دریاچه تخت سلیمان | گنجینه رمزآلود تاریخ ایران

دریاچه تخت سلیمان تکاب، یکی از اماکن رمزآلود ایران است که قصه‌های زیادی در موردش بر سر زبان‌هاست. رمز و راز این جاذبه فیروزه‌فام، کارناوال را به مجموعه تخت سلیمان کشانده تا از اسرار دریاچه تخت سلیمان سر دربیاورد. با ما همراه باشید تا شما نیز بیشتر از عجایب دریاچه تخت سلیمان بدانید. 

چرا بازدید از دریاچه تخت سلیمان؟

• این دریاچه در مجموعه تخت سلیمان قرار دارد که قدمتش به 3000 سال پیش باز می‌گردد و نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به چشم می‌خورد.
• رمز و رازهایی که درباره این دریاچه وجود دارد، آن را به یکی از اماکن رمزآلود ایران تبدیل کرده است.
• علاوه بر باورهای جالب توجه در مورد این دریاچه، داستان شکل‌گیری آن نیز بسیار خواندنی و جذاب است. 

آشنایی با دریاچه تخت سلیمان

در ۴۵ کیلومتری شمال شرقی شهر تکاب، محوطه‌ باستانی تخت سلیمان قرار دارد که وسعتش به 12 هکتار می‌رسد. سازه‌های باقیمانده در این محوطه شامل حصار، دروازه‌های ساسانی و ایلخانی، آتشکده آذر گشنسب، معبد آناهیتا و ایوان غربی معروف به ایوان خسرو می‌شود و در مرکز مجموعه، دریاچه‌ای وجود دارد که قلب تپنده این مجموعه به شمار می‌رود.  ما در مطلب مجموعه تخت سلیمان به معرفی این جاذبه پرداخته ایم اما پرماجرا بودن دریاچه افسانه‌ای آن باعث شد تا در این مطلب به صورت مفصل به آن بپردازیم.

دریاچه تخت سلیمان، چشمه‌ای جوشان و آهکی با قدمت هزاران سال است که آب را با فشار از اعماق سفره‌های زیرزمینی به سطح زمین پمپاژ می‌کند. این دریاچه همواره در مباحث زمین‌شناسی، باستان‌شناسی، اسطوره‌ای و مذهبی مورد مطالعه کارشناسان بوده و گمانه‌زنی‌های بسیاری در رابطه با آن صورت گرفته است. ساخت و بهره‌برداری از تخت سلیمان کاملا وابسته به وجود این چشمه بوده است و تاثیر آن را در این مجموعه آشکارا می‌توان دید. آب این چشمه به دلیل آهکی بودن، برای نوشیدن انسان یا دام مناسب نیست و مشکلات گوارشی ایجاد می‌کند. از سوی دیگر شدت املاح اجازه غواصی و دید در اعماق چشمه را نمی‌دهد و به همین دلیل رازهای سر به مهر زیادی در مورد آن وجود دارد. در این شرایط، بازار افسانه‌ها و داستان‌های محلی داغ می‌شود و قصه‌های عجیب و غریبی بر سر زبان‌ها می‌افتد که صحت و سقم هیچ‌کدام را نمی‌توان بررسی کرد. رمز و رازهای این دریاچه باعث شد تا گروهی اقدام به ساخت مستندی درباره آن کنند؛ مستندی به نام «اسرار دریاچه» که توانسته است چندین جایزه ملی و بین‌المللی را به دست آورد. در این مطلب ما هم به بیان گوشه‌ای از رمز و رازهای ناتمام این دریاچه می‌پردازیم.

شنا برابر است با مرگ!

در اطراف تخت سلیمان تابلوهای متعددی با مضمون " شنا ممنوع " دیده می‌شود. یادتان باشد که دریاچه تخت سلیمان تنها با مرگ از میهمانان کم تجربه‌اش پذیرایی می‌کند. در کنار این دریاچه می‌توانید آرامگاه چندی از هموطنان‌مان را مشاهده کنید که به درون دریاچه رفته و هرگز بازنگشته‌اند. البته این دریاچه جسد یکی از آنها را برگرداند که در همانجا دفن شد. 

ثبت ملی و جهانی

این دریاچه بخشی از مجموعه تخت سلیمان است که در 29 آذرماه 1316 به شماره 308 در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده است. در سال 1380 پرونده ثبت جهانی مجموعه تخت سلیمان نیز در یونسکو گشوده شد و در تیرماه 1382 (2003) به عنوان چهارمین اثر ایران پس از چغازنبیل، تخت جمشید و میدان نقش جهان به شماره 1077 به ثبت جهانی رسید. 

داستان شگفت انگیز شکل گیری دریاچه تخت سلیمان

هزاران سال پیش در محل دریاچه، چشمه‌ای آهکی شروع به جوشیدن کرد که احتمالا دهانه‌ای کمتر از یک متر داشت. در ابتدا دریاچه‌ای وجود نداشت؛ اما به مرور زمان، لعاب‌های حاصل از ترکیبات موجود در آب، بر روی هم رسوب کرده و انباشته شدند و لبه بیرونی چشمه را به وجود آوردند. به تدریج لبه چشمه بالاتر آمد و در طی هزاران سال گلدانی را در پیرامون خود به وجود آورد. امروزه مجموعه تخت سلیمان روی تپه‌ای دیده می‌شود که در قله آن دریاچه‌ای فیروزه‌ای جا خوش کرده است. ارتفاع این تپه که حاصل همین روند انباشته شدن لعاب است، عمق دریاچه را مشخص می‌کند که عددی در حدود 62 متر است. 

داستان‌ بومی مشهور در مورد شکل‌گیری دریاچه تخت سلیمان

داستانی بومی حکایت از این دارد که چشمه جوشان دریاچه در نتیجه کوبیده شدن عصای حضرت سلیمان در این نقطه به وجود آمده است. در این داستان آمده است که حضرت سلیمان عصای خود را بر زمین می‌کوبد و در این نقطه چشمه‌ای شروع به جوشیدن می‌کند که در گذر زمان به دریاچه امروزی تبدیل می‌شود.

در باوری دیگر نقل است که هرمزد، پادشاه ایران باخبر می‌شود که پسر مقدسی در بیت‌اللحم به دنیا می‌آید. وی فرستاده‌ای را برای گرامیداشت تولد این کودک می‌فرستد و به او می‌گوید :

به مادر آن فرزند بگو که فرزندت فردی شریف و نیکوکار و مشهور و دارای مقامی ارجمند خواهد شد.

فرستاده طبق دستور عمل می‌کند و در هنگام بازگشت، مادر فرزند که حضرت مریم بوده است به وی کیسه‌ای خاک می‌دهد و چنین پیامی را به فرستاده می‌گوید:

به پادشاهت بگو که این خاک ساختمانی را در خود دارد.

فرستاده در راه بازگشت در محل تخت سلیمان بیمار می‌شود و قبل از مردن کیسه را در همان جا دفن می کند. پس از رسیدن خبر به پادشاه، وی دستور می‌دهد که بناهایی را در این نقطه بنا کنند. در همین هنگام از محل دفن کیسه خاک، چشمه‌ای از زمین می‌جوشد تا مایه آبادانی شود.

افسانه‌ های پیرامون دریاچه تخت سلیمان

افسانه‌های این دریاچه پر رمز و راز یکی دوتا نیستند و داستان‌های زیادی در بسیاری محافل بر سر زبان‌هاست که این پدیده را بسیار پیچیده‌تر از یک دریاچه معمولی نشان می‌دهد. در این میان مشهورترین افسانه، وجود گنج‌های بی‌شمار در اعماق دریاچه است. گفته می‌شود شهری در زیر دریاچه وجود داشته که امروزه اشیای گرانبهایی در آن مانده است و نشانه‌هایی هم از آنها وجود دارد. جالب است بدانید در هیچ یک از ادوار تاریخی نشانی از پیدا شدن این گنجینه‌ها مشاهده نشده است و با توجه به در دسترس نبودن عمق دریاچه و عدم جستجوی مناسب، به سختی می‌توان انتظار داشت که هنوز هم بتوان نشانی از آن شهر و گنج‌هایش پیدا کرد. در اینجا جالب‌ترین داستان‌ها در مورد گنج دریاچه را برای‌تان آورده‌ایم:

گنجینه کوروش کبیر

شاید دورترین واقعه تاریخی که اشاره به وجود اشیای قیمتی در دریاچه دارد مربوط به دوران کورش کبیر، پادشاه هخامنشی باشد. گفته می‌شود که در سال 547 قبل از میلاد، این پادشاه مقتدر پس از غلبه بر پادشاه لیدیه به نام کروسوس، وی را به ایران آورد و در محلی به نام بارن در نزدیکی همدان امروزی سکنی داد.

کروسوس پادشاهی است که هنوز هم در تاریخ جهان به ثروتمند بودن شهرت دارد و ساکنان اروپا، اشخاص بسیار ثروتمند را به کروسوس تشبیه می‌کنند. او اولین پادشاهی بود که ضرب سکه را رواج داد و اموال بسیاری را برای خود اندوخت. به هنگام آوردن وی به ایران، کوروش خزانه اشیای قیمتی او را گرفت و به عنوان نذر در آب دریاچه مقدس تخت سلیمان انداخت.

گنجینه اشکانی

در اسناد تاریخی روایات و گفته‌هایی در مورد جنگ‌های بین امپراتوری روم و پادشاهی اشکانی وجود دارد. یکی از این گفته‌ها که در تاریخ روم، مصر و جهان با عنوان داستان تاریخی کلئوپاترا و آنتونی شناخته می‌شود قصه جالبی را روایت می‌کند. در این داستان آمده است که سردار رومی به نام آنتونیو، در سال 36 قبل از میلاد قلعه تخت سلیمان ،که در آن زمان گنزک خوانده می‌شد، را محاصره کرد. در میان این محاصره و کشمکش‌هایی که در طول آن به وجود آمد، نگهبانان آتشکده مقدس در زمان احساس خطر و وجود امکان سقوط قلعه، اشیای قیمتی موجود در آتشکده و معبد را به داخل دریاچه می‌انداختند تا هم کسی به آنها دسترسی نداشته باشد و هم نذری برای حفظ آنها از دشمن به شمار آید.

گنجینه ساسانی

خسرو پرویز ،پادشاه ساسانی با هراکلیوس پادشاه روم همواره در جنگ بود. نیروهای روم شرقی پس از کشمکش‌ها و جنگ‌های بسیار توانستند قلعه تخت سلیمان را در 624 میلادی تصرف کنند. پیش از تصرف کامل تخت سلیمان، نذورات و گنج‌های موجود در آتشکده، توسط موبدان به دریاچه ریخته شد تا دشمن به آنها دسترسی پیدا نکند.

موبدان زرتشتی معتقدند این دریاچه به الهه آب‌ها به نام ناهید یا آناهیتا تعلق دارد و ریختن اشیای نذری به داخل آن کاری مرسوم بوده است. این کار به منظور حفظ این اشیا به وسیله صاحب آن صورت می‌گرفت و امری جایز تلقی می‌شد. 

با وقوع جنگ‌های ایرانیان و اعراب در صدر اسلام و اشغال ایران، نیروهای خلیفه دوم توانستند قلعه را محاصره کنند. در آن زمان نیز بعید نیست که گنج‌ها و نذوراتی را به دریاچه ریخته باشند.

انگشتر سلیمان نبی

بحث‌برانگیزترین گنجی که ممکن است در کف دریاچه وجود داشته باشد انگشتر حضرت سلیمان است. براساس باورهایی بومی، کل مجموعه تخت سلیمان توسط نیروهایی ماورایی ساخته شده است که از حضرت سلیمان فرمان می‌بردند. وی انگشتری در دست داشت که تمام قدرت خود را از آن می‌گرفت. داستانی وجود دارد که می‌گوید شیطان توانست به انگشتر دست پیدا کند و آن را به درون دریاچه بیندازد تا بتواند بر تخت سلیمان تکیه زند. پس از این واقعه شیطان با ظاهر سلیمان بر تخت نشست و فرمانروایی کرد. برخی بر این باورند که سلیمان نبی هرگز به این انگشتر دست پیدا نکرد؛ اما تعابیر دیگری در این میان آورده شده است که می‌گوید سلیمان توانست انگشتر را از شکم یک ماهی که آن را خورده بود بیرون آورد و شیطان را شکست دهد.

باورهایی درباره دریاچه تخت سلیمان

• برخی بر این باورند که کف دریاچه پوشیده از گِل است. آنها معتقدند این گِل، حاصل خاکستر آتشفشان یک کوه در این نزدیکی است و با ترکیب سحرآمیزش می‌تواند هر جنبنده‌ای را از روی سطح آب ببلعد و به قعر دریاچه ببرد.
• آب دریاچه از نظر زرتشتیان مقدس بوده و الهه آب‌ها در آن می‌زیسته است. نقل است که بسیاری از مردم نذورات خود را به این دریاچه می‌سپردند و هدایایی را برای آن در نظر می‌گرفتند.
• برخی از موبدان زرتشتی معتقدند که هر هزار سال یک‌بار باید باکره‌ای در آن استحمام کند و با قدرت زرتشت از وی پسری متولد شود تا موبدِ موبدان باشد.

بهترین فصل بازدید از تخت سلیمان

برای برنامه‌ریزی بازدید از دریاچه، به فصل هم توجه داشته باشید. در ادامه وضعیت این جاذبه و منطقه را در فصول مختلف شرح داده‌ایم:

بهار: بهترین زمان برای بازدید از تخت سلیمان، بهار است؛ چرا که در این فصل با هوای خنک و طبیعت شگفت‌انگیز منطقه روبه‌رو خواهید شد.

تابستان: تخت سلیمان در تابستان نیز آب و هوای نسبتا خنکی دارد. همراه داشتن لوازمی مانند کرم ضدآفتاب، کلاه و عینک آفتابی ضروری است. ارتفاعات پایین‌تر در طول مسیر گرم خواهد بود بنابراین لباس خنک بپوشید؛ اما برای اول صبح یا غروب یک لباس گرم همراه داشته باشید.

پاییز و زمستان: در این فصل‌ها بازدیدی بسیار سرد و گاهی همراه با برف در انتظار شما خواهد بود؛ اما با داشتن تجهیزات مناسب زمستانه، با خلوتی و شکوه برفی این شهر خاموش روبرو خواهید شد.

ساعت و هزینه بازدید از تخت سلیمان

زمان بازدید: 09:00 تا 19:00 در شش ماه اول سال و 09:00 تا 17:00 در شش ماه دوم سال

تعطیلات: تاسوعا و عاشورا، 28 صفر، شهادت حضرت علی (ع)، شهادت امام جعفر صادق (ع)، 14 خرداد

هزینه بازدید: 5000 تومان برای گردشگران ایرانی و 50000 تومان برای گردشگران خارجی

نکات مهم در زمان بازدید از تخت سلیمان

به دلیل سرمای حاکم بر منطقه در روزهای کم بازدید و میانی هفته در فصل زمستان، اگر مراجعه کردید و کسی حضور نداشت با تماس تلفنی، نگهبانان در محل حضور می‌یابند و امکان بازدید خواهید داشت.

تلفن: 45455312_044

اروپایی‌ ها در جستجوی گنج در تخت سلیمان

شنیدن اسم گنج و گنجینه‌ای با ارزش که از قلب تاریخ به جا مانده است، بسیاری را وسوسه می‌کند تا تن به آب بزنند و به سراغ آن بروند. در همین راستا تلاش‌هایی برای کشف این گنجینه و پاسخ به سوالاتی که در مورد آن وجود دارد، صورت گرفته است؛ اما عمق زیاد دریاچه و رسوبات آن مانعی مهم برای کاوشگران محسوب می‌شود. گویی این گنجینه محافظانی بسیار قوی دارد تا هیچ‌وقت به دست کسی نیفتد. حتی هیات‌های کاوش اروپایی نیز به سراغ دریاچه آمدند؛ اما هیچ غواصی نتوانست بیش از 31 متر، به عمق دریاچه نفوذ کند. فشار آب داخل دریاچه و املاح غلیظ و سنگین آب موانع بزرگی برای این کار به حساب می‌آمدند.

نخستین بار غواصان آلمانی وارد دریاچه شدند، بر طبق مشاهدات آنها، گودالی در میان دریاچه دیده شد که 112 متر عمق داشت. همچنین 10 کانال آب در حاشیه دریاچه کشف شد؛ اما به دلیل رسوبات زیاد آب و محدودیت دید، آنها موفق به کشف اثری خاص در اعماق آب نشدند.

ایرانی‌ها به دنبال گنجی در اعماق آب

چند سال پس از کاوش‌های غواصان آلمانی، ایرانی‌ها نیز تصمیم گرفتند وارد دریاچه شوند. غواصانی زیر نظر پژوهشکده باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی، تن به آب زدند و به اعماق دریاچه رفتند. آنان چنین گزارشی را از این دریاچه ارائه دادند:

با ورود به دریاچه متوجه رسوبات فراوان در آب آن شدیم. این رسوبات به حدی بود که در عمق 3 متر، میدان دید تنها 2 متر است. این میدان دید در اعماق پایین‌تر، مثلا در 15 متر کاملا از بین می‌رود و با وجود اینکه خورشید در بالای دریاچه می‌تابد ذرات معلق اجازه عبور نور را نمی‌دهند. چراغ قوه غواصی تنها امکان دیدن 20 تا 30 سانتی متر را برای‌مان ممکن می‌کرد و ما تنها می‌توانستیم وسایل خود و چهره غواص دیگر را در کنار خود ببینیم.

بعد از طی 37 متر به بستری رسیدیم که می‌توانستیم بر روی آن زانو بزنیم اما به محض زانوزدن 30 تا 40 سانتی متر در املاح زردرنگی که همه جا را پوشانده بود فرو رفتیم. بلند شدن این املاح وضعیت دید را بدتر کرد و تقریبا دیگر دیدی نداشتیم. مطمئنا این پایان راه ما و آخرین سطح دریاچه نبود بلکه تنها یک قسمت تاقچه‌ای درون آب بود چرا که با شیب تندی تا اعماق دریاچه ادامه می‌یافت.

ابعاد دریاچه که در سطح چیزی حدود 85 در 110 متر است ابعاد واقعی آن نیست. با پیش روی تا عمق 3 متر دیواره‌ها شروع به باز شدن می‌کنند و پیش بینی می‌شود از 3 تا 10 متر ابعاد دریاچه به مرور افزایش پیدا کند. شکل دریاچه همانند یک قیف سر و ته است که ابعاد آن در بالا کوچکتر از اعماق آن است.

با اینکه در سطح آب ماهی‌های کوچک آکواریومی دیده می‌شد، در عمق 15 متری به بعد دیگر اثری از حیات نبود. در اعماق آب به دنبال گنجینه‌های تاریخی بودیم اما تنها زباله‌هایی را یافتیم که در طول تاریخ به این دریاچه انداخته شده‌اند. وانت یکی از آنها بود. همچنین واگن‌های هیات کاوشگر آلمانی که توسط محلی‌ها پس از رفتن کاوشگران به دریاچه ریخته شده بود نیز به چشم می‌خورد.

با وجود اینکه آلمانی‌ها 10 کانال آب را در حاشیه یافتند اما ما فقط 9 کانال را پیدا کردیم. میزان عمق در جنوب و غرب دریاچه، 35 و در وسط 70 متر تخمین زده شد اما اثری از گودالی که آلمانی‌ها از وجود آن خبر دادند نیافتیم. متوجه شدیم که این دریاچه فاقد چشمه‌های آب گرم است. دمای آب که در ابتدای ورود به آب 18 درجه بود در اعماق کمی سردتر شد. دور تا دور دریاچه تراس‌های رسوبی را مشاهده کردیم که محیط دریاچه را محدود می‌کرد.

در جریان غواصی برای ساخت مستند اسرار دریاچه، لوحی در عمق ۷۷ متری دریاچه دیده شد که نقش روی آن را یک بز حجاری شده تشخیص داده‌اند و کلاه‌خود و شمشیر و ... نیز در اطراف آن بوده است ولی به دلیل فشار بالای آب کسی نتوانسته آنها را خارج کند و مورد بررسی قرار دهد.

ویژگی های شگفت انگیز دریاچه تخت سلیمان

به جز شهرِ پر از گنج که در قعر دریاچه مدفون شده است، ساختار شگفت‌انگیز این پدیده طبیعی نیز بسیار قابل تامل است. دریاچه فیروزه‌‌ای رنگ تخت سلیمان در واقع یک چشمه جوشان (چشمه آرتزین) است که آب خود را از اعماق زمین تامین می‌کند. این دریاچه به صورت یک بیضی نامنظم و با طول و عرض 110 و 80 متر شکل گرفته است.

عمق دریاچه

اندازه‌گیری عمق دقیق دریاچه هنوز میسر نشده اما میزان آن در قسمت لبه بین 40 تا 45 متر و گاهی 50 متر متغیر است. این مقدار پس از 10 تا 15 متر فاصله از لبه به 70 تا 75 متر و در قسمت‌هایی به 80 تا 85 متر می‌رسد. در شمال‌شرقی دریاچه نقطه‌ای وجود دارد که تخمین زده می‌شود حدود 112 متر عمق داشته باشد. محل جوشش آب، عمیق‌ترین محل دریاچه است که به صورت دایره‌ای به قطر 2 متر وجود دارد و آب دریاچه در خلاف جهت عقربه ساعت از آن به بیرون می‌ریزد.

ویژگی‌های آب دریاچه

دمای آب: آب دریاچه از چشمه‌ای در کف آن تامین می شود. در ابتدا این آب دمایی برابر 40 درجه دارد اما با رسیدن به سطح، این عدد به حدود نصف و 21 درجه می‌رسد. این میزان حرارت در کلیه فصول سال حتی در روزهای خنک و پر باد تغییری نمی‌کند و دمای ثابتی دارد.

املاح آب: نوشیدن آب دریاچه ممکن نیست؛ چرا که در آن درصد بالایی از یون عناصر سخت مانند منیزیم، پتاسیم، هیدروسولفید، سدیم، سولفات، کلر و کلسیم وجود دارد و نوشیدنش منجر به بروز ناراحتی در معده و روده می‌شود. به دلیل وجود همین عناصر در سطح آب یا داخل اعماق آن، اثری از حیات موجودات دیده نمی‌شود و تنها ماهیان کوچکی در سطح آب وجود دارند.

میزان آب دهی: میزان آب دهی چشمه جوشان در سال 1959 میلادی توسط گروه باستان‌شناسی آلمانی اندازه‌گیری و در حدود 90 تا 100 لیتر در ثانیه تخمین زده شد. جوی جنوبی 56 لیتر و جوی شمالی 44 لیتر از آب را در ثانیه منتقل می‌کند. آب سرریز دریاچه توسط دو جوی در شمال و جنوب از محوطه خارج و به سوی زمین‌های زراعی هدایت می‌شود.

سخن آخر

به یکی از اماکن رمزآلود ایران سر زدیم و دریاچه‌ای اسرار آمیز را به شما معرفی کردیم. 

آیا از این دریاچه بازدید کرده‌اید؟

چه داستان‌های دیگری درباره آن شنیده‌اید؟

به نظر شما آن‌گونه که باید از این محل مراقبت می‌شود؟

چه قدر به قصه‌هایی که درباره این دریاچه شنیده اید باور دارید؟

منتظر دیدگاه‌های‌تان هستیم...