تاج محل هند | از عجایب هفتگانه جهان

تاج محل، این بنای مرمرین، روایت عاشقانه ای است از داستانی کهن میان شاه و ملکه در سرزمین پهناور هند. درست زمانی که معشوق از دست رفته بود و چیزی جز خاطراتش برای پادشاه دلسوخته باقی نمانده بود، عاشقِ تاج و تخت دار، خواست تا از جاودانگی شمایل خاطراتش اطمینان یابد و به این ترتیب دستور ساخت تاج محل را صادر کرد. این مرد کسی جز شاه جهان، امپراتور مغولی هندوستان نبود؛ کسی که تمثیل بی بدیلی از عشق را رقم زد و دنیا را در برابر شکوه احساسش به تعظیم وادار کرد. می گویند غم از دست دادن ملکه به قدری برای شاه جهان سنگین بود که در عرض چند ماه تمامی ریش ها و موهایش سپید شد. 

رابیندرانات تاگور، شاعر معروف هندی، تاج محل را با عنوان «اشکی بر گونه ابدیت» وصف می‌کند و رودیارد کیپلینگ از آن به عنوان «تجسم هر چیز ناب» یاد کرده؛ اما خود خالق بنا، امپراتور شاه جهان معتقد است که: «تاج محل آفتاب و ماهتاب را می‌گریاند.»

 خوب است بدانید که سالانه میلیون ها گردشگر به امید دستیابی به نگاهی هر چند گذرا به یکی از زیباترین بناهای جهان، عازم هند و شهر آگرا می شوند. تاج محل، این تاج مرمرین بر سر هند، سال هاست که چون نگینی شکوهمند در میانه سرزمین پهناور هند می درخشد و دلبری می کند. در وصف شکوه این مجموعه مرمرین می توان کتاب ها نوشت و فیلم ها ساخت و باز هم حرف تازه ای برای گفتن داشت. 

امروزه همراه کارناوال باشید و این بار تاج محل را به سبکی جدید بشناسید.

چرا تاج محل؟ 

• یکی از باشکوه ترین و منحصر به فرد ترین بناهای دنیاست که تماما از مرمر ساخته شده و برای ساخت آن از معماری ایرانی اسلامی بهره گرفته شده است.
• تقارن خارق العاده تاج محل به گونه ای است که از هر چهار طرف آن می توان تصویری آینه ای به دست آورد. 
• بنای چشمگیر تاج محل در تاریخ 2007.7.7 به عنوان یکی از عجایب جدید جهان برگزیده شد. 
• سالانه بیش از هفت میلیون گردشگر به بازدید از مقبره تاج محل می روند. 

از تاج محل بیش تر بدانید | Taj Mahal

تاج محل مقبره مرمرین و باشکوهی است که در حاشیه جنوبی رودخانه یامونا در شهر آگرای هند واقع شده است. این مقبره سپید رنگ در سال 1632 و به دستور شاه جهان، امپراتور مغولی برای همسر عزیزش، ممتاز محل ساخته شد. مجموعه تاج محل از نظر بسیاری، بهترین مجموعه معماری مغولی است که با عنوان «گوهر هنر اسلامی در هند» و نمادی‌ شاخص از فرهنگ و تاریخ غنی این کشور شناخته می‌شود. البته محبوبیت و شهرت تاج محل فراتر از این هم می رود و به راحتی نامش را می توان در میان بهترین جاذبه های دنیا قرار داد. 

تاج محل در واقع مجموعه مرمرین بزرگی است که وسعتش 17 هکتار بوده و شامل بخش هایی چون مقبره، مسجد، مهمانخانه و چهار باغ و موزه می شود. ساخت تمام مجموعه 22 سال به طول انجامیده و زیر نظر یکی از معروف ترین معماران ایرانی زمان و با سبک بی نظیر ایرانی-اسلامی بنا شده است. معماری تاج محل به سبب دقت بالا، تقارن بی نظیر و خصوصا وجود مرمر سپید، به قدری چشمگیر است که باعث شده این مقبره باشکوه در سال 2007 در میان لیست عجایب هفتگانه‌ جدید جهان جای بگیرد. امروزه بسیاری برای بازدید از این بنای زیبا پا به شهر آگرا می گذارند که تعداد آن ها به بیش از هفت میلیون نفر در سال می رسد. جالب است بدانید که مجموعه تاج محل در سال 1983 در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و در سال 2016 نیز در لیست برترین جاذبه های گردشگری آسیا قرار گرفته است. 

تاج محل، هدیه عاشقانه امپراتور مغولی

ممتاز محل، شاهدختی زیبارو، ایرانی و مسلمان بود که پیش از ازدواج ارجمند بانو بگوم نام داشت. شاه جهان تنها 14 سال داشت که ارجمند بانو را دید و یک دل، نه صد دل عاشقش شد و پس از 5 سال توانست دل شاهزاده را به دست آورد و او را به همسری خویش درآورد. شاهدخت جوان پس از ازدواج، از سوی شاه جهان به نام ممتاز محل ملقب و این چنین به همسر دوم امپراتور هند بدل شد. شاید جالب باشد که بدانید او با شاه جهان 18 سال زندگی مشترک را تجربه کرد و 14 فرزند به دنیا آورد که در میان آن ها، تنها 7 فرزند زنده ماندند. از آن‌جا که شاه جهان به ممتاز محل علاقه ویژه ای داشت و دوری از همسر محبوب خویش را تاب نمی آورد، در بازدید از بسیاری از مکان ها او را با خود همراه می کرد؛ به گونه ای که حتا در حمله‌های جنگی نیز ممتاز محل در اردوگاه جنگی و چادر دربار حضور داشت. در یکی از همین مشایعت ها، ممتاز محل باردار بود و از قضا ماه‌های آخر بارداری خود را سپری می‌کرد. ملکه ممتاز محل در حالی که تنها 39 سال داشت، در حین تولد چهاردهمین فرزند خود، گوهر بگوم از دنیا رفت. 

در سال 1631 میلادی بود که امپراتور شاه جهان داغدار همسر عزیز و معشوقه خود، ممتاز محل شد. اندکی پس از سالگرد فوت ممتاز محل، ساخت مقبره تاج محل را آغاز کردند. شواهد تاریخی حاکی از آن هستند که غم جانگداز شاه جهان از باب از دست دادن همسرش، الهام بخش ساخت مقبره مرمرین تاج محل بوده است. ساخت مقبره اصلی در سال 1643 به اتمام رسید و حدود ده سال بعد نیز ساخت بناهای اطراف و باغ های مجموعه پایان یافت.

تاریخچه و ساخت تاج محل

برای ساخت تاج محل، زمینی را در جنوب شهر محصور آگرا در نظر گرفتند. شاه جهان که می خواست تاج محل از امنیت کافی برخوردار باشد، به دنبال زمینی دور از دسترس دیگران بود و از پرداخت هزینه های گزاف هم ابایی نداشت. به این ترتیب بهای بسیاری را برای به دست آوردن زمین پرداخت و توانست با اهدای قصری بزرگ در مرکز شهر آگرا به ماهاراجا جای سینگ، یکی از اشراف شهر، زمین تاج محل را به دست آورد. این زمین مساحتی در حدود 1.2 هکتار داشت و مسطح نبود؛ به همین دلیل قسمت های بلند آن را حفر کرده و قسمت های پست را با خاک پر کردند تا در نهایت سطحی صاف با ارتفاع 50 متر بالاتر از سطح رودخانه پدید آوردند. پس از آن در زمین مقبره، چاه هایی را حفر و آن ها را با سنگ و قلوه پر کردند تا بدین ترتیب پی ها و ستون های مقبره را ایجاد کنند. در ساخت تاج محل، به جای بامبو از داربست های آجری بزرگ استفاده کردند. این داربست ها به قدری عظیم بود که مباشر معمار پیش بینی کرد که تنها باز کردن و جدا کردن داربست ها، سال ها زمان خواهد برد. بنابر افسانه ها پس از اتمام ساخت، شاه جهان دستور داد تا هر کسی یک آجر از داربست بزرگ تاج محل بردارد و به این ترتیب تا پیش از نیمه شب، کل داربست برچیده شد.

برای ساخت تاج محل مصالح را از سرتاسر هند و آسیا جمع آوری کردند و گفته می شود بیش از 1000 فیل برای جا به جایی مصالح ساختمانی به کار گرفته شدند. همچنین 28 نوع سنگ قیمتی و نیمه قیمتی در ساخت این مقبره عظیم و مرمرین به کار گرفته شد. مرمر سفید و شفاف تاج محل را از ماراکانا در راجستان، یشم را از پنجاب و یشم سبز و کریستال را از چین آوردند. علاوه بر این ها، فیروزه تبت، سنگ لاجورد افغانستان، یاقوت کبود سریلانکا و عقیق جگری عربستان از دیگر جواهرات و سنگ های به کار رفته در ساخت تاج محل بودند. 

البته این تمام جزییات ساخت بنای تاج محل نبوده و باید بدانید که برای حمل و نقل سنگ های مرمر و دیگر مصالح ساختمانی به محل ساخت مقبره، از سطحی شیبدار و 15 کیلومتری استفاده می کردند. ابتدا سنگ ها را درون واگن هایی مخصوص گذاشته و سپس گروه های 20 تا 30 تایی گاوها آن ها را می کشیدند. پس از آن، از یک سیستم نخ و قرقره برای بالا کشیدن بلوک های سنگین بهره می بردند. آب را با استفاده از سیستم سطل و طناب و حیوانات، از رودخانه نزدیک تاج محل به مجموعه باغ و مقبره منتقل می کردند. به این ترتیب ابتدا آب به مخزن ذخیره سازی می رسید و سپس به مخزن توزیع وارد می شد. آب مخزن توزیع خود به سه مخزن دیگر می ریخت که هر کدام با لوله کشی، آب را به مجموعه می رساندند. 

همان طور که گفته شد، ساخت و ساز مقبره در سال 1632 آغاز و در سال 1643 تمام شد؛ اما کار بر روی باقی بخش‌های پروژه ده سال بیشتر به طول انجامید و تصور می شود که ساخت کل مجموعه تاج محل در سال 1653 میلادی به اتمام رسیده است. جالب است بدانید هزینه ای که برای ساخت تاج محل در آن زمان صرف شده، چیزی در حدود 32 میلیون روپیه هندی برآورده شده که در حال حاضر ارزشی برابر با 52.8 بیلیون روپیه هندی دارد و این یعنی هزینه ای هنگفت در حدود 827 میلیون دلار آمریکا!!

تاج محل در گذر زمان

بلافاصله پس از آن که ساخت تاج محل به پایان رسید، اورنگ زیب، پسر شاه جهان، پدر خود را سرنگون و او را به حبس خانگی در قلعه آگرا تبعید کرد. پس از مرگ شاه جهان در سال 1666، اورنگ زیب، او را در کنار ممتاز محل در تاج محل به خاک سپرد.

عبدالحمید لاهوری، مورخ رسمی امپراتوری مغول در قرن هفدهم در کتاب پادشاهنامه خود به تاج محل اشاره و از آن با نام روضه منوره (مقبره درخشان) یاد کرده است. 

در قرن 18 میلادی، حاکمان گات ها (1) از استان براتپور هند به شهر آگرا هجوم برده و به تاج محل حمله کردند و تعدادی از اموال قیمتی مقبره مرمرین را به تاراج بردند. از آن جمله دو لوستر گرانبها و قیمتی از عقیق و نقره بود که بر بالای تابوت های خالی ممتاز محل و شاه جهان نصب بودند. همچنین گات ها صفحاتی از طلا و نقره را از قسمت های مختلف تاج محل به یغما بردند که کانوب مورخ مغولی درباره اش این گونه توضیح می دهد:

گات ها ورقه ای از جنس طلا با طول 4.6 متر را از بالای گلدسته گنبد اصلی تاج محل جدا کرده و با خود بردند.

در قرن نوزدهم بخش هایی از ساختمان تاج محل دچار آسیب و ریزش شد. همچنین به هنگام شورش هندی ها در سال 1857 میلادی، مقامات رسمی و سربازان انگلیسی نیز به جواهرات تاج محل دست درازی کرده و سنگ های قیمتی و لاجورد تاج محل را از دیوارها جدا کردند. در اواخر قرن نوزدهم نایب السلطنه بریتانیایی به نام لرد کرزن، دستور داد تا پروژه بازسازی عظیمی را در تاج محل آغاز کنند که در نهایت در سال 1908 به اتمام رسید. او همچنین برای بخش داخلی مقبره سفارش چراغ بزرگی داد که مشابه آن در مسجد قاهره وجود داشت. در طی همین زمان بود که نوع و آرایش پوشش گیاهی باغ تاج محل هم دست خوش تغییر شد و به شکل باغ های رسمی بریتانیا درآمد. 

پاورقی

1- گات، جت، جات (Jat) گروهی از مردمان ساکن شمال هند و پاکستان هستند. 

طراحی و معماری تاج محل

نزدیک 22000 کارگر و صنعتگر مختلف از جمله سنگ تراش، بنا، تراشکار، خطاط، نقاش، گنبد ساز و هنرمندان بسیار دیگری، از سراسر ایران و آسیای میانه گرد آمدند که همگی این افراد تحت سرپرستی سرمعماری مشهور و ایرانی، در ساخت تاج محل دخیل بودند. قسمت جالب ماجرا آن جاست که درباره معمار اصلی تاج محل، روایاتی وجود دارد و این افتخار را به دو فرد به نام های استاد احمد لاهوری و استاد عیسی شیرازی منسوب می کنند. در ادامه و در بخشی جداگانه مفصل به این موضوع پرداخته ایم.

تاج محل، ترکیبی بسط داده شده از معماری پارسی و مغولی‌ است که الهامات به خصوصی از ساختمان‌های محبوب دوره تیموری و مغولی دارد. از آن جمله می توان به: «گور امیر» مقبره تیمور سر سلسه مغول در سمرقند، «مقبره همایون»، «مقبره اعتماد الدوله» (گاهی به نام بچه تاج معروف است) و مسجد جامع شاه جهان در دهلی نو اشاره کرد.
جالب آن که در ساخت تمام ساختمان‌های پیشین که به سبک معماری مغولی بودند، از ماسه سنگ قرمز استفاده شده بود؛ اما شاه جهان با ساخت تاج محل، استفاده از مرمر سفید منبت کاری شده با سنگ‌های نیمه قیمتی را رایج کرد و بدین ترتیب سبک ساخت بناهای زمان خود را به سطح جدیدی از معماری ارتقا داد.

*در انتها خوب است بدانید شرح جزییات فوق العاده ای که در معماری تاج محل به چشم می خورد، همگی در این مقاله نمی گنجد و اینجا تنها اشاره ای مختصر به معماری هر یک از بخش ها شده است. کارناوال در آینده، در مقاله جداگانه ای به این موضوع می پردازد. 

نمای خارجی مقبره تاج محل

ساختمان مرکزی مقبره از مرمر سفید نیمه شفاف ساخته شده و بر روی آن حکاکی‌های بسیار زیبای گل و منبت‌کاری های خارق العاده با استفاده از هزاران هزار سنگ‌ نیمه قیمتی به چشم می خورد. تزیینات خارجی مقبره یکی از زیباترین نمونه های معماری ایرانی و مغولی است. اگر به روی ساختمان مرمرین دقت کنید، طوماری نوشته شده از قرآن با یشم منبت کاری شده را خواهید دید و تزیینات چشم نوازی با مجموعه ای از نقاشی، گچ کاری و تراش و حجاری سنگ در مرکز توجه قرار می گیرند.

برخی از متون خوشنویسی شده از قرآن انتخاب شده اند که تحقیقات دانشگاهی اخیر نشان داده به انتخاب فردی به نام امانت خان بوده است. امانت خان در واقع لقب عبدالحق خوشنویس بوده که به سبب مهارت های خیره کننده اش در هنر خوشنویسی، این لقب را از شاه جهان دریافت کرد. در کنار تمام نوشته های خوشنویسی شده، طرح هایی پوشیده از گل و گیاهان مزین به یشم و مرمر سیاه دیده می شود. خوشنویسی هایی که در بخش بالای سازه به چشم می خورند، اندکی بزرگ تر نگارش شده تا به هنگام دیدن از پایین، از اثر کج شدن نوشته بکاهد. 

اشکال انتزاعی بر روی بدنه ازاره ها (1)، مناره ها، ورودی ها، مسجد و مهمانخانه، به نسبت اَشکال روی مقبره وسعت کمتری دارند و گنبدها و طاق های ساختمان های قرمز و ماسه سنگی همگی به تزییناتی جواهر نشان آراسته شده اند. تذهیبات روشن بر روی ساختمان های قرمز رنگ و تذهیبات تیره بر روی ساختمان مرمرین مقبره به چشم می خورد و در قسمت هایی از ساختمان مقبره که ساروج کاری شده، برای پوشاندن ساروج ها از نقوشی با رنگ های متضاد استفاده شده است.

برای تزیین کف و راهروهای بنا نیز از کاشی های با طرح ها و رنگ های جذاب استفاده شده تا جلوه بیشتری داشته باشد. 

در بخش های پایینی دیوار، تراش کاری های چشمگیری به شکل نگاره های هندسی از گل و برگ انگور به چشم می خورد. سنگ مقبره را در این قسمت صیقل داده تا نقوش، بهتر به چشم بیایند و در تزیین آن از سنگ هایی چون مرمر زرد، یشم و یشم سبز استفاده کرده اند.

پاورقی

1- ازاره روکش محافظتی دیوار است که از کف اتاق تا ارتفاع یک متری کشیده می شود. این عنصر شکل تزیینی داشته و در اکثر بناهای ایرانی دیده می شود.

نمای داخلی مقبره تاج محل

فضای داخلی مقبره بسیار زیباست و معماری و طراحی منحصر به خود را دارد. این اتاق شکلی هشت وجهی داشته و به گونه ای طراحی شده تا از هر سو بتوان وارد آن شد؛ اما در حال حاضر تمام درها را بسته نگاه می دارند و تنها در جنوبی که رو به باغ باز می شود، مورد استفاده است. 

دیوارهای بخش داخلی ارتفاعی 25 متری دارند، در بالا به گنبدی کاذب و تزیینی مزین شده و نقوشی خورشیدی بر روی آن ها دیده می شود. در طبقه همکف، 8 قوس پیش طاق (1) به چشم می خورد که فضاهایی را درون مقبره ایجاد کرده اند و هر پیش طاق، خود در میانه دیوار به پیش طاق دیگری مزین می شود. در 4 گوشه بنا، نور از طریق چتری ها وارد بخش داخلی مقبره می شود. چتری قسمتی از بنای موجود بر روی مناره هاست که شکلی گنبدی داشته و دریچه هایی در آن وجود دارد. 

کمی که جلوتر بروید، درست در زیر گنبد اصلی، تابوت های خالی ممتاز محل و شاه جهان را خواهید دید که بسیار استادانه خلق شده اند. این تابوت ها که با صفحات هشت وجهی مرمرین ساخته شده، حامل منبت کاری‌های بی نظیر بوده و مزین به چندین تُن سنگ‌ نیمه قیمتی هستند. جالب است بدانید تمام این نقوش ظریف و هنرمندانه روی قبرهای مجلل، همگی در بخش خارجی مقبره نیز به چشم می خورند، با این تفاوت که نقوش روی قبرها بسیار کوچکترند. همچنین نوشته هایی در وصف و تکریم ممتاز محل بر روی تابوت خالی او وجود دارد. تابوت ممتاز محل، در سمت راست و تابوت شاه جهان در سمت چپ واقع شده و تفاوت بارز این دو تابوت، اندازه آن هاست که تابوت شاه جهان قدری بزرگ تر ساخته شده است. 

از آن جا که طبق رسوم اسلامی، تزیینات چشمگیر قبرها ممنوع است، این قبرها خالی مانده و پیکر شاه و ملکه، در مقبره هایی در زیر زمین دفن شده اند. امروزه دو مقبره اصلی در زیرزمین بازدید عمومی ندارند و بنابراین به آن ها دسترسی نخواهید داشت. شاید جالب باشد بدانید که بر روی تابوت های اصلی ممتاز محل و شاه جهان، 99 نام از اسماء الهی با خط خوش نوشته شده اند. 

پاورقی

1- پیش طاق در معماری اسلامی یا معماری ایرانی، به دری بزرگ اطلاق می شود که ورودی مسجد، کاروانسرا، مدرسه، یا آرامگاه را مشخص می کند.معمولا ارتفاع پیش طاق از ارتفاع سایر اجزای نمای ساختمان بیشتر است تا ضمن نمایش دادن اهمیت ساختمان، ورودی و موقعیت آن را نیز مشخص کند.

سر معمار تاج محل که بود؟

در اغلب مقالات و منابع انگلیسی زبان، استاد احمد لاهوری را سر معمار اصلی تاج محل دانسته اند؛ اما در منابع و نوشته های فارسی زبان اوضاع قدری متفاوت است. اولین فردی که با مقداری جستجو در منابع فارسی به آن بر می خوریم، استاد عیسی شیرازی، یکی از معروف ترین نقشه نویسان و طراحان معروف قرن یازدهم شمسی است. از قضا، تندیسی از این معمار شهیر در موزه تاریخ فارس به چشم می خورد که در پشت آن عکسی از مقبره تاج محل هم دیده می شود؛ اما این تمام داستان و روایت های سر معمار تاج محل نیست. در وصف هر دو خواهید دید که گفته شده این دو، احتمالا معمار اصلی مقبره مرمرین بوده اند و البته برای اثبات هیچ یک، مدارک و اسناد کافی در دست نیست. 

با همه این تفاسیر، خوب است بدانید، تعداد بارهایی که به نام احمد لاهوری بر خواهید خورد، بسیار بیشتر از عیسی شیرازی است. حتا در طی تازه ترین تحقیقات یونسکو، احتمال آن که استاد لاهوری سر معمار تاج محل باشد، بیشتر دانسته شده و از جمله مدارک این موضوع، صحبت های مهندس لطف الله، پسر استاد لاهوری است. 

متاسفانه عکس بزرگی از استاد احمد لاهوری در دست نبود.

بخش های مختلف تاج محل

در ادامه به معرفی بخش های مختلف تاج محل و جزییات آن ها می پردازیم: 1- مقبره 2- ورودی مجموعه | دروازه روضه 3- مسجد 4- مهمانخانه 5- باغ تاج محل 6- سیستم آبرسانی 7- دیگر بخش ها

1- مقبره اصلی تاج محل

به انتهای بخش شمالی باغ که بروید، مقبره تاج محل، این شاهکار معماری را بر روی سکویی مرمرین می بینید که در پس زمینه‌ای از آسمان می درخشد. به مهم ترین بخش مجموعه تاج محل، یعنی مقبره جذاب و شکوهمند رسیده اید.

همان طور که اشاره شد، مقبره، سازه ای عظیم و از جنس مرمر سفید است که بر روی میدانی از ازاره، به صورت متقارن و به همراه ایوان ساخته شده است. بر بالای مقبره، گنبدی بزرگ به همراه گلدسته به چشم می خورد. جالب است بدانید که عناصر معماری مقبره تاج محل نیز همانند دیگر مقبره های مغولی از اساس پارسی است. سازه زیرین مقبره مکعبی و چند جداره بوده که طول هر کدام از ضلع ها به 55 متر می رسد. وقتی به گوشه های مقبره دقت کنید، متوجه خواهید شد که به صورت هشت ضلعی و منحصر به فردی ساخته شده است. 

به مقبره جذاب و مرمرین بیشتر نگاه کنید، این بار طرح پیش طاق های بنا توجه را به خودشان جلب می کنند که در هر 4 گوشه مقبره تکرار شده و باعث می شود تا مقبره شکل متقارنی پیدا کند.

 در چهار گوشه سکو و در اطراف مقبره، چهار مناره سفید 40 متری قرار گرفته‌اند که امروزه پس از گذشت بیش از سه قرن از عمر بنای تاج محل، دیگر مانند قبل صاف نیستند. البته باید بدانید که مناره ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند تا اندکی به سمت بیرون سکو تکیه داشته باشند و به مواقع زلزله و ریزش احتمالی، به دور از تاج مرمرین فرو بریزند. با دقت به شکل مناره ها، باز هم تقارن خودنمایی می کند و به وضوح به علاقه شدید معمار به تقارن خواهیم رسید. هر مناره توسط دو بالکن در بخش های میانی سازه، به سه بخش مساوی تقسیم شده و آخرین بالکن که در بالای مناره جای دارد، برای قرار گیری موذن در نظر گرفته شده است. 

زیباترین ترین بخش مقبره، گنبد مرمرین

بدون شک، زیباترین ترین و قابل توجه ترین بخش مقبره، گنبد مرمرین است که در لحظه اول و بی درنگ نگاهت را می دزدد.

این گنبد ارتفاعی 35 متری دارد که خود بر روی سازه ای به ارتفاع 7 متر قرار گرفته است. گنبد مقبره کمی نامتقارن است و بر بالای آن طرحی نیلوفری شکل به چشم می خورد که باعث می شود گنبد مرتفع تر از چیزی که هست، دیده شود. جالب آن که معمار از این طرح نیلوفری شکل، در دیگر گنبدهای کوچک تر مقبره نیز استفاده کرده است.

یکی از ویژگی های منحصر به فرد گنبد، شکل آن است که به همین سبب، گنبد پیازی هم نام گرفته است. همین شکل را در چهار گنبد کوچک تر اطراف گنبد مرکزی هم می بینیم که باعث تاکید بر شکل پیازی گنبد اصلی می شود. خوب است بدانید که در توصیفات شاعران و هنرمندان و بزرگان، گاه تاج محل را چون قطره اشکی دانسته اند که شکل گنبد در این تشبیه بی تاثیر نیست. 

بر بالای دیوار مقبره، مناره های تزیینی، باریک و بلندی به چشم می خورد که نوعی تاکید بصری بر ارتفاع گنبد اصلی دارند. همچنین بر بالای تمام گلدسته ها و گنبد اصلی و باقی گنبدها، میله ای طلاکاری شده وجود دارد که ترکیبی از عناصر تزیینی ایرانی و هندی است. میله بالای گنبد اصلی، ابتدا از طلا ساخته شده بود؛ اما در اوایل قرن نوزدهم با میله ای برنزی جایگزین شد. بر بالای میله شکلی از هلال ماه به چشم می خورد که نشانه ای رایج و اسلامی است و نوک هلال آن اشاره به عالم آسمانی دارد.

2- ورودی مجموعه | دروازه روضه

 ورودی مقبره تاج محل را با نام دروازه روضه می شناسند که این بخش هم احتمالا توسط استاد احمد لاهوری ساخته شده است. شاید این دروازه پر نقش و نگار و جذاب را بتوان به نحوی رقیب خوش خط و خال و جدی مقبره مرمرین دانست! 

به طور مثال، برای آن که زیبایی تاج محل را دریابید، باید فاصله بسیاری از این مقبره بیابید، هر چه فاصله را کمتر کنید، دید کمتری هم از این گنبد مرمرین خواهید داشت. این موضوع کاملا درباره دروازه روضه متفاوت است. هر چه به دروازه مقبره نزدیک تر شوید، گویی می توانید وارد این همه طرح و نگار متفاوت شوید و دنیایی دیگر را از نزدیک لمس کنید. 

جالب است بدانید که اگر بخواهیم عناصر چشمگیر و اصلی مقبره را برشمریم، ورودی مقبره قطعا یکی از 5 عنصر مهم آن خواهد بود. این ورودی که نصف ارتفاع سازه را دارد، با نمادهای هندی زینت یافته و به شکل طاقی قوسی بنا شده است. تقارن که یکی از مهم ترین عناصر ساخت مقبره تاج محل است، در ساخت دروازه نیز به کار گرفته شده و تقارنی عمودی در این دروازه دیده می شود. در کنار نقش و نقوش مزین به سنگ های نیمه قیمتی، حاشیه ای از آیه های قرآنی بر روی دروازه روضه به چشم می خورد که از سنگ سیاه ساخته شده اند. یکی از نکات جالب در ساخت این حاشیه آن است که به نوعی خطای دید وجود دارد، یعنی وقتی به سرتاسر این حاشیه سیاه رنگ نگاهی بیندازید، گویی تمام آن (از نزدیک ترین تا دورترین) همچنان به یک اندازه هستند و فاصله تاثیری بر کوچک شدن سایز آن ندارد. راز این خطای دید در آن است که هر چه به بالاتر حاشیه نزدیک می شویم، آیه های قرآن با فونت درشت تری نوشته شده اند و به این ترتیب تاثیر فاصله را در چشم بیننده خنثی می کنند. 

در انتها جالب است توجهی هم به اسم دروازه داشته باشید، همان طور که می دانید، روضه به معنای بهشت است و حال با این وضع، می توان دریافت که دروازه روضه، ورودیِ خوش آیند و خوش آب رنگی بر بهشت مقبره مرمرین محسوب می شود.

3- مسجد تاج محل

یکی از بخش های تاج محل که اهمیت زیادی برای مسلمانان آگرا دارد، مسجدی قرمز رنگ و ماسه سنگی است که در سمت چپ مجموعه قرار گرفته است. مسلمانان زیادی برای تجمع، برگزاری نماز جمعه و یا برپایی نماز در مناسبت های خاص، به این بخش تاج محل می روند. 

در سمت راست مجموعه نیز ساختمانی به نام مهمانخانه و مشابه مسجد دیده می شود؛ البته بخش هایی چون منبر و محرابی هشت ضلعی با طاقچه هایی مستطیلی بر فراز آن، مسجد را از مهمانخانه متمایز می سازد. محراب بخشی برجسته و بسته در بنای مسجد است که جهت قبله را مشخص می کند و به سوی مکه ساخته شده است. منبر نیز همیشه در سمت راست محراب قرار می گیرد و سازه ای است با سه پله که محل نشستن روحانی برای موعظه و پند محسوب می شود.

بخش های داخلی و خارجی مسجد به خوشنویسی هایی از اسامی الهی و قسمت هایی از سوره های قرآن مزین شده است. همچنین طرح هایی هندسی با مرمر سیاه و به شکل جا نماز در کف مسجد ساخته اند که برای 569 نمازگزار ظرفیت دارد. طرح اولیه مسجد تاج محل به صورت راهروی طویلی بوده که با سه گنبد احاطه شده است و تشابه بسیاری با مسجد جامع دهلی نو دارد. در مساجد مغولی این دوره، اغلب شبستان به سه بخش تقسیم می شود که شامل یک شبستان اصلی و دو شبستان کوچک در اطراف هستند. 

یک مقبره کوچک و سنگی با ابعاد 5.5 در 2 متر در کنار دیوار غربی و چاه مسجد به چشم می خورد که زمانی مزار موقت ممتاز محل بوده است. هنگامی که ملکه از دست رفته را به تازگی به آگرا آورده بودند، تا زمانی که جای مناسبی برای دفن او در مقبره زیبا و مرمرین آماده شود، جنازه او در این قبر باقی ماند. از دیگر بخش هایی که در خارج از مسجد دیده می شود، حوض مقابل آن است که برای وضو گرفتن مورد استفاده است. 

*باید بدانید که تنها طبقه همکف ساختمان مسجد در دسترس و بازدید عموم قرار دارد. 

4- مهمانخانه تاج محل

ساختمانی یکسان و درست به شکل مسجد، در سمت راست مجموعه تاج محل به چشم می خورد که با نام های مهمانخانه و نقاره خانه شناخته می شود. همان طور که از تقارن فوق العاده دقیق مجموعه انتظار می رود، این ساختمان کاملا شبیه مسجد ساخته شده به طوری که از بیرون تفاوت چندانی را بین دو ساختمان راست و چپ مقبره نمی توان تشخیص داد. تنها تفاوت این دو بنا، آن است که مهمانخانه برخلاف ساختمان سمت چپ، منبر و محراب و دیگر ویژگی های مسجدگونه را ندارد. این ساختمان نیز دقیقا از ماسه سنگ قرمز ساخته شده، ایوانی بزرگ در وسط و دو ایوان کوچک از دو طرف و سه گنبد مرمرین دارد که با نقوشی از نیلوفر آراسته شده است. بر بالای اتاق های انتهایی بنا نیز چهار گنبد کوچک با روکش مرمر به چشم می خورد. 

جالب است بدانید که کاربری دقیق مهمانخانه مشخص نیست و در کنار دلیل قطعی «تکمیل تقارن مجموعه»، دلایل و فرضیه های بسیاری برای آن مطرح شده است. به طور مثال برخی می گویند این ساختمان برای سکونت و پذیرایی از سوگواران و افراد حاضر در سالگرد ممتاز محل ساخته شده، برخی معتقدند مهمانخانه برای پذیرایی از کاروان های نمازگزار مراجعه کننده بوده و برخی دیگر احتمال استفاده و دورهمی نمازگزاران پیش از نماز را در مهمانخانه می دهند.

 البته در قرن 18 و 19 که تاج محل دست انگلیسی ها بود، از مهمانخانه به عنوان سالن ضیافت و سرگرمی شاهزاده های هندی و افراد عالی رتبه انگلیسی استفاده می شد.

5- باغ تاج محل 

بدون شک یکی از جالب توجه ترین بخش های تاج محل، باغ 250 هزار متر مربعی آن است که بر اساس چهارباغ ایرانی و به شکل متقارن بنا شده و انواعی از گل ها و درختان در آن دیده می شود. وارد باغ شوید و از فضای سرسبز و مجموعه گیاهان متنوعش لذت ببرید. در نیمه راه و درست میان باغ، حوضی مرمرین و وسیع خواهید دید که به شکلی خاص ساخته شده تا بتوانید انعکاس جذاب مقبره را در آن تماشا کنید. جالب آن که این حوض به «کوثر» مشهور است و به حوض کوثر بهشتی اشاره دارد. این حوض ساخته شد تا نمازگزاران بتوانند در آب آن وضو بگیرند. 

سبک ساخت چهارباغ ایرانی خیلی قبل تر از ساخت تاج محل، وارد سبک معماری هندی ها شده بود و برای اولین بار توسط بابُر، نخستین امپراتور مغولی هندوستان به این کشور معرفی شد. شاید جالب باشد بدانید که چهارباغ ایرانی، بر اساس تصویری رایج از بهشت ساخته شده است؛ چرا که بر اساس متون اسلامیِ دوره مغول، بهشت، باغ وسیعی است که توسط چهار رود از آب، شیر، عسل و شراب به چهار بخش تقسیم می شود. این چهار رود از چشمه و کوهی مرکزی سرچشمه می گیرند و باغ را به چهار بخش شرقی، غربی، شمالی و جنوبی تقسیم می کند و طیف بی نظیری از گل ها و گیاهان را سبب می شوند. 

از آن جا که در اغلب مذاهب جهان، 4 عددی مقدس (1) محسوب می شود، در ساخت چهارباغ تاج محل نیز از عدد 4 و یا مضاربش بسیار استفاده شده است. به طور مثال هر یک از 4 قسمت باغ، با استفاده از مسیرهای باریک و سنگچین شده ای به 16 باغچه گل تقسیم می‌شود که می گویند در ابتدا، در هر باغچه حدود 400 گیاه وجود داشته است!

اغلب چهارباغ های مغولی، مستطیلی بوده که عمارت یا مقبره ای در مرکز آن دیده می شود؛ اما چهارباغ تاج محل کاملا متفاوت است؛ چرا که مقبره مجموعه در انتهای شمالی باغ قرار دارد. باستان شناسان پس از آن که باغ مهتاب را در آن طرف رودخانه یامونا کشف کردند، ادعا کردند که رودخانه یامونا هم بخشی از طراحی معماران تاج محل بوده و به عنوان رود پردیس یا بهشت در نظر گرفته شده است. شباهت باغ تاج محل با باغ شالمیار (یکی از معروف ترین باغ های هندی) در ویژگی های کلی و معماری، این فرض را مطرح می کند که طراحی هر دو باغ کار معمار یکسانی به نام علی مردان بوده است.

نخستین گزارش ها از توصیف باغ های تاج محل نشان از آن دارد که این باغ با انواع و اقسام گل ها و گیاهان چون، رز، نرگس و درختان میوه آراسته بوده و هر کسی را مدهوش زیبایی خود می کرده است. با پایان امپراتوری مغولی، چهارباغ تاج محل هم رو به زوال رفت. در قرن نوزدهم پس از آن که اداره تاج محل به دست امپراتوری بریتانیا افتاد، پوشش گیاهی چهار باغ تاج محل هم تغییر کرد و مشابه باغ های رسمی و امروزی لندن شد. 

پاورقی

1- در هر مذهب و دینی دلیلی بر مقدس بودن 4 آمده است، برای مقدس بودن عدد 4 در اسلام، حرف و گفته ها مختلف است. شاید برای این حرف، بتوان به یکی از گفته های ملاصدرا استناد کرد. ملاصدرا، فیلسوف مشهور ایرانی معتقد است که 4 فرشته مقرب درگاه الهی، در واقع تجلی اسما خداوند اند. 

6- سیستم آبرسانی باغ تاج محل

حتما جالب است بدانید که چهارباغ زیبا و جذاب تاج محل، چگونه برای سه قرن زنده و پا برجا باقی مانده است؟

معمار تاج محل که به دنبال جلوه ای بهشت گونه برای مقبره بود، چهار باغ را در نقشه مجموعه گنجاند و ترتیبی داد که آب باغ از رودخانه یامونا تامین شود. وجود بوته های سرسبز، درختچه های گل دار، درختان همیشه سبز و از همه مهم تر، حوض میان باغ، همگی نشانه معماری هوشمندانه ای هستند که طی یک برنامه ریزی دقیق، آب آن ها توسط سیستم آبرسانی پیشرفته تامین می شد. نتیجه، منظره فوق العاده ای بود که در مجموعه و باغ تاج محل می توان دید: باغی وسیع با ۲۴ آبنما و فواره در چهار گوشه حوض کوثر.

برای تامین آب تاج محل، از سیستم ساده ای که از سه جزو گاو، طناب و سطل تشکیل می شد، استفاده می کردند. به این ترتیب که به گاو طناب و سطلی متصل کرده، گاو آن را می کشید و آب از رودخانه برداشت می شد. آب را به مخزن بزرگی هدایت کرده و از آن جا به بعد، دوباره با استفاده از سیزده گاو، آب را به مخزن دومی منتقل می کردند. از مخزن دوم، آب با استفاده از کانالی فوقانی به تانک بزرگ و سومی راه می یافت. در انتها نیز از چهارده گاو دیگر استفاده می شد تا آب به سه مخزن دیگر راه یابد. قسمت جالب سیستم آبرسانی همین جاست که از مخزن آخر، لوله کشی های زیرزمینی ساخته شدند تا آب به درون تاج محل راه پیدا کند. یکی از انشعبات این لوله کشی به سمت تانک نزدیک مسجد کشیده شده و آب فواره های باغ از آن تامین می شد. امروزه هنوز هم از بخشی از سیستم آبرسانی قدیمی تاج محل مورد استفاده است با این تفاوت که آب با پمپ های الکتریکی از چاه برداشت می شود.

یکی دیگر از بخش های جالب سیستم آبرسانی تاج محل، کنترل فشار و شدت جریان آب فواره های مجموعه بود؛ به این صورت که همواره آب این بخش ها با فشار یکسانی به درون حوض جاری می شدند. به این منظور معمارها ترتیبی دادند تا لوله های شمالی-جنوبی، حوض کوثر و کانال های مربوط به آن ها از جنس مس باشند. علاوه بر این کاسه هایی مسی نیز در قسمت انتهای لوله فواره ها قرار داده بودند. در نتیجه آب خروجی فواره ها، بیشتر با فشار درون کاسه کنترل می شد تا فشار درون لوله ها؛ به این صورت، با فشار و شدت یکنواختی از فواره بیرون می رفت.

جالب است بدانید که امروزه اغلب لوله های قدیمی مجموعه هنوز هم سرجای خود هستند و تنها برخی از آن ها با مدل های جدیدتر و آهنی جایگزین شده اند.

7- موزه تاج محل | Taj Museum

هنوز گردش ما درون مجموعه وسیع و باشکوه تاج محل به پایان نرسیده است. اگر راه تان را به سوی بخش غربی باغ های مجموعه کج کنید، با ساختمان کوچکی رو به رو می شوید که در واقع موزه تاج محل است. «موزه تاج»، موزه ای جمع و جور بوده که درون خود میزبان تعدادی از نسخه های نفیس و ارزشمند نقاشی های مینیاتور مغولی است. از جمله این نقاشی‌ها می توان به پرتره های عاجی و قرن هفدهمی شاه جهان و همسر محبوبش ممتاز محل اشاره کرد. 

در کنار نقاشی ها، کلکسیونی از سکه های طلا و نقره هندی متعلق به قرن هفدهم، نقاشی های معماری تاج محل و مجموعه ای از ظروف زیبای سبز بیدی و سلادونی به چشم می خورد. درباره ظروف سلادونی نکته جالبی مطرح است که باعث می شد تا از این ظروف برای سرو غذای پادشاه و افراد مهم استفاده کنند. گویند خاصیت این ظروف به گونه ای است که اگر غذا آمیخته به سم باشد، رنگ ظرف ها تغییر کرده و یا شکسته و به قطعات کوچک تر تقسیم می شود.

روزهای بازدید: تمام روزهای هفته به جز جمعه

ساعات بازدید: 10:00 تا 17:00

هزینه بازدید: رایگان

8- دیگر بخش های تاج محل 

 مجموعه تاج محل از سه طرف با دیوارهای قرمز و کنگره دار احاطه شده و از یک طرف به سوی رودخانه یامونا قرار گرفته است. در خارج از دیوارهای تاج محل چندین آرامگاه وجود دارد که از جمله آن ها می توان به قبر دیگر همسران شاه جهان و خدمتکار محبوب ممتاز محل اشاره کرد.

امکانات تاج محل

در مجموعه تاج محل امکانات مختلفی وجود دارد که عبارت اند از:

خدمات اولیه: با تهیه بلیت تاج محل، خدماتی چون کاور کفش، بطری 500 میلی لیتری آب، نقشه گردشگری آگرا و کارت اتوبوس های برقی و گلف به رایگان به شما تعلق می گیرد.

تخفیف: اگر بلیت خود را نگاه دارید می‌توانید در همان روز از اندکی تخفیف برای ورود به قلعه آگرا، فاتح سیکری، مقبره اعتمادالدوله یا مقبره اکبر بهره مند شوید.

رختکن: در کنار هر سه ورودیِ مجموعه تاج محل، رختکن هایی تعبیه شده است که می توانید لباس های خود را در آن جا به امانت بگذارید. 

اتاق امانت: شما می‌توانید به صورت رایگان وسایل خود را به اتاق امانت در کنار باجه بلیت بسپارید.

اتاق استراحت: در دو طرف ورودی اصلی تاج محل، اتاق استراحتی خواهید دید که برای رفع خستگی می توانید به آن مراجعه کنید. 

اتاق امانت دوربین: در صورتی که بخواهید دوربین های خود را به جای مطمئنی بسپارید و باقی بازدید را بدون دوربین بگذرانید، می توانید به اتاق امانت دوربین مراجعه کرده و دوربین های عکاسی و فیلم برداری خود را در آن جا و در کمدهای قفل دار نگه دارید. این اتاق در محل ورودی اصلی قرار دارد.

آب آشامیدنی: برای استفاده از آب آشامیدنی می توانید به ورودی های شرقی و غربی مجموعه مراجعه کنید.

راهنمای شنیداری: هزینه راهنمای شنیداری 120 روپیه هند (63,396 تومان) است و برای دریافت آن می توانید به بخش جنبی باجه های بلیت تاج محل در قسمت ورودی ها مراجعه نمایید.

صندلی چرخدار: در صورتی که به صندلی چرخدار یا کمک های اولیه احتیاج پیدا کردید، کافیست به دفتر مرکزی تاج محل مراجعه کنید.

سرویس بهداشتی: در مجموعه تاج محل سرویس های بهداشتی وجود دارد که هزینه هر بار استفاده برابر با 10 روپیه هند (5,283 تومان) ) است.

اطلاعات بازدید و هزینه ها

در ادامه با ساعات و هزینه های بازدید تاج محل آشنا می شوید:

ساعات و روزها بازدید: 

• شش ماه اول سال: همه روزه به جز جمعه ها: 6:00 تا 18:30
• شش ماه دوم سال: 5:30 تا 17:00

هزینه ورود:

گردشگران خارجی (از جمله ایران): 1,100 روپیه هند (581,127 تومان) ؛ هزینه بازدید از داخل مقبره: 200 روپیه هند (105,659 تومان)  

برای شهروندان کشورهای بنگلادش، سریلانکا، پاکستان، نپال، مالدیو، میانمار، تایلند و بوتان: 540 روپیه هند (285,280 تومان) همراه با 200 روپیه هند (105,659 تومان)  

شهروندان هندی‌: 50 روپیه هند (26,415 تومان)

کودکان زیر 15 سال (گردشگر یا بومی): رایگان

بهترین زمان بازدید از تاج محل

برای بازدید از یک شگفتی جهانی مثل تاج محل، هیچ زمانی نامناسب نیست و هر موقعی از سال که به سراغش بروید، می توانید با تمام وجود زیبایی و شکوه مقبره را لمس کنید. با این حال، اوقاتی هستند که با انتخاب آن ها می توانید لذت بیشتری از بازدید خود ببرید.

اگر از آن دست افرادید که به هیچ وجه طاقت تحمل گرما را ندارید، تابستان را برای بازدید از تاج محل انتخاب نکنید؛ چرا که این مقبره مرمرین در منطقه ای قرار دارد که در طی ماه های تابستان، گرمای هوا بسیار است. در این صورت توصیه می کنیم که شش ماه دوم سال را برای بازدید انتخاب کنید.

اما اگر گرما هوا عامل چندان مهمی نیست، باید بدانید که تابستان یکی از بهترین زمان ها برای بازدید از تاج محل است. در این فصل نور خوبی برای عکاسی وجود دارد و انعکاس بنای مرمرین دوست داشتنی تر از همیشه است.

تاج محل در نور طلوع

تماشای طلوع آفتاب بر فراز مقبره سپیدگون هندوستان بسیار جذاب است و در لحظاتی چند، می توانید تبدیل آسمان خاکستری و مات را به رنگ های روشن و دل انگیز را شاهد باشید. در همین حین، انعکاس رنگین خورشید و آسمان را نیز بر روی تاج محل خواهید دید.

هرگز عکاسی از تاج محل را در این زمان از دست ندهید.

تاج محل در نور غروب

یکی دیگر از اوقات دلپذیر تماشای تاج محل، به هنگام غروب است. در این وقت، رنگ های آتشین خورشید و تلالو زیبای شان با شکوه تاج محل آمیخته می شود و شما را به ناگاه به میهمانی بی نظیری دعوت می کند. در این زمان می توانید عکاسی از تاج محل را با نوری دوست داشتنی تجربه کنید.

تاج محل زیر نور ماه کامل

شب هنگام و زمانی که ماه کامل در میان آسمان می درخشد، زیبایی تاج محل بر پهنه زمین هوش از سر می برد. نورِ سیمین ماه، به گونه ای وصف ناشدنی بر نمای دل انگیز تاج محل می افزاید و شاهد یک زیبایی تمام عیار خواهید بود.

** خوب است بدانید که...

 بهترین زمان برای رسیدن به تاج محل، درست پیش از طلوع و غروب آفتاب است و بازدید شبانه از تاج محل هم فقط 5 شب در هر ماه امکان پذیر است. یک شب، شب چهاردهم و ماه کامل می باشد، دو شب قبل از ماه کامل و دو شب دیگر هم پس از ماه کامل است که امکان آن را دارید تا تاج محل را شب هنگام بازدید کنید. بلیت های شب تاج محل را می توانید 24 ساعت قبل از بازدید، در طی ساعات 10:00 تا 18:00 و از دفتر مطالعات باستان شناسی هند خریداری کنید.

در صورتی که بخواهید بلیت های بازدید شبانه خود را لغو کنید، تا ساعت 13 همان روز بازدید زمان دارید تا به محل خرید بلیت ها رفته و با کسر 25% هزینه بلیت، بلیتتان را کنسل کنید.

خوب است بدانید که امکان بازدید شبانه تاج محل در روزهای جمعه و ماه رمضان وجود ندارد.

شماره تلفن: 2227261-0562-91+

هزینه بلیت بازدید شبانه: 750 روپیه هند (396,223 تومان)

ساعات بازدید: 20:30 تا 00:30

مدت بازدید: 30 دقیقه

آدرس تهیه بلیت شبانه: هند، آگرا، جاده مال 22، دفتر مطالعات باستان شناسی هند 

Address: Archaeological Survey of India Agra Circle, 22 The Mall, Agra, India

پیش از بازدید از تاج محل بدانید...

1- بازدید از تاج محل در روزهای جمعه ممکن نیست و در بعدازظهر تنها ورود مسلمانان و نمازگزاران آزاد است.

2- به دلایل امنیتی، به هنگام ورود تنها 5 وسیله مانند: بطری کوچک و شفاف آب، دوربین فیلم برداری کوچک، دوربین حرفه ای، موبایل و کیف کوچک زنانه را می توانید همراه خود داشته باشید.

3- ورود اشیایی چون: انواع سلاح، مهمات، چاقو، وسایل آتش زا، دخانیات، مشروبات الکلی، انواع خوراکی و شیرینی ها، سیم و وسایل الکتریکی (به جز دوربین) به درون مجموعه تاج محل ممنوع است.

4- به همراه داشتن سه پایه، هدفون، باتری های اضافه دوربین و دوربین های فیلم برداری برای ورود به تاج محل ممنوع است.

5- عکاسی درون مقبره اصلی ممنوع است.

6- فیلم برداری تنها در محدوده مشخصی از بخش های تاج محل ممکن است و به ازای هر دوربین فیلم برداری، هزینه ای برابر با 25 روپیه هند (13,207 تومان) دریافت می شود.  

7- در صورتی که بخواهید به صورت شبانه از تاج محل بازدید کنید، خوب است بدانید که ورود موبایل نیز در این زمان ممنوع است.

8- باید بدانید که خوردن هر گونه خوراکی و سیگار کشیدن درون مجموعه تاج محل ممنوع است.

9- در هنگام ورود باید موبایل های خود را خاموش کنید.

10- امکان ورود کیف هایی بزرگ تر از کیف پول به داخل تاج محل وجود ندارد.

11- گردشگران موظفند در تمیز نگه داشتن مجموعه تاج محل همکاری کنند.

12- از هر گونه لمس و به خصوص خراشیدن سطوح بنا خودداری کنید و به یاد داشته باشید که از یکی از مهم ترین میراث جهانی بازدید می کنید.

13- در صورتی که می خواهید از راهنمایان و عکاسان حاضر در مجموعه استفاده کنید، توصیه می شود از داشتن کارت شناسایی آن ها اطمینان یابید.

14- توصیه می شود از حمل کیف ها و کتاب های بزرگ درون مجموعه خودداری کنید، به همراه داشتن این اقلام زمان بازرسی بدنی شما درون مجموعه را افزایش می دهد. 

15- به هنگام بازدید از درون مقبره تاج محل، سکوت را رعایت کنید.

16- در صورتی که بخواهید درون مجموعه تاج محل فیلمبردای حرفه ای و یا تبلیغاتی انجام دهید، لازم است از قبل، برای دریافت مجوز از دفتر مطالعات باستان شناسی هند اقدام کنید. برای اطلاعات بیش تر به آدرس زیر مراجعه کنید:

آدرس: هند، آگرا، جاده مال 22، دفتر مطالعات باستان شناسی هند

Address: Archaeological Survey of India Agra Circle, 22 The Mall, Agra, India

چون دهلی نو، بمبئی، کلکته و چنای به این شهر بروید. روزانه نزدیک 20 قطار از دهلی نو به سمت آگرا و بر عکس حرکت می کنند و سه تا چهار قطار نیز در مسیر بمبئی-آگرا و چنای-آگرا رفت و آمد دارند. البته توجه داشته باشید که فصل سفر بر تعداد قطارها تاثیر دارد و اگر زمستان و اواخر ماه دسامبر (اواسط آذر و اوایل دی ماه) را برای سفر انتخاب کرده اید، باید انتظار کاهش تعداد قطارها را داشته باشید. 

خوب است بدانید که شهر آگرا چهار ایستگاه قطار دارد که اگر بخواهید به مرکز شهر بروید، باید از ایستگاه شهر آگرا استفاده کرده و اگر بخواهید یک راست به سراغ تاج محل و قلعه آگرا بروید، باید در ایستگاه قلعه آگرا پیاده شوید. این ایستگاه در شمال تاج محل و قلعه آگرا قرار داشته و فاصله کمی با این دو جاذبه مشهور دارد که می توانید با تاکسی های ایستگاه قطار آن را طی کنید.

اتوبوس: از شهرهای بزرگی چون دهلی، جایپور، ماتورا، فاتح پور و ... می توانید به راحتی با اتوبوس خود را به شهر آگرا برسانید. با اتوبوس از شهر دهلی نو تا آگرا حدودا 4 تا 5 ساعت در راه خواهید بود.

دسترسی از آگرا به تاج محل:

برای رسیدن به تاج محل از شهر آگرا می توانید از انواع تاکسی، اتوبوس، ریکشا، دوچرخه و تمپو استفاده کنید. از آن جا که با استفاده از وسایل نقلیه بنزینی و گازی نمی توانید تا نزدیکی تاج محل بروید، می توانید از اتوبوس های باتری دار و یا کالسکه اسب، ریکشا و دیگر وسایل عاری از آلودگی استفاده کنید. 

شما از طریق ورودی‌های شرقی، غربی و جنوبی می‌توانید وارد تاج محل شوید. اغلب تورها از ورودی های شرقی و غربی وارد شده و اکثر مسافران مستقل نیز ورودی جنوبی (نزدیکترین ورودی به تاج گنج) را ترجیح می‌دهند. خوب است بدانید که ورودی تاج گنج صف‌های کوتاه‌تری به نسبت دیگر ورودی ها دارد.

خلوت‌ترین صف ورود به تاج محل را در ورودی شرقی خواهید دید که به دلیل فاصله یک کیلومتری و طولانی باجه فروش بلیت نسبت به ورودی است. در هر سه ورودی صف‌های جداگانه زنانه و مردانه وجود دارد. اجازه ورود دوربین‌های دیجیتال را دارید گرچه درون خود مقبره مجاز به عکس‌برداری نیستید و مناطقی که اجازه فیلم‌ برداری دارید نیز کاملا محدود است.

آدرس: هند، شهر آگرا، تاج محل

Address: Agra, Uttar Pradesh 282001, India

تاج محل از زبان دیگران

پس از آن که ساخت مقبره باشکوه تاج محل به اتمام رسید، دیری نگذشت که شهرتش به گوشه گوشه دنیا رسید و زبانزد عام و خاص شد. بسیاری تحت تاثیر زیبایی این مقبره مرمرین دست به قلم شدند و در وصفش چیزها گفتند. در این جا برخی از این جملات را از زبان آدم های شهیر و برجسته می خوانیم:

شاه جهان، امپراتور مغولی:

• چشم انداز این عمارت مرمرین، آه از نهاد بلند می کند و آفتاب و ماهتاب را می گریاند. در این دنیا، تاج محل بنا شد تا شکوه خالق و سازنده خود را به رخ بکشد. 

 هاجز، نقاش معروف بریتانیایی:

• تاج محل همچون مروارید بی مثالی است که در پهنه لاجوردی آسمان جا خوش کرده و بی مانندترین اثر هنری ممکن محسوب می شود.

بایارد تیلور، رمان نویس معروف آمریکایی:

• تا به حال شده قصری را در آسمان بنا کنید؟! این جا به راحتی یک نمونه اش را خواهید دید که سال هاست انگشت حیرت بر دهان جهانیان گذاشته است.

سر ادوین آرنولد:

• تاج محل تنها یک سازه معمولی نیست، بلکه شمایلی از شور و اشتیاق امپراتوری عاشق است که در آجر آجر این بنا خانه کرده است.

حقایق جالبی از تاج محل

1- جالب است بدانید تاج محل در طی روز با رنگ های مختلفی دیده می شود. صورتی رنگ به هنگام صبح، سفید شیری در بعدازظهرها و در زیر نور ماه نیز طلایی به نظر می رسد. گفته می شود این تغییر رنگ همانند تغییر حال و هوای خانم ها، خصوصا ملکه ممتاز محل است.

2- دو بار در سال های مختلف برای تاج محل داربستی محافظ احداث شد تا از آسیب حملات هوایی در امان باشد؛ نخستین بار در سال 1942 و برای جلوگیری از حملات هوایی ارتش ژاپن و بار دوم نیز در طی سال های 1965 تا 1971 میلادی و به هنگام جنگ های هند و پاکستان بود.

3- به سبب آلودگی های زیست محیطی در اطراف رودخانه یامونا و باران های اسیدی در این منطقه، تاج محل در مرور زمان به رنگ زرد در آمد. دولت هندوستان به منظور جلوگیری از آسیب های بیش تر و کنترل آلودگی در این منطقه، محدوده ذوزنقی تاج محل را ایجاد کرد به گونه ای که در این محدوده تمام استانداردهای عدم تولید گازهای گلخانه ای رعایت می شود. از آن جمله می توان به ممنوعیت ورود وسایل حمل و نقل گازی و بنزینی به این منطقه اشاره کرد.

4- اخیرا نگرانی هایی بابت احتمال صدمه به مقبره تاج محل پدید آمده است؛ چرا که سطح آب های زیرزمینی در حوزه رودخانه یامونا بسیار پایین آمده و هر سال حدود 1.5 متر از سطح آب های زیرزمینی کم می شود. از آن جا که پایه چوبی مقبره به علت کمبود آب دچار پوسیدگی شده، احتمال دارد ترک های دیده شده در سطح مقبره مربوط به سال 2010 و کج شدگی مناره ها به همین علت بوده باشد. البته کج شدن مناره ها از سوی مقامات سیاسی هندی واکنشی را در پی نداشت و آن ها اعلام کردند که این زاویه ناصاف سازه ها، تدبیری قدیمی است و برای جلوگیری از سقوط مناره ها به هنگام زلزله به روی مقبره مرمرین بوده است. 

5- در برخی گزارش ها در سال 2011 عنوان شد که امکان دارد تاج محل در طی 5 سال آینده سقوط کند.

6- بازدیدکنندگان تاج محل در سال 2001، 2 میلیون نفر بودند و در سال 2014 تا 7-8 میلیون نفر افزایش پیدا کردند. 

7- شهر کوچکی در جنوب تاج محل با نام تاج گنجی ساخته شده که در آن کاروان سرا، بازار و مراکز خرید جدیدی برای برطرف کردن نیازهای بازدیدکنندگان و کارگران ساخته شده است. 

افسانه و داستان های تاج محل

از زمان ساخت تاج محل، این سازه مرمرین مورد توجه تحسین هایی جهانی واقع شد و بیش از آن که اظهاراتی علمی در موردش بیان شود، تحت الشعاع بازخوردهای احساسی و شخصی قرار گرفت. یکی از قدیمی ترین افسانه هایی که در مورد تاج محل روایت می شد، از نوشته های خیالی یک مسافر اروپایی به نام جین بپتیست سرچشمه می گرفت. او گفته بود که شاه جهان قصد داشته تا تاج محل را از مرمر سیاه بسازد، اما پیش از آن که بتواند خواسته خود را عملی کند توسط پسر خود اورنگ زیب سرنگون می شود. بقایایی از مرمر سیاه در کناره رود یامونا دلیلی بود که برخی به آن استناد می کردند و آن ها را وا می داشت تا افسانه را واقعی بپندارند. اما اکتشافات محققان ثابت کرد که این سنگ ها مرمر سیاه نبودند بلکه سنگ مرمر بی رنگی بوده که در طی زمان سیاه شده بودند. 

نظریه معتبرتری در سال 2006 ارایه شد؛ در این سال باستان شناسان، منبع سنگ های مشکی را یافتند و مشخص شد که این بقایای مشکی رنگ بخشی از استخر باغ مهتاب بوده است که بازتاب مشکی رنگ مقبره سفید به وضوح در آن دیده می شد. همه این موارد و کشفیات به نظر با واقعیت جور در می آید چرا که انگار شاه جهان علاقه شدیدی به تقارن و ساخت استخر داشته است. 

داستان های وحشتناک بسیاری در میان عوام نقل است و می گویند ساخت تاج محل با مرگ و میر، قطع عضو و شکنجه های بسیاری همراه بوده است. به طور مثال می گویند پس از اتمام ساخت تاج محل، شاه جهان دستور داد تا دست تمام سازندگان را قطع کنند تا نتوانند مقبره مشابهی بسازند. گرچه تا به حال مدارکی بر این داستان های یافت نشده است. از طرفی دیگر برخی داستان ها می گویند شاه جهان به هنگام ساخت تاج محل و عقد قرارداد کار، از تمامی معماران امضا گرفته که در طراحی تاج محل مشابه هیچ ساختمان دیگری عمل نکرده اند تا بعدها ادعایی پیش نیاید. اتفاقی و ادعاهایی که برای دیگر بناهای مشهور بسیار رایج است. 

برخی دیگر معتقدند که فردی با نام لرد ویلیام بنتیکت قصد داشت تا تاج محل را ویران کرده و از مرمرهای سفیدش استفاده کند، که البته برای این ادعا نیز دلیلی در دست نیست. در سال 2000 به بعد چندین نفر ادعا کردند که هوتوان را پادشاهی هندی ساخته و نه شاه جهان که تمام این ادعاها رد شدند. 

دو نفره با تاج محل

به ندرت زوج ایرانی را پیدا می‌ کنید که عکسی خاطره انگیز و دو نفره با حرم امام رضا، حافظیه یا میدان آزادی نداشته باشند. تاج محل هم یکی از آن مکان های خاطره انگیز بوده که به خاطر عشق ممتاز محل و شاه جهان زبانزد عام و خاص است. به طوری که بسیاری از زوج های جوان و پیر، عادی و مشهور خواسته اند که با پس زمینه مرمرین تاج محل عکسی به یادگار بگیرند. از محلی ها و هندی‌ها بگیرید تا گردشگران خارجی و تا پرزیدنت پوتین و خانمش!

ویدیویی از تاج محل هندوستان ببینید 

در پایان بازدیدی مجازی از تاج محل را تجربه کنید