اوپلیستسیخه | شهر سنگی گرجستان

شاید تا به حال نام اوپلستسیخه به گوش تان خورده باشد، این شهر سنگی در حوالی شهر گوری در گرجستان واقع شده است و یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های بشر در این کشور است. در مطلب پیش رو می خواهیم این شهر باستانی را به طور مفصل معرفی کنیم، کمی از تاریخچه دور و دراز آن بگوییم، بخش های مختلف آن را شرح دهیم؛ و در نهایت، نقشه و آدرس شهر سنگی گرجستان را با شما در میان بگذاریم تا در حین سفرتان به این کشور، از بازدید این جاذبه تاریخی و ارزشمند غافل نشوید. به کارناوال بپیوندید و آشنایی با اوپلستسیخه را از دست ندهید. 

چرا شهر سنگی اوپلیستسیخه؟

• یکی از بزرگترین و قدیمی ترین شهرهای سنگی دنیاست. 
• اوپلیستسیخه در گذشته یکی از مهمترین اقامتگاه ها در مسیرِ راه ابریشم بود.
• برای مدتی طولانی سکونتگاه بشر بوده و به همین دلیل، نشانه هایی از بیشتر ادوار در آن یافت می شود. 
• یکی از مهمترین جاذبه های گرجستان برای بازدید است. 
• کشور گرجستان آن را برای ثبت جهانی در فهرست میراث جهانی یونسکو، معرفی کرده است.

آشنایی با شهر سنگی اوپلیستسیخه | Uplistsikhe

شهر سنگی اوپلیستسیخه نقش پررنگی را در تاریخ کشور گرجستان ایفا می کند. چیزی در حدود 3 هزار سال پیش، این شهر، مکانی پر رفت و آمد بود و زندگی در آن جریان داشت؛ اما امروز دیگر کسی در آن زندگی نمی کند و تنها به جاذبه ای دیدنی برای گردشگران تبدیل شده است.

اوپلیستسیخه، در واژه به معنای"قلعه ای برای فرمانروا" است. این شهر سنگی بر روی صخره ای بلند در ساحل غربی رود کر (Kura River) قرار دارد و در فاصله 8.5 کیلومتری از شرق شهر گوری (Gori) در استان شیدا کارتلی (Shida Kartli) واقع شده است. شهر اوپلیستسیخه قدمت بسیار زیادی دارد و بر اساس کاوش های انجام شده، از قرن 6 پیش از میلاد مسیح تا قرن 11 بعد از میلاد، این منطقه به عنوان یکی از مهمترین مراکز سیاسی و مذهبی شناخته می شده است. برای درک اهمیت این شهر باید بدانید که روزگاری در مسیر راه ابریشم نیز قرار داشت و همه روزه میزبان مسافران و بازرگان های بسیاری می شد. در این شهر سنگی نمونه هایی از عصر آهن تا اواخر قرون وسطا نیز دیده می شود که به خوبی، بر ارزش و قدمت این سرزمین صحه می گذارد.

گشت و گذار در شهر سنگی گرجستان

زمانی که شما از شهر سنگی بازدید می کنید، می توانید خودتان را در قرن های بسیار دور تجسم کنید و از فضای تاریخی که بر این محیط حاکم است لذت ببرید. در نگاه اول شاید از هیبت شهر سنگی خشک تان بزند و محو تماشای شمایل عجیب غارها شوید. هر کدام از دهانه های ورودی اتاقک ها که در دل صخره ها تراشیده شده اند انسان را به یاد شکل خاصی می اندازند و چیزی را در ذهن تداعی می کنند. حتا ممکن است با تماشای بعضی از غارها به یاد سر انسان و حالتی که دارد بیفتید.

یکی دیگر از جذابیت های گشت و گذار در شهر سنگی، تقابل سازه هایی از آیین پاگان (1) و مسیحیت در کنار یکدیگر است. در این جا نمونه های جالبی از معماری و اشیای مربوط به آیین پاگان دیده می شود و همچنین، چند کلیسا نیز در این منطقه به چشم می خورد.

منطقه اوپلیستسیخه طبیعتی بسیار چشم نواز دارد و کافی ست یک روز آفتابی را برای گشت و گذار در شهر سنگی برگزینید و این گونه، از فضای دلپذیر و چشم انداز تماشایی اطراف نهایت استفاده را ببرید. گذر رودخانه کر از کنار شهر اوپلیستسیخه هم بر زیبایی منظره پیش روی تان می افزاید. همچنین در پایین تپه دو کافه و یک رستوران وجود دارد که می توانید ساعات دلپذیری را در آن ها سپری کنید. 

پاورقی

 1- پاگانی یا کافرکیشی به مجموعه ادیان غیر ابراهیمی یا چندخدایی در دوران باستان و نیز برخی ادیان قبیله ای می گویند.

تاریخچه

شهر سنگی اوپلیستسیخه یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های گرجستان است که در اوایل عصر آهن شکل گرفته است. اگرچه نمی توان درباره قدمت این شهر و آن که از چه سالی برپا شده است به طور دقیق سخن گفت؛ اما باید ذکر کنیم که در برخی منابع، پایه گذاری آن را به سده 16 میلادی نسبت داده اند و گفته می شود که اولین غارهای سنگی که در دل صخره کنده شدند در همین قرن شکل گرفتند. 

همانطور که حتما می دانید بیشتر ساکنان گرجستان در حال حاضر پیرو دین مسیحیت هستند؛ اما قرن ها پیش، باورهای پاگانی در این خطه رایج بود و شهر سنگی در سده 4 میلادی، به عنوان یکی از مراکز اصلی عبادت پاگان میان قفقازها شناخته می شد.

اوپلیستسیخه، مرکزی مهم در شاهنشاهی ایبری 

یکی از حکومت های باستانی خطه گرجستان، شاهنشاهی کارتلی (1) نام دارد که شاید با نام ایبری بیشتر به گوش مان آشنا باشد. شهر اوپلیستسیخه در قلب همین شاهنشاهی باستانی  قرار داشت و به همین دلیل، از موقعیت استراتژیکی برخوردار بود. حتا از این شهر به عنوان یک مرکز مهم سیاسی-مذهبی یاد می کردند. قدمت بالای شهر سنگی و همچنین، اهمیتی که در زمان های دور ایفا می کرده است سبب شده تا نویسندگان قرون وسطا، بنیان گذاری این شهر را به اسطوره اپلوس (2) نسبت دهند. در دوران پادشاهی ایبری، در این منطقه معابد بسیاری به چشم می خورد که همه شان مربوط به آیین پاگان بودند. مردم در این معابد به ستایش الهه خورشید می پرداختند؛ ماجرایی که تا زمان ورود مسیحیت به گرجستان ادامه داشت...

تاثیر مسیحیت بر شهر سنگی 

اما زمانی که مسیحیت در اوایل قرن چهارم میلادی توسط بانویی مقدس به نام سینت نینو (Saint Nino) به گرجستان آورده شد و پادشاهی کارتلی را فرا گرفت، کم کم اهمیت شهر سنگی رنگ باخت و دیگر، آن نقش اساسی را به عنوان مرکز فرهنگی مسیحیت ایفا نکرد. با ورود مسیحیت، ابتدا شهر متسختا (Mtskheta) و پس از آن شهر تفلیس به مرکز فرهنگی تبدیل شدند. با این حال، زندگی همچنان در این منطقه جریان داشت و بناهای مسیحی نیز در این جا برپا شد. جالب آن که برای مدتی هرچند کوتاه، باورهای قدیمیِ پاگان و مسیحیت، هم زمان در این شهر وجود داشتند و می توان گفت که با یکدیگر همزیستی می کردند.

اوپلیستسیخه، پایگاه نظامی مسلمانان

البته در میانه تاریخ، شهر سنگی برای مدتی دوباره اهمیت خود را به دست آورد که مربوط به دوره فتوحات مسلمانان بود. در قرن های هشت و نهم میلادی، زمانی که مسلمانان تفلیس را فتح کردند، از این شهر سنگی به عنوان پایگاه نظامی استفاده می شد.

حمله مغول ها و متروک شدن شهر سنگی

اما در نهایت در قرن چهاردهم میلادی، در حین تاخت و تاز مغول ها، خورشید در اوپلیستسیخه برای همیشه غروب کرد و دیگر هیچگاه شکوه و هیاهوی سابقش را باز نیافت. پس از این ماجرا، تنها در حین حمله خارجی ها، گهگداری شهر سنگی به عنوان پناهگاه موقت مورد استفاده قرار می گرفت.

این روزها اوپلیستسیخه دیگر هیچ ساکنی ندارد و به کلی متروکه شده است؛ این جا هنوز هم صدای پای آدم ها شنیده می شود؛ اما نه ساکنینی که در آن آتش به پا کنند و نان بپزند، یا کودکانی که در آن متولد شوند و این مکان را زادگاه خود بدانند. حالا شهر سنگی اوپلیستسیخه تنها منطقه ای ست تاریخی برای بازدید گردشگران.

 پاورقی

1: در متون بسیاری از نویسندگان قرون وسطا، حکومت کارتلی با عنوان پادشاهی ایبری (Kingdom of Iberia) یاد شده است. پادشاهی ایبِری یا کارتلی (Kartli) قلمرو پادشاهی گرجستان باستان است که حدود ۳۰۰۰ سال پیش، توسط نیاکان گرجی‌های امروزی بنا نهاده شد.

2: اپلوس (Uplos) را نوه کارتلوس می دانند؛ در افسانه های گرجی آمده که کارتلوس جدِ تمام مردم گرجستان است و مردم قفقازی ادامه نسل او و خانواده اش هستند. کارتلوس مردم خود را متحد کرد و شهر کارتلی را بنیان نهاد.

معماری و بخش های مختلف

پیش از آن که به شرح معماری و بخش های مختلف شهر باستانی اوپلیستسیخه بپردازیم باید بگوییم که در حین بازدید از این مجموعه باستانی زیاد با واژگانی همچون احتمالا، شاید و ممکن است مواجه می شوید. چرا که این منطقه یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های بشر در سرزمین گرجستان است و طبیعتا، پژوهش های تاریخی در این جا اطلاعاتی را در اختیارمان گذاشته است، اما هیچگاه نمی توان به طور قطعی از کاربری بخش های مختلف شهر اوپلیستسیخه صحبت کرد. حال همراه مان باشید تا حدس و گمان باستان شناسان درباره این شهر سنگی را با شما در میان بگذاریم.

تقسیمات شهری اوپلیستسیخه

شهر سنگی اوپلیستسیخه حدود 8 هکتار مساحت دارد و می توان آن را به سه بخش شمالی یا بالایی، مرکزی و جنوبی یا پایینی تقسیم کرد. در میان این مناطق تقسیم بندی شده، بخش مرکزی از همه گسترده تر است و قسمت عمده ساختارهای سنگ تراشی شهر را در خود جای داده است. مرکز شهر به کمک یک گذرگاه باریک سنگی و یک تونل به بخش جنوبی وصل می شود. گذرگاه ها و پلکان های اوپلیستسیخه از طریق خیابان اصلی به ساختارهای مختلف منشعب می شوند.

 بیشتر بناهای سنگی در این شهر عاری از هر گونه تزییناتی هستند؛ اما در برخی بخش های وسیع تر، کنده کاری های تزیینی در دیواره ها و سقف ها به چشم می خورد. همچنین در بعضی از سازه های بزرگتر شهر سنگی، طاقچه هایی روی دیوارها دیده می شود؛ احتمالا این سازه ها، از اهمیت بیشتری برخوردار بوده اند و از طاقچه ها، برای نگهداری وسایل یا تزیینات در این جا استفاده می کرده اند. 

کاربری قدیمی بخش های مختلف اوپلیستسیخه

شهر سنگی در دل یک صخره پدید آمده است و اتاق های مختلفش غارهایی هستند با ابعاد کوچک و بزرگ. هر کدام از این غارها در گذشته کاربری خاصی داشته اند که بنابر آن چه در این مناطق کشف شده، حدس و گمان هایی در باب کاربری اتاق های مختلف زده می شود. مثلا گمان می رود که یکی از این غارهای سنگی، در حقیقت یک داروخانه باستانی بوده، حتا مردم آن زمان چنان هوشمند بودند که قفسه هایی برای نگهداری دارو در دل صخره ها و از جنس سنگ تعبیه کرده اند. به گفته باستان شناسان، این نوع داروخانه ها در عصر برنز رواج داشتند. 

در این شهر سنگی، همه چیز از سنگ های همان صخره ساخته شده است؛ قفسه ها، طاقچه ها، حتا در بخشی که به آن نام آب انبار اطلاق می شود، گذشتگان زمین را کنده و گودال هایی ایجاد کرده اند تا شراب را در دمایی خنک نگهداری کنند. 

غارهای سنگی دیگری نیز با کاربری های جالب در این شهر سنگی به چشم می خورد، مثلا در این مکان نانوایی، زندان، تونل و مسیر پیاده روی و دسترسی به دیگر نقاط شهر نیز وجود دارد.

یکی دیگر از نکات جالب توجه در شهر سنگی، جالی خالی ستون هاست. البته این موضوع هم جالب است و هم موجب نگرانی. چرا که به وضوح مشخص است در بخش هایی از بناها، در گذشته ستون هایی قرار داشته و ردشان بر سقف ها مانده؛ اما حالا دیگر وجود ندارند. 

زمانی که وارد این شهر سنگی شوید، باید به دقت به هر گوشه بنگرید و رد انسان ها را دنبال کنید. ما هم در این بخش می خواهیم توجه تان را به کوچک ترین موارد جلب کنیم. به عنوان مثال، در این شهر روزنه هایی وجود دارد که در نگاه اول شاید هیچ اهمیتی برای تان نداشته باشند؛ اما در گذشته این روزنه ها نقش پر رنگی را در زندگی مردم ایفا می کرده اند. در گذشته کاربری این روزنه ها، خارج کردن دود ناشی از آتش از فضای اتاق ها بوده و همچنین، موجب می شده است که نور در این غارهای کوچک و بزرگ وارد شود.

حفاری ها در شهر اوپلیستسیخه 

حفاری شهر باستانی اوپلیستسیخه از سال 1957 آغاز شده و در حین حفاری های باستان شناسان در این منطقه، کارهای دستی از دوره های مختلف کشف کرده اند که در میان شان، جواهراتی از جنس طلا، نقره و برنز دیده می شود. بیشتر این کشفیات در تپه ای زیر کلیسا صورت گرفته است؛ در ادامه برای تان از کلیسای مهم شهر سنگی می گوییم. همچنین تکه هایی از سرامیک ها و مجسمه ها نیز در این منطقه یافته اند. بسیاری از این کشفیات باستان شناسی در حال حاضر در موزه ملی (National Museum) شهر تفلیس نگهداری می شوند.

1- سالن آمفی تئاتر

اگر به شهر سنگی رجوع کنید، یکی از مکان هایی که حتما نظرتان را جلب می کند آمفی تئاتر هلنیستی (1) است که معماری یونانی در زمان های خیلی دور را به نمایش می گذارد. بخشی از این آمفی تئاتر که جایگاه تماشاچیان بوده، اکنون به کلی درون رودخانه ریزش کرده است. بخش نمایش نیز با ستون های بتنی نگه داشته شده است.

البته به گفته برخی این تنها یک نام است و این جا آمفی تئاتر نیست، بلکه این سالن، یک معبد مذهبی مربوط به قرن 1 یا 2 پس از میلاد بوده و در آن، رسوم مذهبی برگزار می شده است. به هر صورت از آن جایی که در ورودی این بنا، یک سقف مثلثی شکل کنده کاری شده است و زیر طاق ورودی یکی از معدود کنده‌کاری های تمامی شهر اوپلیستسیخه به چشم می خورد، می توان با قطعیت گفت که این بخش از شهر بسیار مهم بوده و افراد بلند مرتبه در آن رفت و آمد داشته اند؛ حال آنکه هدف شان از این رفت و آمد چه بوده به طور دقیق مشخص نیست.

پاورقی

1- عصر هلنیستی یا تمدن هلنیستی (Hellenistic) به دوره ای از تاریخ یونان باستان می گویند که میان درگذشت اسکندر مقدونی در سال ۳۲۳ پیش از میلاد مسیح تا پدید آمدن امپراتوری روم بود. در این زمان فرهنگی و قدرت یونان تاثیر زیادی در اروپا و آسیا داشت.

2- تاماریس داربازی | Tamaris Darbazi

بزرگترین سالن در شهر سنگی همین تاماریس داربازی یا سالن تامار (Tamar’s Hall) است. از دیوار ورودی این سالن امروز چیز زیادی باقی نماده است. باید بدانید که در برخی منابع، تاماریس داربازی را قصر پادشاهان قرون وسطا خوانده اند و با توجه به اینکه این سالن بزرگترین بخش در شهر سنگی ست این نامگذاری چندان هم بی مناسبت به نظر نمی رسد. اما به طور قطع تاکید شده که ملکه تامار (1) هیچگاه در این جا سکونت نداشته است. 

پاورقی

1: ملکه تامار بین سال های ۱۱۸۴ تا ۱۲۱۳ میلادی بر پادشاهی متحد گرجستان حکومت داشت. دوران سلطنت او را دوره اوج اعتلای فرهنگ و تمدن گرجی و عصر طلایی تاریخ گرجستان می دانند. وی به عنوان یک سمبل مهم در فرهنگ عامیانه گرجی باقی مانده است.

3- باقی مانده های روستایی در نزدیکی شهر سنگی

شاید با شنیدن آن که در کنار شهر سنگی خرابه های یک روستا هم به چشم می خورد متعجب و حیرت زده شوید، چرا که همین شهر نیز حالا بسیار کوچک و ساده است و همچون روستایی می ماند؛ اما همان طور که در بخش تاریخچه ذکر کردیم این جا در گذشته شهر بزرگی بوده و برای خود بر و بیایی داشته است، پس جای تعجب ندارد که روستایی در حومه اش شکل گرفته باشد. 

 5- کلیسایی بر فراز شهر سنگی

شاید از همان لحظه اول که این مطلب را می خوانید توجه تان به یک ساختمان با سقف شیروانی بر فراز شهر جلب شده باشد و نگاه کنجکاوتان آن را در میان تصاویر دنبال کرده باشد. به ویژه آنکه معماری این بنا، هیچ شباهتی به دیگر بخش های شهر سنگی ندارد و همین موضوع، تمایز آن را دوچندان می کند. این کلیسا در حقیقت یک بازیلیکا (1) است که در قرن 9 یا 10 میلادی از سنگ و آجر ساخته شد. کلیسای مذکور هنوز هم کاربری دارد و مسیحیان در آن به عبادت می پردازند و شمع روشن می کنند. 

پاورقی

 1: بازیلیکا (basilica) کلمه ای است لاتین که به کلیساهای مهم و بزرگ اطلاق می‌شود. این کلیساها اصولا باید به شکل صلیب باشند.

امکانات درون شهر سنگی

از آن جایی که این شهر باستانی خارج از شهر گوری قرار دارد، شاید درجه امکانات آن برای تان اهمیت بالایی داشته باشد. به همین خاطر، اشاره ای به امکانات اساسی در این منطقه خواهیم داشت:

کافه و رستوران

دقیقا در پایین اوپلیستسیخه دو کافه و یک رستوران برای پذیرایی از گردشگران وجود دارد. 

محل کمپینگ

از سال 2010، شرایط لازم برای کمپ زدن در حومه شهر باستانی برای مسافران فراهم شده است و لازم نیست پس از گشت و گذار طولانی تان، به سوی شهر رهسپار شوید. می توانید در کرانه رود کرا کمپ بزنید و از طبیعت اطراف تان لذت ببرید.

سرویس بهداشتی

پارکینگ

راهنما با پرداخت هزینه 

 ماشین شخصی

استفاده از ماشین شخصی هم همیشه جزو گزینه های رسیدن به مقصد بوده است. خوشبختانه در پایین شهر سنگی، پارکینگی وجود دارد و می توانید خودروی تان را در آن پارک کنید.

ساعت و هزینه ورودی

• از 15 مارچ تا 15 آپریل: 10:00 الی 17:00
• از 16 آپریل تا 30 سپتامبر: 10:00 الی 19:00
• از اول اکتبر تا اول نوامبر: 10:00 الی 18:00
• از دوم نوامبر تا 14 مارچ: 10:00 الی 17:00

هزینه بازدید: هر نفر 15 لاری گرجستان (248,251 تومان) ، کودکان زیر 6 سال رایگان

آدرس: در فاصله 8.5 کیلومتری از جنوب شرقی شهر گوری- کرانه چپ رود کرا

Address: 8.5 kilometer south-west Gori City- left bank of Kora River

دیدنی های اطراف

در نزدیکی شهر باستانی به جز مناظر دیدنی و رودخانه کر، جاذبه ای وجود ندارد. اما اگر کمی دورتر بروید و به اولین شهر نزدیک به این موزه روباز، یعنی گوری برسید، می توانید از دو جاذبه زیر دیدن کنید. 

• موزه جوزف استالین | Joseph Stalin Museum: فاصله 13.9 کیلومتر
• قلعه گوری | Gori Fortress: فاصله 14.2 کیلومتر

نکاتی درباره شهر سنگی 

1- بخش هایی از این شهر باستانی در حین زمین لرزه سال 1920 شهر گوری نابود شدند؛ این زلزه 6.2 ریشتر قدرت داشت و در عمق 11 کیلومتری رخ داد.

2- این جاذبه تاریخی و دیدنی در معرض خطر تخریب قرار دارد و به همین منظور صندوق میراث فرهنگی گرجستان، اصرار به راه اندازی یک برنامه محدود برای حفظ و نگهداری این اثر در سال ۲۰۰۰ داشت.

3- از سال 2007 میلادی شهر اوپلیستسیخه توسط گرجستان برای حضور در میراث جهانی یونسکو پیشنهاد داده شد.

4- کاوش های شهر باستانی اوپلیستسیخه از سال 1957 آغاز شد. 

توصیه های کارناوالی

گرجستان در نیم کره شمالی و در میان دریای سیاه و کوه های قفقاز قرار دارد. اقلیم این سرزمین نیمه گرمسیری و مرطوب است  و با این حساب، تابستان های داغی دارد و زمستان هایش تا حدودی سرد است. در گرجستان بارش قابل ملاحظه ای از باران وجود دارد.در نتیجه بهتر است سعی کنید در فصول بارانی از بازدید شهرسنگی اجتناب کنید. اگر چه در این منطقه پله هایی تعبیه شده است، اما با این حال، ممکن است مسیر لغزنده باشد و شما را به دردسر بیندازد.

از آنجایی که این شهر سنگی یک موزه روباز است و پیاده روی زیادی را می طلبد، حتما از کرم ضد آفتاب و عینک دودی استفاده کنید و کفش راحت برای پیاده روی بپوشید. 

 درون شهر سنگی افرادی وجود دارند که در ازای پرداخت هزینه منصفانه، شما را درون شهر سنگی هدایت می کنند و ماجراهای شهر سنگی را برای تان به زبان انگلیسی می گویند، پیشنهاد می کنیم از این امتیاز بهره ببرید.

ویدیویی از شهر سنگی اوپلیستسیخه گرجستان

سخن آخر

از شهر باستانی-سنگی اوپلیستسیخه در کشور گرجستان و در نزدیکی شهر گوری دیدن کردیم. دیدیم که این شهر تماما سنگی، در طول تاریخ چه فراز و نشیب هایی را پشت سر گذاشته و حالا به متروکه ای تبدیل شده است که داستان های زیادی برای روایت دارد. تاریخچه غنی شهر سنگی سبب شده تا هر ساله گردشگران بسیاری از آن بازدید کنند.