۷ میلیارد ریال و در سه فاز برنامه ریزی و اجرا شد که عبارتند از: فاز اول مربوط به سه دهانه وسطی، فاز دوم مربوط به دهانه بزرگ غربی و فاز سوم مربوط به دهانه بزرگ شرقی.

داستان های جالب در مورد پل سفید

ساخت پل سفید با حواشی جالبی همراه بود که در اینجا به دو مورد از آنها اشاره می کنیم.

ساختمان پل سفید دارای دو هلالی زیباست. گفته می شود مهندسی آلمانی ساختن ساختمان این پل را به اتفاق همسر مهندسش آغاز کرد و کار را تا مرحله سوار کردن یکی از هلالی‌ها با موفقیت انجام داد. آن مهندس آلمانی بیشتر از ۸۰ سال پیش و قبل از شروع جنگ جهانی دوم در ایران ساکن شده بود و می‌خواست با اجرای این سازه فناوری آلمانی را به رخ همه بکشد.

در آن زمان، انگلیسی‌ها حضور پررنگی در منطقه نفت خیز جنوب داشتند. انگلیسی‌های حاکم بر شرکت نفت، لوازم مورد نیاز را در اختیار سازنده پل گذاشته بودند که از جمله آنها جرثقیلی بود که با آن هلالی اول را بالا کشیده و جایگذاری کرده بودند. آنها این جرثقیل را از سازنده طلب کردند و این عمل باعث دق مرگ شدن مهندس آلمانی شد. چندی بعد زن مهندس آلمانی هلال دوم را با ابتدایی‌ترین وسایل ممکن و به کار گرفتن چند دوبه به جای جرثقیل، هلالی دوم را سر جای خود نشاند و پل را آماده تحویل و بهره‌برداری ساخت.

بعضی از پدربزرگان اهوازی حکایت جالبی در مورد این پل نقل می کنند و می گویند تعدادی از کارگران در هنگام ساخت پل، طعمه کوسه شده اند. البته این تنها یک داستان محلی است و به صورت مکتوب چیزی از این واقعه در هیچ منبعی به چشم نمی خورد.

حقایق جالب

پل سفید به دلیل رنگ سفیدش به این نام خوانده می شود؛ اما به واسطه وجود قوس ها آن را با عنوان پل هلالی نیز می شناسند و به سبب معلق بودنش به آن پل معلق نیز می گویند.

در گذشته بالا رفتن از هلال های پل یکی از تفریحات مردم به شمار می رفت.

پل هلالی یا سفید، قدیمی ترین پل هلالی فلزی خاورمیانه به شمار می رود.

در فهرست بزرگترین پل های معلق خاورمیانه، پل سفید در رده هشتم قرار دارد.

در میان شهرهای خاورمیانه، اهواز با ۱۰ پل بیشترین پل های منطقه را دارد. در این فهرست اصفهان با هشت پل، قاهره با هفت پل، بغداد با پنج پل، استانبول با چهار پل، امان پایتخت اردن با دو پل، آنکارا با پنج پل، بیروت با دو پل و صنعا با چهار پل در رده های بعدی قرار گرفته اند.

اهواز به دلیل تعدد پل ها به شهر پل ها نیز معروف است.

توصیه های کارناوالی

به دلیل آب و هوای گرم و مرطوب اهواز بهتر است شش ماه دوم سال و یا اوایل بهار به آن سفر کنید.

می توانید با پرداخت هزینه به وسیله قایق ها در میان آب های کارون نیز گشتی بزنید و لذت ببرید.

پرواز پرندگان در حوالی پل سفید یکی از دیدنی ترین صحنه هایی است که در اهواز می توانید ببینید، پس در فصل مهاجرت پرندگان آن را از دست ندهید.