تصاویری از صدمین سالگرد جنگ جهانی اول

در مجموعه تصاویری از صدمین سالگرد جنگ جهانی اول به اروپایی داغدار پا می‌گذاریم که مراسم یادبود جنگ جهانی اول را برگزار می‌کند. در یازدهمین ساعت از یازدهمین روز یازدهمین ماه سال 1918 پایان جنگ جهانی اول اعلام شد و امسال صدسالگی جنگ جهانی اول است. جنگ خاطره ای تلخ بر جان کشورهای آسیب دیده از آن مانند فرانسه، انگلستان و بلژیک باقی گذاشت. این کشورها با نمایش زخم‌های به جا مانده در میدان‌های نبرد، اثر تلخ آن را به جهان یادآوری ‌کردند و امسال (2018) هنرمندان این کشورها آثار هنری تجسمی را در مکان‌های تاریخی برای گرامیداشت قربانیان تدارک دیدند. 16 میلیون کشته، از تبعات جنگ جهانی اول است. آتش این جنگ در اروپا آغاز شد و به تمام جهان کشیده شد. جنگ جهانی اول قرار بود جنگی برای پایان جنگ ها باشد و صلحی پایدار بسازد اما با وجود تلفات بسیارش، چنین نشد و جنگ بزرگ‌تری را در پی داشت. سفر تصویری امروز کارناوال به تماشای یادبودهای صدسالگی جنگ جهانی اول در اروپا اختصاص دارد؛ با ما همراه باشید.

1- کفن‌های سام‌می (Shroud of the Somme)

از دور چیزی مانند هزاران جسد پوشیده در کفن به چشم می‌آید. این یادبود 72396 سربازی است که در سه ماه نبرد سخت در منطقه سام‌می فرانسه کشته شده و بی‌نشان به خاک سپرده شده‌اند. این پیکره‌های کفن‌پوش هرکدام نام یک سرباز از نیروهای انگلیس و متحدینش را بر خود دارند و در پارک المپیک کوئیین الیزابت (Queen Elizabeth Olympic Park) در لندن روی زمین چیده شده‌اند تا به ما تصویری از عمق فاجعه‌بار کشتگان این منطقه دهد و یادبود کسانی باشد که بدون داشتن یک گور و مراسم خاکسپاری، تنها نامی از آنها در تاریخ باقی مانده است. راب هِر (Rob Heard)، هنرمند انگلیسی، تک‌تک این پیکره‌ها را با تداعی بدن کفن پوشیده و دست بسته انسان ساخته است. اینستالیشنی (1) که می‌بینید کفن‌های سام‌می نام دارد.

پاورقی

1- اینستالیشن نوعی طرح اجرایی هنری سه بعدی در محیط است که با هدف درک یک فضا یا انتقال یک معنی به صورت موقت یا دائم برپا می‌شود. 

2- هنگامی که یک سرباز تنها، در دل شب، در جنگلی تاریک، نگهبانی می‌دهد چه احساسی دارد؟ با هر صدای کوچکی در اطرافش به چه چیز فکر می‌کند؟ مرگ و ترس هنگامی که این همه نزدیک باشند در انسان چه اثری دارند؟ این مجسمه چوبی یک پیلو و کاری از جین برگرون (Jean Bergeron)، هنرمند فرانسوی است. پیلو اصطلاحی است برای خطاب قرار دادن سربازان فرانسوی در جنگ جهانی اول. این مجسمه جایی برپا شده است که در سال 2013 بقایای 26 سرباز در حومه یک روستای ویران شده فرانسوی پیدا شد.

3- صدسال پیش این سیم‌های خاردار مرز قلمرو نیروهای متخاصم را در میدان نبرد بات دو ووکوآ (Butte de Vauquois) تعیین می‌کرده‌اند. این نبرد در نزدیکی شهر وردن (Verdun) واقع در شرق فرانسه رخ داده است.

4- نور صبحگاه بر سنگ گورهای ایستاده سربازان فرانسوی می‌تابد تا به این خفتگان جنگ، آرامش ابدی نوید دهد. این گورستان به جا مانده از جنگ جهانی اول، دو مون (Douaumont) نام دارد.

5- اثر جنگ پس از صدسال شاید از زمین پاک شود اما از روان بازماندگان هرگز پاک نخواهدشد. دوستداران تاریخ با پوشیدن لباس نیروهای فرانسوی در جنگ جهانی اول برای ادای احترام به کشته شدگان آگوست 1914 به صف ایستاده‌اند. این بخشی از مراسم یادبود صدمین سال پایان جنگ در کمون مورهنگ (Morhange) در فرانسه است.

6- نمایشی از نور بر تن کلیسای نوتردام پاریس (Notre-Dame de Paris) اجرا شد. این نمایش دم د کغ (Dame de Coeur)  یا بانوی قلب نام داشت. تصاویر نمایش بانوی قلب بخشی از برنامه فرانسوی‌ها برای گرامیداشت صدمین سال پایان جنگ جهانی اول بود.

7- چند سرباز استرالیایی به ردیف‌هایی طولانی از نام چشم دوخته‌اند. این نام‌ها که بر دیوار دروازه منین (Menin Gate) در یِپسِ بلژیک (Ypres, Belgium) حک شده‌اند نام سربازان گمشده و مفقودان جنگ جهانی اول است. 

8- اینستالیشن اشک گلگون پنجره (Weeping Window) که از بالاترین طبقه موزه جنگ امپریال لندن بیرون ریخته از چند هزار شقایق سرامیکی دست‌ساز ساخته شده است. این آبشار شقایق را هنرمند پل کامینز (Paul Cummins ) و طراح تام پایپر (Tom Piper) ساخته‌اند.

9- نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از نقاط جهان شقایق نماد شهادت و کشته شدگان جنگ است؛ گلی سرخ و خودرو که عمری کوتاه دارد. این اینستالیشن به کمک گل‌های شقایق مصنوعی طرح کبوتری با یک شاخه در منقار را ترسیم کرده است که در سراسر جهان نماد صلح شناخته می‌شود. این طرح در باغ گیاه‌شناسی مِیس (Botanic Garden in Meise) در بلژیک برپا شده است.

10- یک بازنشسته ارتش بریتانیا در یونیفرم نظامی‌اش در میان پیکره‌های 6 فوتی (180 سانتی) سربازان ایستاده است. اینها به پیکره‌های تامی مشهورند و بخشی از کمپینِ هستند اما حاضر نیستند، (There but not there) به شمار می‌روند که برای یادبود جنگ جهانی اول در بیمارستان سلطنتی چلسی (Royal Hospital Chelsea)  در لندن برپا شده است.

11- پیکر یک سرباز گمنام استرالیایی در بلژیک برای تشریفات رسمی خاکسپاری توسط هم‌وطنانش حمل می‌شود تا در گورستان نظامی تاینی کوت (Tyne Cot Military Cemetery) به خاک سپرده شود. پیکر این سربازِ هنگ تفنگداران لن‌شایر (Lancashire Fusiliers) که 101 سال پیش کشته شده است در یک حفاری جاده‌ای کشف شد.

12- این پستی بلندی‌ها اثر پرتاب گلوله های توپ در جنگ جهانی اول است. توپ‌ها جای جای زمین را منفجر کرده‌اند. این عکس در گورستان دومون در فرانسه گرفته شده است.

13- دختری جوان با اینستالیشن دوباره هرگز (Never Again) سلفی می‌گیرد. این یادبود از شقایق‌ها در میدان کونیگپلاتز (Königsplatz) مونیخ آلمان برپا شده است. آلمان‌ها در پاگرفتن آتش هردو جنگ جهانی نقشی پررنگ داشتند. اگرچه در طول دهه‌های اخیر غرامت بسیاری برای این جنگ‌افروزی پرداختند هنوز هم جهان آنها را به عنوان متخاصمین آغازگر جنگ شماتت می‌کند. نام کمپینِ آلمان‌ها برای یادبود پایان جنگ، متناسب با این نگاه جهانی انتخاب شده است.

14- تصویر شقایق ها بر دیواره‌های رواق کلیسای جامع سنت آلبنس (St. Albans Cathedral) منعکس شده است. این بخشی از اینستالیشن نور و صدایی است که در انگلستان برای یادبود صدسالگی پایان جنگ برپا شد.

15- هزاران مشعل پیرامون برج لندن روشن شده است. فراسوی سایه‌هایی که به ژرفا می‌روند نام این کمپین است که در خندق خشک اطراف برج برپا شده است. این مشعل‌ها یادآور صدسالگی پایان جنگ هستند.

16- قطرات باران بر عکس جرالد (Gerald Briedell) باریده است. او یک سرباز هنگ سلطنتی ایرلند بود که در 23 نوامبر 1914 در یک عملیات کشته شد. هم اکنون صلیبی کوچک به یاد او در میدان یادبود (Field of Remembrance) گذاشته شده است.

این میدان در کلیسای وست‌مینستر اَبِی (Westminster Abbey) لندن است که در آن هزاران صلیب کوچک به یاد کشته‌شدگان و مجروحان جنگ جهانی نخست برپا کرده‌اند.

17- یک ردپا در میان برفی سبک به جا مانده است، برفی که گورستان آمریکایی های جنگ جهانی اول، یعنی موس آرگون (Meuse-Argonne American World War I cemetery) را سپیدپوش کرده است. اینجا سربازان آمریکایی هزاران کیلومتر دورتر از سرزمین خود در فرانسه به خاک سپرده شده‌‌اند. از هزاران کشته‌ در جنگ جز این گورهای یکدست چه چیزی به جا مانده است؟!

سخن آخر

عکس‌های یادبود لحظاتی ما را به تفکر دوباره درباره جنگ وامی‌دارد. جنگی با ابعاد جهانی و میلیون‌ها کشته. جنگی که آثارش صدسال بعد هنوز بر چهره زمین پیداست. جنگی که قرار بود پایان همه جنگ‌ها باشد و نشد. آیا تلاش هنرمندان در کشورهای مختلف برای برپاکردن یادمان‌های مفهومی در صدمین سالگرد پایان جنگ جهانی اول، کافی است تا ملت‌ها را از جنگ‌هایی دیگر در آینده باز دارد؟!