قالی کاشان | میراث ناملموس ایران در یونسکو

در این مطلب قرار است با هم با قالی کاشان ، یکی از نفیس‌ترین صنایع‌دستی کشور عزیزمان ایران آشنا شویم. فرش دست‌بافت کاشان از جمله کالاهایی است که این روزها به‌خاطر قیمت بسیار بالایش جز اقلام لوکس به حساب می‌آید. ما در کارناوال به معرفی فرش کاشان دستبافت پرداختیم و از تاریخچه تا نقوش فرش کاشان را به تفصیل توضیح داده‌ایم. با ما همراه شوید تا کمی بیشتر با این صنعت دستی گران‌بها آشنا شویم.

چرا قالی کاشان؟

• شهر کاشان از نخستین شهرهایی است که قالی دست‌بافت در آن با حجم بالا و کیفیت بسیار زیاد در طرح‌های متنوع بافته و تولید می‌شود. به همین دلیل این شهر به‌عنوان پایتخت فرش دست‌بافت و قطب بین‌المللی فرش ماشینی در جهان شناخته شده است.
• فرش و قالی کاشان، یکی از مهم‌ترین و گران‌بهاترین سرمایه‌های فرهنگ ایرانی است.
• مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین هنر و صنعت در کاشان، هنر فرش‌بافی و قالی‌بافی این شهر است.
• صنعت فرش‌بافی در کاشان، به دلیل طرح و نقشه‌های زیبا و چشم‌نواز، تاریخچه‌ای طولانی و مشهور دارد.
• قالی‌های کاشان به‌خصوص آن‌هایی که در گذشته بافتده شده‌اند، در بالاترین حد مرغوبیت و زیبایی قرار دارند که طرفداران بی‌شماری را به‌خود اختصاص داده‌اند.
• فرش دست‌بافت کاشان با قدمت 3 هزار سال در زمره بهترین‌ فرش‌های جهان قرار دارد که مهارت‌های بافت آن در فهرست یونسکو نیز به ثبت رسیده است.

قالی کاشان | هنری با طرح‌و‌نقش چشم‌نواز

قالی‌بافی یا فرش دست‌بافت از جمله هنرهای ایران زمین است که قدمتی بیش از 2000 سال دارد؛  هنرمندان ایرانی از قدیم تاکنون با بافتن و رج زدن‌های گل‌بته‌ها و شاخه‌ها این هنر فاخر ایرانی را به بیرون از مرزها نشان داده‌اند. کاشان مرکز فرش‌های ظریف محسوب می‌شود و از هر سه نفر یک نفر در فرش‌بافی مشغول به کار است. بیش از دو سوم فرش‌بافان کاشان را زنان تشکیل می‌دهند. روند فرش‌بافی با طرحی آغاز می‌شود که شامل نقوشی مانند گل، برگ، شاخه، حیوانات و صحنه‌های برگرفته از تاریخ ‌است. تار‌وپود از پنبه یا ابریشم بر روی دستگاه بافندگی معروف به دار و با سبک بافت فارسی (گره نامتقارن) با ظرافت بافته می‌شود. رنگ‌های به کار رفته در بافت فرش کاشان از انواع رنگ‌های طبیعی از جمله ریشه روناس، گردو، پوست انار و برگ درخت انگور تهیه می‌شود. فرش دست‌بافت تنها یک صنعت نیست بلکه هنر و هویتی برای ایرانیان است که دستان توانمند زنان و مردان عشایری آن را خلق کرده است. مهارت‌های سنتی قالی‌بافی کاشان با راهنمایی مادران و مادربزرگ‌ها به دختران منتقل می‌شود؛ مردان نیز مهارت‌های خود در زمینه طراحی، رنگرزی، پشم‌چینی، ساخت دستگاه‌های بافندگی و ابزارسازی را ارتقا می‌دهند. استادان میرزا نصرالله، افسری، کریم پور ، اصفهانیان و تقدیسی از اساتید به‌‌نام قالی‌بافی کاشان‌اند که برخی از آن‌ها در حال حاضر نیز در زمینه بافت فرش کاشان فعالیت دارند و بخشی از بازار این هنر با ارزش را در دست گرفته‌اند.

ثبت میراث ناملموس یونسکو: قالی کاشان با شماره ۰۰۳۸۳ در سال 2010 در فهرست میراث ناملموس ایران در یونسکو به ثبت رسید.

تاریخچه فرش کاشان

کاشان از جمله شهرهای کویری ایران است که در جنوب دریاچه قم و کویر نمک قرار گرفته و بر اساس متون تاریخی و گفته‌های جهانگردان، در گذشته در عرصه تولید و بافت پارچه‌های گران‌بها شهرت داشته است. انواع پارچه، منسوجات گلابتون، انواع مخمل، انواع اطلس‌دوزی، ازبافته‌های هنرمندان کاشانی بوده که با نام پارچه‌های هرمزی به کشورهای مختلف جهان صادر می‌شدند. مارکوپولو، شوالیه شاردن، آنتوان شرلی و کارترایت از جهانگردانی‌اند که به این شهر سفر کردند. اهالی کاشان پارچه‌ها و لباس‌هایی می‌بافتند که شامل پارچه‌های ابریشمی ساده، پارچه‌های ابریشمی دمشقی یا ابریشم مخلوط با طلا و نقره بوده است؛ آثار کشف شده در کاشان، نشان می‌دهد که در این شهر از گذشته‌های دور، پارچه‌های نفیس و گران‌بها تولید می‌شد. 

تپه تاریخی سیلک، منشا مهارت‌‌های سنتی بافت قالی کاشان است و بر اساس آثار به‌دست آمده قدمت آن را دوران حمورابی "پادشاه بابل" می‌دانند. مردم این ناحیه ابتدا به‌عنوان کاسو یا کاشو شناخته می‌شدند که بعدها به کاشان تغییر یافت، براساس گفته برخی تاریخ‌نگاران شهر کاشان به دستور همسر هارون‌الرشید ساخته شد. تصاویر و نقوش ظروف و سفال‌های کشف شده از سیلک، آثار متعددی از دستبافت‌ها ، لباس‌ها، زیرانداز یا فرشینه‌های سیلک به ما نشان می‌دهد هنر بافندگی و نساجی و نیز تولید محصولات معدنی و فلزی، از آغاز تاکنون در این منطقه وجود داشته است. سابقه بافت پارچه‌های مخمل، رزبافت و همچنين قالی‌بافی در شهر كاشان به دوران صفویه باز می‌گردد. این آثار هركدام در نوع خود شاهكاری از هنر رنگ‌رزی و بافندگی‌اند که هنرمندان اين شهر از خود به يادگار گذاشتند، تعدادی از این آثار در حال حاضر در موزه‌های بزرگ جهان به‌چشم می‌خورد.

صفویان

دوره صفویه نقطه عطفی در تاریخچه فرش کاشان است، در این دوران شهر کاشان مرکز بافت قالی‌های درباری، قالی‌های ابریشمی نقره‌باف و زرباف بود؛ شاه اسماعیل در تبریز، شاه تهماسب در قزوین و شاه عباس در اصفهان از پادشاهانی بودند که در دوران حکومت آن‌ها قالی‌بافی به اوج خود رسید. شاه عباس کارگاه‌های قالی‌بافی در شهرهایی مانند اصفهان، کاشان و دیگر نقاط تاسیس کرد و قالی‌بافی را به سطح یک هنر ملی ارتقا داد. در دوره صفویه کاشان از عمده‌ترین و اصلی‌ترین مراکز نساجی جهان بوده است. سابقه قالی جوشقان و برخی دیگر از انواع قالی به پیش از زمان صفویان می‌رسد.

قاجاریان

با سقوط دولت صفوی و تاخت‌وتاز افغان‌ها هنر قالی‌بافی در طول هفت سال از رونق افتاد. شهر صنعتی و پر اهمیت کاشان با وجود مقاومت زیاد، سرانجام سقوط کرد و بدین ترتیب بازار هنرهای گوناگون به‌ویژه هنر فرش‌های نفیس، به تعطیلی کشید. قاجاریان توجه چندانی به قالی‌بافی نشان نمی‌دادند به گونه‌ای که مراکز بزرگ قالی‌بافی شهری مانند کاشان و اصفهان که در دوره صفوی پر رونق بودند در زمان قاجار ویران شدند. ورود پارچه‌های صنعتی خارجی در حوزه نساجی کاشان موجب رکود و بحران اقتصادی شد. حدود سال 1270 هجری شمسی حاج ملاحسن محتشمی یکی از بازرگانان صنعت نساجی به همراه دیگر بازرگانان نوعی از فرش را در این شهر رونق دادند که پس از چندی مورد توجه بازار جهانی فرش قرار گرفت و موجب احیا این هنر گردید. بیش از یکصد سال پیش وی کارگاهی کوچک ولی بسیار باارزش و با اهمیت را در کاشان ایجاد و بهترین دست‌بافت‌ها را از نظر طراحی، رنگ‌آمیزی و بافت به صنعت فرش ایران عرضه کرد. حاج ملاحسن محتشمی در بافتن قالی‌های نقش‌ برجسته استاد بود، وی در سن هفتاد سالگی درگذشت.

کارگاه او چندان دوام نیاورد اما در همان مدت کوتاه، الگوهای برتر، تمیز و نفیس را به فرش‌بافان شناساند و از آن زمان به بعد بهترین دست‌بافت‌های این شهر و نواحی اطراف با رعایت تناسب طرح، رنگ و استاندارهای بافت تولید شد، این طرح‌ها به نام محتشم خوانده می‌شوند و در حال حاضر علاوه بر کاشان، قم و جوشقان به‌شکل قابل توجهی نیز در مراکز بافندگی اروپای شرقی مانند آلبانی و رومانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از حدود 120 سال قبل با واردات پشم استرالیایی مرینوس بافت فرش در کاشان مجدد رونق گرفت، رونقی که در تجدید حیات هنر- صنعت فرش‌بافی موثر بوده است. به‌تبع رشد فرش‌بافی، حرفه‌ها و صنایع‌دستی و مشاغل مرتبط با قالی‌بافی مانند رنگرزی، رفوگری، حلاجی، ریسندگی، چله‌کشی، نقشه‌کشی و غیره نیز از دیرباز در این منطقه وجود داشته، گرچه امروزه شیوه‌های سنتی آن‌ها دیگر منسوخ شده است.

آثار نفیس به جا مانده از فرش کاشان

• قدمت قدیمی‌ترین قالی کاشان به قرن هفدهم میلادی برمی‌گردد و در موزه فرش ایران نگهداری می‌شود.
• “قالی با طرح شکارگاه” در موزه قالی ایران و موزه متروپولیتن نیویورک آمریکا موجود است. قالی معروف به شکارگاه از بزرگترین قالی های جهان، بافته شده در شهر کاشان است.
• قالی مشهور به پولونزی یا لهستانی که در اواخر قرن 10 هجری شمسی به ایران سفارش داده شده در کاشان بافته شده است.
• احتمال دارد قالی مشهور اردبیل یا همان شیخ صفی مشهور نیز در کاشان بافته شده باشد. شیوه بافت این قالی با سنت بافندگی کاشان بیشتر از دیگر مناطق همخوانی دارد.
• برخی پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که تعدادی از قالی‌های لهستانی قدیمی نیز در این منطقه بافته شده است. 
•  “قالی شاه عباسی”  با گل‌های درشت شاه عباسی، در این دوره بافته شده است.
• فرش‌های باستانی کاشان طرح‌های هندسی داشتند که معمولا ذهنی بافته می‌شدند ولی بعد از این دوره نقش‌های شهری نیز در آن‌ها به‌کار رفته است. فرش شیخ صفی در موزه ویکتوریا آلبرت نگهداری و به دوره شاه طهماسب صفوی تعلق دارد؛ این فرش یکی از عالی‌ترین قالی‌های جهان به شمار می‌رود و در کتیبه آن نوشته زیر به‌چشم می‌خورد:

"جز آستان توام در جهان پناهی نیست  سر مرا به جز این در حواله گاهی نیست"

تار و پود و بافت

در بافت این نوع از فرش‌ها از الیاف طبیعی چون پشم، کرک، پنبه و ابریشم استفاده می‌کنند. اغلب پنبه به‌عنوان نخ تاروپود و الیاف پشم، ابریشم و کرک به‌عنوان نخ خاب (1) مورد استفاده قرار می‌گیرد. از نخ ابریشم در بافت قالی‌های بسیار ظریف استفاده می‌شود که از نظر ساختاری پود بافندگان از نخی به نام “شهری” و تارهای پنبه‌ای به‌نام “اصفهانی” برای پودهای زیرین استفاده می‌کنند که ضخیم‌تر از پودهای رویی‌اند؛ نخ شهری (12 لایه) و نخ اصفهانی (10 لایه) است. فرش کاشان بسیار ظریف و ریزبافت است، و به همین دلیل طرح‌و‌نقش فرش حالت برجسته دارد و جلوه و وضوح خوبی پیدا می‌کند. ارتفاع خاب در قالی کاشان متوسط است. در گذشته بیشتر قالی‌های کاشان با پشم‌های مرینوس بافته می‌شد؛ این نوع پشم برای اولین‌بار از کشور استرالیا وارد شد و به‌دلیل بهای گران آن استفاده از این نوع پشم محدود گردید. به‌دلیل مرغوبیت این پشم‌ها، فرش‌های دست‌بافتی که با این نوع پشم بافته شده‌اند، سطحی بسیار نرم و مخملین دارند.

قالی کاشان لول بافت است و با دو پود نازک و ضخیم، با گره فارسی در رج‌شمارهای 30 تا 60 و در مواردی تا 70 هم بافته شده است. فرش کاشان دو پوده و با گره سنه (2) بافته می‌شود که تراکم گره‌های آن در یک دسی متر مربع رقمی بین 1600 تا 8000 گره است. رج‌شمارهای فرش‌های کنونی بیشتر 30 تا 40 است و شیرازه پیچی و پرداخت (قیچی‌کاری) نیز هنگام بافت انجام می‌شود.طراحان قبل از شروع بافت، طرح‌هایی از شاخه‌ها، گل‌ها، برگ‌ها، شکارگاه‌ها و صحنه‌های نبردی تاریخی طراحی می‌کنند، سپس با استفاده از نخ و ابریشم رنگ شده و سبک بافت ایرانی که “گره نامتقارن” (3) نیز نامیده می‌شود، بافت را شروع می‌کنند. پشم‌های مورد استفاده در کارگاه‌های قالی‌بافی علاوه بر آن‌که از مقدار محدودی منابع خارجی تامین می‌شوند، از تولیدات گله‌داری‌های خراسان، آذربایجان، کرمانشاه و تهران نیز خریداری می‌شوند. اندازه پرزها در قالی‌های مناطق مختلف کاشان با هم متفاوت است؛ در قالی‌های پشمی خود کاشان بلندی پرز قالی متوسط و در قالی‌های روستایی از کاشان به‌نام آران، این پرزها بسیار بلندتر است.

پاورقی

1. خاب فرش همان گره‌های U شکلی‌اند که در سطح فرش‌ها قرار می‌گیرند. بعضی‌ها خاب فرش را با نام پرز فرش هم می‌شناسند. این گره‌ها با استفاده از انواع نخ‌ها و الیاف‌ها در دو فرش ماشینی و دستباف به‌وجود می‌آیند. 

2. گره فارسی یا گره سنه (سنندج) نوعی روش گره زدن در قالیبافی به‌صورت نامتقارن است که بر روی سه نوع چله قالی پایه‌گذاری می‌شود. گردش نخ خامه در زیر و روی تار، گره فارسی را به‌وجود می‌آورد. 

3. گره‌ای با پیچ‌وتابی مجزا که می‌توان آن‌ها را به‌شکل گره‌های مساوی در پشت قالی مشاهده کرد.

رنگ

رنگرزی از جمله صنایع‌دستی مرتبط با قالی‌بافی کاشان است که قدمت آن با صنایع نساجی یکسان بوده است. این صنعت در گذشته در بازار کاشان رونق زیادی داشت و در اکثر گذرگاه‌های بازار تاریخی این شهر کارگاه‌های رنگرزی فعال بوده که اکثر آن‌ها تعطیل شده است. در رنگرزی گیاهی از برگ مو، رناس، قرمز دانه‌، پوسته گردو، پوسته انار‌، زاج، براده آهن‌، زاج سبز و نیل استفاده می‌شود. رنگرزا‌ن قدیمی کاشان برای قرمز کردن الیاف خود علاوه بر گیاه روناس از صدف ارغوان نیز استفاده می‌کردند که از خود جلای خاصی باقی می‌گذاشت. امروزه تقریبا تمامی رنگ‌های مصرفی رنگرزی از سری رنگ‌های شیمیایی با ثبات است که بیشتر رنگ‌های قرمز لاکی، آبی، سرمه‌ای، فیروزه‌ای، بژ کم رنگ، سفید شکری، سبز، زرد، کرم، فیلی، قهوه‌ای، گردویی، موشی و سبز مغز پسته‌ای استفاده می‌شود. رنگ غالب متن در بسیاری از قالی‌های کاشان، لاکی و کرم است، در فرش‌های زمینه لاکی معمولا حاشیه سرمه‌ای و در فرش‌های زمینه کرم حاشیه نخودی یا کرم سیر به‌کار می‌رود و اسلیمی‌های سفیدرنگ در اطراف لچک و ترنج به چشم می‌خورد.

مختصری از تاریخ رنگرزی

حدودا ۵۰۰ سال قبل در دوره صفویه فرش دست‌بافت کاشان با مارک مقصود کاشانی و گره فارسی که یکی از با ارزش‌ترین و بی‌نظیرترین اشیا هنری در موزه ویکتور یاآلبرت لندن است؛ بافته شد. از ویژگی‌های این فرش طراحی و رنگرزی بی‌نظیر آن بود که پرز آن از پشم دست‌ریس و رنگرزیش کاملا به‌صورت گیاهی انجام گرفت. دربار لهستان سفارش فرش‌هایی را داد که پرز آن از پشم‌، رنگرزی آن کاملا گیاهی و زمینه آن گلابتون (1) و مشهور به فرش لهستانی بود. بافت این‌گونه فرش‌ها تا دوره قاجاریه نیز ادامه داشت و صادرات آن به‌صورت مداوم انجام می‌گرفت. طی دو سال گذشته تنها فرش زمینه گلابتون کاشان ثبت یونسکو شده است. پس از قاجار و اوایل دوره پهلوی با ورود جوهر به ایران، صادرات فرش‌هایی با رنگ شیمیایی (جوهری-اسیدی) به خارج از کشور ممنوع اعلام شد. در گذشته فرش کاشان عمدتا دارای رنگ‌های زنده با کنتراست بالا بود، در حال حاضر برای حفظ بازار و توجه به سلیقه مشتریان، رنگ‌بندی‌های ملایم نیز در تولیدات کاشان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پاورقی

1. ترکیبی از ابریشم، طلا و نقره است که چندین نمونه آن در موزه‌های متعدد اروپایی وجود دارد.

نقوش قالی کاشان

معمولا طرح و نقشه قالی‌های ایرانی به‌نام محل بافت آن‌ها معروف شده است و طرح‌های قالی، ریشه در فرهنگ قومی و شرایط هر منطقه دارد. قالی‌های کاشان با طرح‌های متعدد و متنوع دارای جایگاه برجسته‌ای در هنر ایران زمین است. طرح‌های فرش دست‌بافت کاشان اقتباسی از طرح‌هایی موجود در فرش‌های اصفهان است. فرش کاشان بافت بسیار ریز و ظریف دارد و رنگ‌های کمتری نیز در آن استفاده شده است. از نقشه‌های قالی کاشان می‌توان از حیوانی، بته‌جقه‌ای کاشان، سجاده‌ای کاشان، طرح لچک ترنج یا ترنج و محراب، طرح افشان، طرح گلدانی و درختی، طرح محرابی، طرح شکارگاه، طرح‌های واگیره‌ای، طرح‌های تصویری و طرح محتشم کاشان را نام برد.

طرح‌های گل‌دار با خطوط منحنی شامل طرح‌های شاه عباسی لچک و ترنج، شاه عباسی افشان، گلدانی سرتاسری، ترنج‌دار قندیلی، طرح درختی محرابی، هندسی جوشقانی، گلدانی حاج خانمی، منظره‌بافی و همچنین چهره‌بافی از طرح‌های مورد علاقه بافنده‌های کاشان است. در قالی‌های اخیر کاشان و در زمینه‌های به رنگ لاکی و کرم انواع طرح‌های لچک و ترنج، افشان، گلدانی، شکارگاهی و محرابی متشکل از نقوش شاه عباسی، اسلیمی و گل‌وبوته‌های زیبا به‌کار رفته است. در گذشته برای بافت فرش‌های کاشان در داخل ترنج، حاشیه و لچک‌ها بیشتر از نقوش پرنده و مرغ استفاده می‌شد، اما امروز بیشتر از طرح گل‌های شاه عباسی که طرح و نقشه‌ای بسیار زیبا و بی‌نظیر است، استفاده می‌کنند.

اندازه

این فرش‌ها غالبا در اندازه سجاده بافته می‌شوند. به‌جز این فرش‌ها، فرش‌های کناره‌ای نیز بافته می‌شود که اندازه آن‌ها متناسب با اندازه‌هایی است که برای فرش‌های کناره‌ای به‌کار می رود. به‌جز فرش‌های کناره‌ای، اندازه اکثریت فرش‌های بافته شده در همان اندازه سجاده یا کمی بزرگتر است.

ویژگی‌های خاص قالی کاشان

• کاشان هم دارای فرش عشایری و هم فرش شهری است که فرش‌های میمه و جوشقان از نمونه‌های فرش عشایری کاشان محسوب می‌شوند. 
• شعرهایی که در هنگام بافت فرش خوانده می‌شوند به "سیا" (در اصل "سیاهه")، به معنای نوشته، نشانه ویا نسخه معروف است.

اطلاعات تکمیلی

فرش ماشینی کاشان

قالی‌بافی در کاشان، امروزه بیشتر به‌صورت ماشینی انجام می‌شود. شانه و تراکم از مهمترین ویژگی‌های هر تخته فرش ماشینی است. تراكم عرضی یا شانه تعداد ريشه، گره یا رجی است که در يک متر عرض فرش زده می‌شود. برای مثال قالی 350 شانه بدین معناست که در هر متر عرض فرش 350 ريشه، گره یا رج به‌کار رفته است یا با 350 گره نخ‌های خاب به نخ تاروپود متصل شده‌اند. شانه‌های رايج بازار عبارت‌اند از فرش 500 شانه، فرش 700 شانه (پرفروش‌ترین)، فرش 1000 شانه، فرش 1200 شانه، فرش 1500 شانه (ظریف‌ترین و دست‌بافت گونه‌ترین فرش ماشینی). تراكم طولی فرش همان تعداد ريشه، گره یا رجی است که در يک متر طولی فرش ایجاد می‌شود .

مواد اولیه و الیاف به‌کار رفته تعیین کننده جنس ، دوام ، ماندگاری و عملکرد فرش خواهد بود،  الیاف مورد استفاده در بافت هر فرش بايد در سه نوع نخ پرز یا خاب، نخ تار و نخ پود باشد. نخ تاروپود عموما از جنس پلی استر و پنبه است که اسکلت فرش را می‌سازند و در ظاهر فرش مشخص نیست؛ تفاوت اصلی در نخ پرز يا نخ خاب است که رنگ فرش را مشخص می‌کند. ابعاد فرش‌های ماشینی، استاندارد و طبق پیش‌فرض دستگاه است که در هر شكل و اندازه‌ای قابل تولید خواهد بود. در پشت فرش می‌توان ابعاد دقیق فرش را در دو بعد طول و عرض مشاهده کرد.از نکات مهم در تولید فرش ماشینی، نوع دستگاه و ماشین آلات و بافنده است که در نوع دستگاه و ماشین آلات باید نام دستگاه، شرکت و کشور سازنده و همچنین سال ساخت آن مشخص باشد.

تفاوت فرش دست‌بافت و فرش ماشینی: فرش دست‌بافت یک هنر نفیس و باارزش ایرانی که در تهیه آن از الیاف طبیعی و کاملا ارگانیک استفاده شده و دو روش رنگرزی گیاهی و شیمیایی در آن به‌کار می‌رود. این قالی دوام و درجه کیفیت بسیار بالایی دارد و نمادی از هویت ایران و ایرانی است. فرش ماشینی به‌دلیل استفاده از الیاف مصنوعی و بافته شده با دستگاه و ماشین آلات مخصوص از قیمت کمتری برخوردار است.

قالی‌خانه

«قالی‌خانه» نام خانه حاج باب قربان علی عدالت، از بزرگترین تاجران و تولیدکنندگان فرش کاشان در زمان قاجار، گذاشته شده ‌است که در آن ۲۸ تخته فرش از دوره صفویه تا قاجاریه در معرض دید عموم قرار دارد.

صنایع دستی مرتبط با قالی بافی کاشان

• یکی از صنایع‌دستی مرتبط با قالی‌بافی کاشان، رنگرزی است که قدمتی همرده با نساجی دارد و امروزه شیوه سنتی آن تا حد زیادی منسوخ شده است.
• رفوگری
• حلاجی، ریسندگی و چله‌کشی
• نقشه‌کشی

میرزا احمد و میرزا علی اکبر نقاش، سیدرضاخان صانعی، میرزا نصرالله خان، دبیرالصنایع و نظام افسری که همگی آثاری از خود به‌جا گذاشته‌اند، از هنرمندان رشته نقشه‌کشی قالی در کاشان‌اند.

ابزارهای کاربردی در بافت فرش دستبافت

• چاقو برای بریدن الیاف مصرفی در هنگام بافت
• شانه برای کوبیدن پودهای زیر و رو بر روی الیاف بافته شده
• قیچی فلزی برای بریدن الیاف 
• سیخ برای راحت کشیدن پود زیر بر روی الیاف بافته شده 

سخن آخر

فرش ایرانی نماد هنری فاخر است که تاروپودش بازگو کننده روند تدریجی شکل‌گیری و ارزش آن است. فرش‌بافی، این هنر اصیل ایرانی، توانایی بافندگان چیره‌دست سرزمینمان را به رخ می‌کشد و شاید بیراهه نباشد اگر بگوییم نمایانگر هویت ما نیز است. فرش دست‌بافت یا ماشینی؟ کدامیک از انواع فرش‌های کاشان زینت‌بخش منزل شماست؟