مسجد وکیل شیراز | یادگاری ارزشمند از دوران زندیه

یکی از مساجد تاریخی ایران، مسجد وکیل شیراز است که در غرب بازار وکیل قرار دارد و گردشگران را برای دیدن زیبایی‌هایش فرا می‌خواند. شاید تابه‌حال بارها عکس مسجد وکیل شیراز و ستون‌های زیبایش را دیده باشید؛ معماری مسجد وکیل شیراز از دلایل جذابیت آن به شمار می‌رود و جلوه بسیار زیبایی به‌ ویژه برای عکاسی دارد. کارناوال می‌خواهد شما را به این مسجد ببرد و برایتان از تاریخچه و معماری‌ آن سخن بگوید. با ما باشید و از لمس زیبایی‌های این مکان لذت ببرید.

چرا مسجد وکیل شیراز؟

• از زیباترین و با استحکام‌ترین بناهای دوران زندیه محسوب می‌شود.
• از جاذبه های دیدنی شیراز که در نوع خود دیدنی و مثال‌زدنی است.
• یکی از زیباترین مساجد تاریخی ایران است.
• در نزدیکی بازار و حمام وکیل قرار دارد و می‌توانید این دو جاذبه را نیز ببینید. 
• معماری حیرت‌انگیزی دارد و به‌ واسطه ستون‌های زیبایش مشهور شده است.
• تزیینات و رنگ‌های چشم‌نوازی را می‌توانید در این مسجد ببینید.

آشنایی با مسجد وکیل | یادگاری از کریم خان زند

کافی است با ورود به شیراز، سراغ محله درب شاهزاده را بگیرید تا مجموعه‌ای از جاذبه‌ها پیش رویتان قرار گیرند و رنگ تازه‌ای به گشت‌وگذار شما در این شهر ببخشند. در گوشه‌ای از این محله این مسجد وکیل است که شما را به درون خود می‌کشاند و دریچه‌ای تازه را پیش چشمتان می‌گشاید. این مسجد که با نام مسجد سلطانی نیز شناخته می‌شود، اثری به‌جای‌مانده از دوران زندیان بوده و به دستور کریم‌خان زند ساخته شده است.

مسجد وکیل در همسایگی بازار و حمام وکیل قرار دارد که در کنار هم مجموعه وکیل را تشکیل می‌دهند. مسجد وکیل در بخش غربی بازار و در انتهای راسته شمشیرگرها واقع شده است و حدود 100 متر نیز با حمام فاصله دارد. وسعت زیاد این بنا به‌ همراه زیبایی و اصول معماری به‌کاررفته در این مسجد، باعث شده تا از آن، به‌ عنوان یکی از بناهای محبوب شیراز یاد کنند. اداره این مسجد بر عهده سازمان اوقاف و امور خیریه‌ شیراز است. 

ثبت ملی: این اثر از ۱۸ تیر ۱۳۱۱ با شماره 182 در فهرست آثار ملی قرار دارد.

تاریخچه مسجد وکیل

بسیاری از ما کریم خان زند را می‌شناسیم؛ پادشاهی که در زمان حکومت خود، بناهای ارزشمند و باشکوهی را در ایران بنا نهاد و میراثی گران‌بها از خود بر جای گذاشت. شهر شیراز مرکز فرماندهی وی بود و همواره در معرض توجه پادشاه قرار داشت. او در زمان حکومتش این شهر را به یکی از نقاط چشم‌نواز و آباد آن دوره تبدیل کرد و بناهایی خیره‌کننده را در آن ساخت. مسجد وکیل، حمام وکیل و بازار وکیل عماراتی از همان دوران به‌ جای‌ مانده‌اند که به مجموعه‌ وکیل شهرت دارند. بر اساس اسناد، تاریخ ساخت مسجد به سال ۱۱۸۷ هجری قمری باز می‌گردد. اطلاعات نوشته‌های کهن ایران نشان می‌دهند که معماران و سازندگان مسجد وکیل، همزمان با احداث ساختمان میدان و بازار به ایجاد این بنای مذهبی مشغول بوده‌اند. نقل‌قول‌ها و متون تاریخی حکایت از این دارند که مسجد وکیل توسط حسین علی میرزا فرمانفرمآ، پسر فتحعلی‌شاه قاجار، مرمت شده است. قسمتی از کاشی‌کاری‌های طاق‌ها نیز توسط اداره حفاظت آثار باستانی مورد بازسازی قرار گرفته‌اند و بعد از انقلاب نیز بودجه‌هایی برای کف‌سازی و مرمت آن اختصاص داده شده است.

مسجد وکیل در سفرنامه به سوی اصفهان پیرلوتی (Pierre Loti)، نویسنده و جهانگرد فرانسوی، این‌گونه معرفی شده‌است:

امروز خوشبختانه موفق شدم وارد مسجد کریم خان شوم بی‌شبهه اگر مدتی در این جا بمانم به همه محل‌هایی که دخول به آن‌ها اکنون به طور کامل برایم ممنوع است، وارد می‌شوم. مردم این شهر نسبت به من بسیار ملایم و مهربانند. خطوط و نقوش معماری مسجد، ساده و بی‌آلایش است، ولی در همه جا، میناکاری و رنگ‌های سبز و قرمز دیده می‌شود و این تجمل به حد افراط رسیده‌ است هیچ قسمتی از دیوار را نمی‌توان یافت که به‌ دقت میناکاری نشده باشد. اکنون در کاخی لاجوردین و فیروزه فام هستیم.

معماری مسجد وکیل شیراز

مسجد وکیل شیراز مساحتی بالغ بر ۱۱ هزار متر مربع و ۸۶۶۰ متر زیربنا دارد. بررسی‌های معماران و باستان‌شناسان نشان می‌دهد که طول و عرض مسجد از قسمت بیرونی، با ۱۲۰ و ۸۰ متر است و برخی بر این باورند که مساحت بخش مربوط به مسجد به ۹۶۰۰ متر مربع نیز می‌رسد. صحن و سرای مسجد به‌همراه شبستان‌ها و رواق‌ها ۸۰۰۰ متر مربع مساحت دارند؛ نزدیک به ۳۰۰۰ متر شبستان و رواق‌ها و ۵۰۰۰ متر مربع صحن و سرا. وسعت صحن مسجد به ۳۶۰۰ متر مربع می‌رسد و شبستان ۲۷۰۰ متر مربع وسعت دارد.

در منابع تاریخی نامی از معمار این مسجد به میان نیامده است؛ اما فرصت الدوله شیرازی یکی از اجداد خود به‌ نام میرزا نصیر را به‌عنوان طراح این بنا معرفی می‌کند. از آنجا که میرزا نصیر حکیم باشی کریم خان زند بود، درستی این ادعا هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. طرح این مسجد دو ایوانی بوده و دو شبستان جنوبی و شرقی را در خود جای داده است. این بنای تاریخی قسمت‌های مختلفی مانند در ورودی، دالان، حیاط، شبستان بزرگ، شبستان زمستانی، محراب، منبر مرمرین، حیاط‌خلوت، دو ایوان، طاق مروارید و سایر بخش‌ها را دارد.

اگر چه تمام مسجد وکیل از طراحی زیبایی برخوردار است؛ اما سه طاق با شکوه آن چیز دیگری‌ست که عبارت‌اند از: طاق سردر ورودی، طاق مروارید و طاق ورودی به شبستان بزرگ. چنین طاق‌های پرابهتی کمتر در شیراز به چشم می‌خورد. از تزیینات بی‌نظیر این مسجد می‌توان به کاشی‌کاری‌های خیره‌کننده، حجاری‌های 48 ستون شبستان، حوض وسیع و منبر مرمرین یکپارچه اشاره داشت.

در نگاه اول و کمی دقت متوجه معماری و طراحی خاص این مسجد می‌شوید؛ طرحی که هماهنگی ملموسی را بین زیبایی‌های دنیوی و فرهنگ مذهبی و دینی مردم آن دوران را به نمایش می‌گذارد. این مسجد بر اساس بافت معماری سنتی این دیار ساخته شده و در یک مجموعه اجتماعی قرار گرفته است. سادگی تصاویر و خطوط معماری استفاده شده در ساخت این مسجد نیز ستودنی‌اند؛ به‌ علاوه به‌ کارگیری رنگ‌ها و هنرهای متنوع ایرانی بر دیوارها و قسمت‌های مختلف، مجموعه‌ای فوق‌العاده را ایجاد کرده است.

اهمیت به مردم در مسجد وکیل | تاثیر منش کریم خان

یکی از نکات مسجد وکیل مردم واری آن است. یعنی رعایت تناسب اندام‌های ساختمانی با اندام‌های انسان و توجه به نیازهای او.

مهم‌ترین وجه تمایز مسجد وکیل شیراز با اغلب مساجد جامع شیوه‌های رازی، آذری، اصفهانی و نداشتن گنبدخانه است؛ این در حالی است که مساجد تا چندین قرن قبل و چندین قرن پس از آن دارای گنبدخانه بوده‌اند. شبستان مسجد وکیل دارای ارتفاع مناسبی است و تناسب ابعاد آن‌ها به‌ عنوان محل اصلی برگزاری نماز، ملاکی برای مردم واری آن به شمار می‌رود. در مسجد وکیل مناره‌ای به چشم نمی‌خورد و تنها دو ماذنه بر فراز سردر ورودی قرار دارد. فقدان عناصر مرتفع همچون گنبدخانه و مناره و استفاده از بافت صمیمانه آجری از نکات مهمی‌اند که در مردم واری مسجد وکیل مطرح می‌شوند. نبود مناره و وجود تزییناتِ محدود باعث شده تا مسجد فضای صمیمی‌تری داشته باشد و به نیازهای عملکردی نیز پاسخ دهد.

کشور ایران در زمان کریم خان غنی از غنایم هندی بود و این شاه در جهت بهبود وضعیت اقتصادی کارهای زیادی کرد. او می‌توانست مسجدی بزرگ و مجلل را از سازندگان مسجد وکیل بخواهد؛ اما ترجیح داد این بنا را با تجمل کمتری نسبت به سایر مساجد بسازد. کریم خان به پیشرفت امور ساختمانی مسجد تاکید داشت و به همین علت نوازندگانی را به‌ سوی کارگران می‌فرستاد تا فضا را شاد کنند و نیرویی دو چندان به آن‌ها ببخشند. علاقه‌مندی کریم خان به ساختمان به‌ گونه‌ای بود که خودش ساختمان‌هایی را که می‌ساخت طراحی می‌کرد. 

نوع نگاه او به مسجد بسیار متفات بود و این را می‌شود از توصیف باستانی محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تاریخ‌دان و نویسنده، به‌ خوبی فهمید:

روزهایی که کریم خان مشغول ساختن مسجد وکیل بود، سرکارگران اصرار داشتند که زودتر محراب و منبر سنگی و کتیبه‌ها و کاشی‌ها تمام شود؛ اما خود کریم خان اصرار داشت و پی‌درپی به کارگرانی که مشغول ساختن مستراح‌ها و دستشویی بودند سر می‌زد و به آن‌ها انعام می‌داد و آخرکار هم به پیشکار خود می‌گفت: تا مستراح‌های مسجد به حد کمال نرسد من کتیبه‌ها و سردر و محراب و ایوان‌ها را بازدید نخواهم کرد. یک بار میرزا جعفر وزیر به او گفت: خان! بهترین هنرمندان، نقاشان، کاشی‌سازان، گچ‌کاران و سنگ‌تراشان در کار مسجد کار می‌کنند و مستراح‌ها را استاد بناهای عادی و پیش‌پاافتاده می‌سازند، معماران گله داشتند که اگر اسم خان، بنا باشد بماند در اثر کار و کوشش و هنر ما خواهد بود نه این کارگران دست دومِ کلفت کار. کریم خان گفت: به این معماران بگو اگر بنا باشد خدا گناهان مرا ببخشد و بیامرزد به‌خاطر همین مستراح هاست نه به خاطر مسجدش چرا که مردم بیش از آن محراب و کتیبه به این مستراح‌ها احتیاج دارند.

این بدان معنی است که برآوردن نیازهای ضروری‌ مردم از آوازه شاهی و ساخت مساجد متعدد مهم‌تر بوده است.

این مسجد بدون گنبدخانه است و تمامی چشمه‌های شبستان یک اندازه‌ دارند. این مساله نشان‌دهنده این است که بین جایگاه‌های شبستان تفاوت ارزشی وجود ندارد؛ یعنی ناپسندی فاصله و تفاوت جایگاه مردم نسبت به شاه و تمایل کریم خان به نزدیک کردن مقام و موقعیت حاکم نسبت به توده مردم. در کنار همه این‌ها ساخت مسجد وکیل تنها دو سال طول کشیده و این با سیاست‌های کریم خان زند کاملا مرتبط است؛ سیاست‌هایی مثل مخارج اندک دربار، وضع مالیات‌های سبک از مردم و توجه به آسایش و شادمانی آن‌ها.

بخش های مختلف مسجد وکیل

در ادامه قدم به این مسجد زیبا می‌گذاریم و قسمت‌هایش را از نظر می‌گذرانیم. 

ورودی

ورودی مسجد در مجاورت بازار شمشیرگرها قرار دارد. این ورودی دارای دو لنگه در است که هر یک از ارتفاعی بالغ بر ۸ متر و عرضی حدود ۳ متر برخوردارند. کافی است سرتان را بالا بگیرید تا مبهوت سقف زیبایی شوید که منقوش به تصاویر کاشی‌کاری شده از گل و بته است و عبارت زیبای لااله الاالله به خط کوفی در آن به چشم می‌خورد. پس از گذر از در ورودی به دالانی متشکل از هشت‌ضلع وارد می‌شوید. 

۲ راهرو در سمت چپ و راست می‌بینید که پس از چند متر با زاویه‌اى تقریبا ۹۰ درجه به صحن مسجد می‌رسند. معماران مسجد راهروها را به‌ گونه‌ای به صحن مسجد مرتبط کرده‌اند که در عین کجى تغییر زاویه صحن محسوس نباشد. این‌کار به دو دلیل صورت گرفته است: 

• قبله مسجد با قبله شرعى مطابقت پیدا کند.
• نماى مسجد با درهاى فرعى بازار و خود بازار هم‌خوانى داشته باشد.

بر فراز سردر مسجد کتیبه‌ای کاشی‌کاری شده از آیات قرآنی به چشم می‌خورد که با خط نسخ نوشته شده است و در پایان آن نیز تاریخ ۱۳۰۶ هجری قمری دیده می‌شود. بر فراز این کتیبه و در میان فضایی کاشی‌کاری شده کتیبه‌ای دیگر وجود دارد که نام فتحعلی شاه و حسین علی میرزا با خط ثلث و آب‌طلاکاری شده بر روی آن نقش بسته است. بیشتر این کاشی‌کاری‌ها، بر اثر زلزله از میان رفته‌اند و برخی از آن‎‌ها در زمان فتحعلی شاه قاجار مورد مرمت قرار گرفته‌اند.

حیاط و حیاط خلوت

حیاط مسجد با سنگ‌های بزرگ مفروش شده و مربع‌مستطیل شکل است. این حیاط ابعادی برابر ۶۰ در ۶۵ متر دارد. حوضی بزرگ با ابعاد ۴۰ در 5 متر در میان آن خودنمایی می‌کند که از قطعات بزرگ سنگ ساخته شده است. در بخش شمال‌شرقی حیاط مسجد به حیاطی کوچک بر می‌خوریم که حوضی سنگی به طول و عرض ۷×۱۲ متر در میان خود دارد. طول این حیاط 35 متر است و عرض آن به حدود 20 متر می‌رسد. دسترسی به این حیاط از طریق یک دالان امکان‌پذیر است.

ایوان شمالی یا طاق مروارید

در قسمت شمالی مسجد وکیل شیراز، طاقی بلند و دیدنی وجود دارد که که از دو گلدسته کاشی‌کاری شده تشکیل شده است و ارتفاع آن به ۲۰ متر می‌رسد.

عرض دهنه‌ این طاق بیش از ۱۲ متر است و کارشناسان معتقدند که این اندازه با احتساب جرزهای کاشی‌کاری شده در قسمت‌های چپ و راست طاق، می‌تواند تا ۲۰ متر نیز تخمین زده شود. سه طاق‌نمای کوچک و یک شاه تویزه (تویزه بزرگ) (1) در چهار قسمت طاق مروارید تعبیه شده است؛ یکی از طاق‌نماها راه ورودی به حیاط مسجد محسوب می‌شود و مابقی رواقی را با عرض 5 متر تشکیل می‌دهند.

سقف و جرزهای طاق مروارید را با کاشی هفت‌رنگ پوشانده‌اند و تزییناتی به‌ صورت طرح‌های گیاهی و هندی زینت‌بخش آن شده است. ازاره‌ (2) بخش داخل طاق را از سنگ مرمر سبک و ازاره‌ جرزهای چپ و راست آن را از نقوش سنگ گندمک ساخته‌اند. 

این ایوان دو کتیبه به خط ثلث سفید دارد که بر زمینه لاجوردی روی کاشی خشتی نقش بسته است؛ یکی در زیر طاق رومی ایوان با مضمون آیات قرآنی که عبارت زیر نیز با خط نستعلیق در آن آمده است:

" الحمدلله الذی شرفنی بکتابة من کتیبه هذا البیت الجامع و انا المذنب عبدالعلی یزدی اشرف محمودی" 

کتیبه دوم دورتادور بالای اضلاع ایوان است و نام فتحعلی شاه، نام خطاط میرزا حسین بن محمد شریف حکاک و تاریخ ۱۲۴۳ هجری بر روی آن دیده می‌شود.

پاورقی

1- تویزه در اصطلاح معماری سنتی به باریکه‌های سقف‌های قوسی شکل گفته می‌شود که فشار را به دیواره‌های جانبی و پایینی انتقال می‌دهند.

2- سنگ‌هایی که در اطراف بنا و پای دیوار نصب می‌شوند.

ایوان جنوبی

درست در مقابل طاق مروارید و در بخش جنوبی، ایوان یا طاقی دیده می‌شود که از چهار طاق‌نما تشکیل شده است. ازاره این ایوان را با سنگ‌های حجاری شده تزیین کرده و در دیواره‌ها کاشی هفت‌رنگ به کار برده‌اند. روی جرزهای (دیواره‌ها) ایوان، استفاده از کاشی‌های هفت‌رنگ به چشم می‌خورد و طرفین آن‌ها را نیز با کاشی‌کاری معرق مزین کرده‌اند. در این ایوان دو کتیبه مربوط به دوره فتحعلی شاه دیده می‌شود که تاریخ های 1243 و 1244 بر روی آن‌ها حک شده است.

شبستان جنوبی

طراحی مسجد به‌ گونه‌ای بوده که دو ایوان و دو شبستان در بخش‌های جنوبی و شرقی داشته باشد. در قسمت زیرین طاق جنوبی، در ورودی شبستان بزرگ مسجد قرار دارد که ابعاد آن ۳۶ در ۷۵ متر (در بعضی منابع، ۵۰ در ۱۰۰متر) است و کارشناسان معماری مساحت آن را حدود ۵ هزار متر مربع برآورد کرده‌اند. 

کف شبستان پوشیده از تخته‌سنگ‌هایی کاملا صاف است و ازاره‌ آن تا ارتفاع 1.5 متری از سطح زمین زیر لایه‌ای از سنگ گندمک پنهان شده است. سطوح پوشش طاق و گنبد شبستان آجری است. تزیینات کاشی‌کاری در گنبدهای بین تویزه‌ها به چشم می‌خورد و به غیر از دهانه مرکزی، که از ورودی آغاز شده و به محراب می‌رسد، همه جا کاشی‌کاری معرق دیده می‌شود. عرق‌ چین‌ها با آجر پوشیده شده‌اند و زیبایی خاص خود را دارند. 

ستون های حیرت انگیز

در طول داخلی شبستان ۱۳ دهنه و در عرض آن ۵ دهنه طاق‌نما وجود دارد که از ۴۸ ستون سنگی یک تکه، تشکیل شده‌اند. ارتفاع این ستون‌ها ۵ متر و قطر آن‌ها ۸۰ سانتی‌متر است و به‌صورت ۴ ردیف ۱۲ تایی قرار گرفته‌اند. این ستون‌ها تنها سقف شبستان وسیع مسجد را نگه نمی‌دارند بلکه به‌صورت هماهنگ و مارپیچ حجاری شده‌اند و بسیار چشم‌نواز و ستودنی‌اند.  

منبر مرمرین

منبر این مسجد از سنگ مرمر ساخته شده است و به نیت 14 معصوم، ۱۴ پله‌ یک اندازه دارد و نقش گل‌های چند پر بر حاشیه دو طرف آن دیده می‌شود. می‌گویند که سازندگان این بنای تاریخی سنگ‌های مرمر به‌کاررفته در ساخت پله‌ها را به دستور کریم‌خان زند از مراغه آورده‌اند. آوردن این سنگ‌ها از راه‌های پرپیچ‌وخم توسط چهارپایان آن قدر هزینه‌بر و سخت بود که کریم خان گفته است:

اگر این منبر را از طلا ساخته بودم،‌ ارزان‌تر تمام می‌شد.

محراب

محراب مسجد در سمت راست منبر قرار داد و یکی از دیدنی‌ترین قسمت‌های آن است. کاشی‌کاران ماهر، جرزهای چپ و راست محراب را با کاشی‌ هفت‌رنگ و نقوش گل‌وبوته زینت داده‌اند و عبارت زیبای یاعلی با خط کوفی و به‌صورت معرق‌کاری بر روی آن حک شده است. سقف مقرنس‌کاری شده محراب و عبارات حک شده بر کاشی‌های وسط آن فضایی خارق‌العاده را در آن ایجاد می‌کند. ازاره‌ محراب تا ارتفاع بیش از 1 متر پوشیده از سنگ مرمر است و همین مساله زیبایی آن را افزایش می‌دهد. 

دورتادور محراب، کتیبه‌ای قرآنی به خط ثلث سفید قرار دارد که بر زمینه کاشی لاجوردی نقش بسته است و مورخ ۱۰۴۴ هجری قمری را نشان می‌دهد. در خصوص عدم تطابق این تاریخ با تاریخ ساخت مسجد نظریات مختلفی وجود دارد:

• کاشی‌کاری محراب مورد مرمت قرار گرفته و احتمالا عدد ۲ آن که جایگزین عدد صدگان می‌شود، از بین رفته است.
• محراب از مسجدی از دوره صفویه به‌جای‌مانده که قبلا در همین مکان وجود داشته است یا اینکه آن را از بنای دیگری به اینجا آورده‌اند.

طاق نماها

در بخش غربی حیاط مسجد طاق‌‌نماهایی وجود دارد که گفته می‌شود تعداد آن‌ها به 11 عدد می‌رسد. بخش‌های جرز مانند و لچکی این طاق‌نماها با کاشی‌های رنگین پوشانده شده‌اند و در قسمت جلو یا پیشانی آن‌ها اسامی خداوند خودنمایی می‌کنند. در پیشانی طاق ششم، قسمتی از یک آیه قرآن با خط زیبای نسخ نگاشته شده است. در بخش شرقی به‌ صورت قرینه با قسمت غربی، ۱۱ طاق‌نما وجود دارد که بر پیشانی ششمین طاق‌نما بخشی از یک آیه قرآن با خط نسخ دیده می‌شود که قسمت اول آیات نقش بسته بر طاق ششم بخش غربی است. در پشت هر دو طاق‌نمای بخش شرقی و غربی رواقی کوچک قرار دارد. طرح لچکی‌های بالای طاق نماها بسیار زیبا و چشم‌نوازند و اوج هنر نقاشی و کاشی‌کاری را به نمایش گذاشته‌اند.

شبستان زمستانی

در پشت رواق ضلع شرقی، شبستانی دیگر وجود دارد که با عنوان شبستان زمستانی مسجد وکیل شناخته می‌شود. این شبستان ۴ دهنه با طولی برابر با ۲۵ متر و عرضی بیش از ۲۰ متر دارد و ۱۲ ستون هم‌شکل با ارتفاعی حدود ۵ متر در آن ساخته شده است. در سردر ورودی، کتیبه‌هایی منقش به آیاتی از قرآن کریم دیده می‌شود که با خطوط نسخ و ثلث و در زمینه‌ای به‌ رنگ لاجوردی نگاشته شده‌اند. به نظر می‌رسد چنین آیاتی در کناره‌های ایوان نیز وجود دارند. 

تزیینات مسجد وکیل

مسجد وکیل زیبایی چشم‌نوازش را مدیون کار هنرمندانی است که شب و روز به ایجاد نقوش و طرح‌ها بر روی بدنه این بنا مشغول بوده‌اند. در اینجا به تعدادی از تزیینات به‌کاررفته در این بنا اشاره می‌کنیم:

• حجاری‌های بی‌نظیر: حجاری هنر سنگ‌تراشی، کتیبه‌نویسی و ایجاد برجستگی‌ها یا فرورفتگی‌ها بر روی سنگ است. در مسجد وکیل ستون‌های زیبایی را می‌بینید که با این هنر آراسته و به یکی از دیدنی‌ترین بخش‌های مسجد تبدیل شده‌اند.
• خطوط نستعلیق، نسخ و ثلث: کتیبه‌های متعددی در مسجد وکیل به چشم می‌خورد که با خطوط نستعلیق، نسخ و ثلث نگاشته شدند و از زیبایی و ظرافت خاصی برخوردارند. خطوط ثلث کتیبه‌های طاق‌ها و محراب که با قلم درشت نوشته شده‌اند شکوهمندترین کتیبه‌های این مسجدند.
• کاشی‌کاری: هنری که در بیشتر بناهای تاریخی و اسلامی ایران به چشم می‌خورد، کاشی‌کاری است. در مسجد وکیل این‌کار با کاشی‌هایی در رنگ‌های چشم‌نواز و با استفاده از کاشی‌های هفت‌رنگ صورت گرفته و زبان بسیاری را به تحسین گشوده است. کاشی‌کاری صحن و ایوان‌های شمالی و جنوبی از انواع هفت‌رنگ و معرق‌اند. بد نیست بدانید که بیشتر تزیینات کاشی‌کاری مسجد به دوره فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه تعلق دارند. شواهد تاریخی از دو زلزله شدید بعد از دوره کریم خان خبر می‌دهند و از تخریب بنا و بازسازی آن توسط شاهان قاجار سخن می‌گویند. به نظر می‌رسد این مسجد در زمان کریم خان کاشی‌کاری نداشته و شاهان قاجار این هنر را در مسجد به کار برده‌اند.
• میناکاری: ارزش والای هنر میناکاری بر هیچ‌کس پوشیده نیست. این هنر در همه جای مسجد وکیل به چشم می‌خورد و تقریبا هیچ قسمتی از دیوار را بدون میناکاری نخواهید دید. میناکاری و رنگ‌های سبز و قرمز بر شکوه این مسجد افزوده‌اند.

نظرات خارجی ها در مورد مسجد وکیل

گردشگران خارجی در سفر به ایران حتما به شیراز نیز سر می‌زنند و برخی از آن‌ها به سراغ مسجد وکیل نیز می‌روند. در ادامه تعدادی از نظراتی را می‌خوانیم که آن‌ها در وب‌سایت تریپ ادوایزر مطرح کرده‌اند:

گردشگری از مونته نگرو | تاریخ بازدید اردیبهشت 98

مسجد وکیل

یک مسجد بسیار زیبا در مرکز شیراز و در نزدیکی بازار وکیل. معماری سنتی ایرانی به همراه تزیینات و رنگ‌های چشم‌گیر را می‌توانید در این مسجد ببینید.

گردشگر اسپانیایی | تاریخ بازدید فروردین 98

یکی از زیباترین مساجد

اینجا خیلی شلوغ نیست. فضای درونی بسیار زیبایی دارد و دقیقا در کنار بازار وکیل قرار گرفته است. در اواخر بعد از ظهر به آنجا بروید تا یک نور زیبا داشته باشید که بر روی ستون‌ها می‌افتد.

گردشگر دانمارکی | تاریخ بازدید بهمن 97

یک مسجد فوق العاده دیگر

اگر به مساجد دیگری مانند اصفهان رفته‌اید، باید بگویم مسجد وکیل، چیز دیگری است. با این حال، اگر شما کاشی‌کاری و معماری و تزیینات را دوست دارید، از دیدن این مسجد لذت می‌برید. گزینه‌های بسیاری برای ثبت عکس‌های خوب وجود دارد. بهتر است نیم ساعت تا یک ساعت را به این مسجد اختصاص دهید.

گردشگر استرالیایی | تاریخ بازدید مهر 97

وقت خود را به کشف و حیرت اختصاص دهید

این مسجد در مقایسه با مسجد صورتی آنقدرها معروف نیست. من مطمئن هستم که بسیاری با نظر من در مورد این مسجد موافق نیستند اما توجه داشته باشید که این فقط یک نظر شخصی است. من مسجد صورتی را تنها یک جاذبه توریستی دیدم اما مسجد وکیل واقعا زیباست و فضای باشکوهی دارد. این مسجد در کنار بازار است و پس از بازدید از آن می‌توانید به سراغ بازار بروید اما پیشنهادم این است که در چای‌خانه نزدیک مسجد دقایقی را بگذرانید.

پس از نگاهی به ستون‌های مارپیچی، سنگ مرمر سبز و کاشی‌کاری توجه‌تان را به‌ خود جلب می‌کند؛ در این میان نگاه کردن به تخته‌سنگ‌های حکاکی شده را نباید فراموش کنید. من نگاهی به مارک‌های این سنگ‌ها انداختم و از یکی بودن و شبیه بودن حکاکی آن‌ها حیرت زده شدم. من در کشورهای دیگر هم این نوع حکاکی را دیده بودم و این علامت‌ها کاملا شبیه به آن‌ها به نظر می‌رسیدند!

امیدوارم مثل من از بازدیدتان از مسجد وکیل لذت ببرید.

ماجرای سرقت یکی از کتیبه های مسجد

در اردیبهشت سال 1389 بود که سارقان یکی از کتیبه‌های مسجد را دزدیدند و برای فرار دست و پای نگهبان را بستند. این کتیبه حدود 200 سال قدمت داشت و از سنگ یشم یکپارچه بود. این اثر 125 سانتی‌متر طول، 70 سانتی‌متر عرض و 10 سانتی‌متر قطر داشت و روی آن آیت‌الکرسی حک شده بود. با پیگیری نیروی انتظامی استان فارس و یگان حفاظت، این كتیبه سنگی در یكی از شهرستان‌های استان فارس یافت شد و آن را از سارقان پس گرفتند.

توصیه های کارناوالی

• از مسجد وکیل هنوز هم برای برپایی مراسم مذهبی استفاده می‌شود پس شان این مکان را حفظ کنید.
• در سفر به شیراز از تجربیات خوشمزه این شهر و صنایع‌دستی رنگارنگ آن نیز غافل نشوید.
• اگر در برنامه‌ریزی سفر خود به شیراز برای انتخاب محل اقامت مناسب از میان گزینه‌های مختلف به مشکل خوردید اصلا نگران نباشید، چرا که در کارناوال می‌توانید اقامتگاه‌های مختلف را بر اساس قیمت، ستاره هتل، امکانات و موارد دیگر فیلتر و دسته‌بندی کنید. پس اگر در سفرهای خود اهل اقامت در هتل هستید بدون معطلی سری به صفحه رزرو هتل های شیراز بزنید و هتل مورد علاقه‌تان را انتخاب کنید.
• البته مسجد وکیل تنها یکی از ده‌ها جاذبه‌ای است که در شهر بهارنارنج‌ها امکان بازدید از آن را دارید. اگر بخواهید در مورد دیگر دیدنی‌ها و تفریحات این شهر و اقامت در آن بدانید، می‌توانید وارد صفحه راهنمای سفر به شیراز شوید.

سخن آخر

مساجد بسیاری در سراسر ایران وجود دارند که دارای ارزش تاریخی و معماری والایی هستند و یکی از دیدنی‌های شاخص کشورمان به شمار می‌روند. شیراز نیز تعدادی از این مساجد را در خود جای داده که هر یک نمونه کم‌نظیری از تلفیق معماری ایرانی با ارزش‌های اسلامی‌اند. اگر به شهر بهارنارنج قدم گذاشتید حتما سری هم به این بناهای زیبا و تماشایی بزنید.

نظر شما در مورد مسجد وکیل چیست؟

آیا این اثر را از نزدیک دیده‌اید؟

منتظر دیدگاه‌ها و پیشنهادهای شما خوبان هستیم...