سوغات و صنایع دستی مازندران | یادگاری های شمال ایران

این بار می‌خواهیم شما را با خود به شمال ایران ببریم و سوغات و صنایع دستی مازندران را بشناسیم. در این مطلب سوغات خوردنی مازندران را به شما معرفی می‌کنیم و تعدادی از محبوب ترین سوغات خوراکی شمال را نام می‌بریم. به دنیای صنایع دستی مازندران هم سر می‌زنیم و با هنر مردم این دیار آشنا می‌شویم.

حال اگر قصد دارید در سفر بعدی‌تان سری به شمال ایران بزنید و می‌خواهید برای این کار برنامه‌ریزی کاملی انجام دهید، پیشنهاد خوبی برای‌تان داریم. شما در صفحه راهنمای سفر به شمال کارناوال به غیر از مطلب سوغات، می‌توانید اطلاعات جامعی در مورد بهترین دیدنی‌ها و تفریحات شمال به دست بیاورید و با طیف وسیعی از انواع اقامتگاه در این خطه از کشورمان آشنا شوید؛ تنها کافی‌ست وارد صفحه راهنمای سفر به شمال شوید؛ اما اگر دوست دارید با تور، سفری جذاب به شمال ایران را تجربه کنید، می‌توانید سری به صفحه رزرو تورهای شمال در کارناوال بزنید و تور مورد علاقه‌تان را به صورت آنلاین رزرو کنید. 

سوغات خوراکی مازندران

شیرینی‌های مازندران

کلوچه: کلوچه یکی از شناخته‌شده‌ترین سوغاتی‌های شمال ایران است که همه ما با آن آشنا هستیم. کلوچه، نوعی نان شیرینی به شمار می‌رود که از آرد گندم، شکر و روغن در تهیه آن استفاده می‌کنند. با اضافه کردن پودر نارگیل، گردو، شکلات و ... می‌توان کلوچه هایی با طعم‌های مختلف طبخ کرد. 

کوکی: کوکی هم نوعی کلوچه است که از نظر ظاهر و روش طبخ تفاوت‌هایی با کلوچه دارد. کوکی فاقد مغز است؛ اما بر روی آن از چیپس‌های شکلاتی استفاده می‌شود. 

آغوزنون: شیرینی خوشمزه‌ای‌ست که در جشن‌های مازندرانی‌ها جایگاه خاصی دارد و زنان خانه‌دار مازنی، آن را برای جشن شب یلدا نیز می‌پزند تا به همراه دیگر تنقلات، در این شب باستانی سرو کنند. دو روش طبخ برای این شیرینی وجود دارد. به یک نوع آن، کنجی یا آغوزنون می‌گویند و دیگری پیس گِنده نام دارد که به صورت خام خورده می‌شود.  توضیحاتش تخصصیه یکم. از فاز اشنایی با سوغات خارج نشده؟

آب دندون: این شیرینی که برخی آن را با نام نان برنجی شمالی یا باب دندون می‌شناسند، شیرینی بسیار تردی است که به راحتی در دهان آب می‌شود. معمولا این شیرینی توسط آملی‌ها و در ایام نوروز یا عروسی‌ها و یا به مناسبت بازگشت مسافر از مقاصد زیارتی پخته می‌شود. خانواده عروس فردای روز عروسی این شیرینی را با رشته برنجی سرخ شده به خانه داماد می‌فرستند و یا خانواده داماد یک سینی از این شیرینی را به همراه خرید عروسی به خانه عروس می‌فرستند که اصطلاحا به آن خنچه یا کِلا بار (کوله بار) عروس می‌گویند. شکر، آرد برنج، آرد گندم، روغن، تخم‌مرغ و هل مواد تشکیل‌دهنده این شیرینی خوشمزه هستند.

پشت زیک: شیرینی پشت زیک خوراکی لذیذ و خوش رنگ و بویی است که به سوهان کنجدی شهرت دارد و نام آن با الهام از پرنده‌ای به اسم زیک انتخاب شده است. این شیرینی با استفاده از کنجد، شکر، گردو، عسل، کره، هل و زعفران طبخ می‌شود و معمولا آن را به همراه چای داغ در زمستان می‌خورند.

کماج: کماج نوعی نان‌شیرینی است که در بسیاری از نقاط ایران از جمله همدان هم تهیه می‌شود. در تهیه کماج مازندرانی، از تخم مرغ، شکر، آرد برنج، زعفران، شیر، وانیل، زردچوبه و گلاب استفاده می‌کنند و معمولا آن را با چای می‌خورند. 

رشته به رشته: مازندرانی‌ها از ترکیب موادی چون گردو، رشته تهیه شده از آرد برنج، خاک قند، هل و روغن، خوراکی خوشمزه‌ای درست می‌کنند که رشته به رشته نام دارد. در این نوع شیرینی، برنج را پس از خیساندن، آرد و با آب خمیر می‌کنند. زنان مازندرانی روی ظرف را به کمی زرده تخم‌ مرغ و کره آغشته کرده و خمیر را به شکل رشته بر روی آن می‌ریزند. بر روی این رشته پس از سرخ شدن، پودر قند و هل کوبیده یا گردو می‌ریزند و نوش جان می‌کنند.

قماق: قماق شیرینی خاصی است که در طبخ آن از شکر استفاده نمی‌شود و همین امر موجب شده تا طرفداران بسیاری پیدا کند. برای پخت این شیرینی از موادی چون شنبلیله، آرد گندم، کره، تخم مرغ، جعفری، شوید، گردو و پیاز بهره می‌برند. قماق در وعده صبحانه جایگاه خاصی دارد؛ اما به عنوان میان وعده نیز مصرف می‌شود. همچنین مازندرانی‌ها در ماه رمضان آن را به عنوان افطار میل می‌کنند.

برنجک: برنجک همانطور که از نامش پیداست با برنج درست می‌شود و به آن بهاردانه هم می‌گویند. در استان مازندران این شیرینی در مجالس و مهمانی‌ها به چشم می‌خورد و رنگ و بوی خاصی به مراسم می‌بخشد. برنج، آب، شکر (در بعضی موارد عسل)، آبلیمو و روغن مواد اولیه برای تهیه این شیرینی خوشمزه هستند.

نان ییلاقی: این خوراکی که با نام نان کوهی نیز شناخته می‌شود، یکی از شیرینی‌های سنتی آمل است و مزه‌ای مانند نان شیرمال دارد. در ماه مبارک رمضان این شیرینی جایگاه خاصی در سفره افطار دارد چرا که سرشار از مواد مغذی است. آرد، تخم‌مرغ، مایه خمیر، شکر، ماست یا شیر، روغن یا کره، آب و نمک موادی هستند که برای تهیه نان کوهی استفاده می‌شوند و مواد میانی آن نیز رازیانه، هل، گردو، کنجد، زرده تخم‌مرغ و شکر است.

نان قتلمه: مازندرانی‌ها به هنگام افطار در ماه مبارک رمضان نان خوشمزه ای به نام قتلمه نوش جان می‌کنند. برای تهیه این نان، شیر، تخم مرغ، خمیر مایه فوری، آرد سفید، شکر و نمک را با هم مخلوط کرده و پس از سرخ کردن بر سر سفره می‌آورند.

اسبه حلوا: اسبه حلوا یکی از شیرینی‌های فراموش‌شده مازندران است که در میان حاشیه‌نشینان جنگل‌های این استان طبخ می‌شود. این شیرینی عضو جدانشدنی سفره‌های یلدایی است و در این مراسم جایگاه خاصی دارد. اسبه حلوا از قدمتی چند صدساله برخوردار است و به‌عنوان بهترین سوغات منطقه جنگلی و هزارجریب در شرق مازندران شناخته می‌شود. این شیرینی با عنوان شیرینی اعیانی و شاهانه شهرت دارد و از ارزش بسیاری برخوردار است. این محصول دارای ظاهری شبیه به گز است؛ اما رنگ زرد روشن دارد و با مواد اولیه‌ای همچون شیره خرمالو جنگلی، سفیده تخم‌مرغ، مغز گردو و کنجد تهیه‌ می‌شود.

عسل کوهی

عسل کوهی مازندران نیز از جمله عسل‌های خوشمزه و ناب است که طعم ویژه‌ای دارد و سرشار از خواص مفید است. مردم از گذشته تاکنون از عسل برای درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده می کردند و از این خوراکی بهره‌های بسیاری می بردند.

شربت و مربا

باغ‌های میوه بسیاری در شمال ایران وجود دارد و همین موضوع باعث شده تا مرباهای خوش رنگ و لعابی نیز در این دیار پیدا شود. از جمله مرباهای معروف مازندران می‌توان به شَقاقُل اشاره کرد. شَقاقُل یکی از سبزیجات ریشه‌ای از خانواده هویج است ولی پوست کم رنگ‌تری نسبت به هویج دارد. از دیگر مرباهای معروف این دیار می‌توان از کامکوات نام برد که میوه‌ای از خانواده مرکبات و شبیه پرتقال است ولی اندازه و شکلی مانند خرما دارد. انواع مرباهای دیگر مازندران نیز عبارتند از: کدوسبز، زرشک، بهار نارنج و ....

به جز مرباها، شربت‌ها نیز در این استان رنگ و بویی خاص دارند و می‌توانید از آنها تهیه کنید.

انواع ترشی 

بسیاری از ما بر سر سفره‌های‌مان از ترشی‌های رنگارنگ استفاده می‌کنیم. در مازندارن می‌توانید انواع مرغوب این خوراکی پرطرفدار را تهیه کنید که برخی از آنها عبارتند از: بادمجان ترشی، سیر ترشی، هفت‌بیجار، لیته، ترشی مرکبات، ازگیل و ...

لواشک و میوه‌های فرآوری شده

همه مسافران مازندران برای یک‌بار هم که شده با نگاهی به بساط آلوچه و لواشک فروش‌ها وسوسه شده‌اند که طعم ترش یا ملس محصولات آنها را بچشند و لذت ببرند. در شهرها و روستاهای مختلف مازندران می‌توانید انواع آلوچه‌ها و لواشک‌ها را بیابید و از میان آنها یکی را برای خود یا عزیزان تان برگزینید. 

از محصولاتی که در بساط این فروشنده‌ها پیدا می‌شود می‌توان به رب انار یا رب آلوچه اشاره کرد که به عنوان چاشنی غذا استفاده می‌شوند و طعم لذیذی به غذاها می‌دهند.

ماهی و خاویار

کافیست سراغ یک بازار محلی را در مازندران بگیرید و صبح زود به آنجا بروید تا ماهی‌هایی همچون ماهی سفید، قزل آلا، ماهی آزاد یا سالمون، اردک ماهی، ازون برون، سوف، کیلکا و ... تهیه کنید. البته ماهی دودی و ماهی شور نیز بازار داغی در این دیار دارند چرا که فاسد نمی‌شوند و تا مدت‌ها می‌توانید آنها را مصرف کنید.

خاویار تخم ماهیان خاویاری است و از گران‌ترین خوراکی‌های جهان محسوب می‌شود. بیش از ۹۰ درصد خاویار جهان از دریای خزر به دست می‌آید و به همین دلیل این دریا به عنوان بزرگ‌ترین منبع ماهیان خاویاری شناخته می‌شود. گونه‌های اصلی ماهیان خاویاری دریای خزر عبارتند از: فیل‌ماهی، تاس ماهی روسی یا چالباش، تاس‌ماهی ایرانی یا قره‌برون، ماهی شیب و ماهی ازون‌برون و ...

زیتون

 شاید گیلان را به عنوان مرکز تولید زیتون کشور بشناسید؛ اما اگر از علاقه‌مندان به زیتون هستید می‌توانید انواع و اقسام آن را در مازندران هم تهیه کنید که از میان آنها می‌توان به زیتون پرورده و زیتون شور اشاره کرد. همچنین روغن زیتون نیز در این استان قابل تهیه است که خواص بسیاری دارد و پزشکان زیادی مصرف آن را توصیه می‌کنند.

چای و برنج

خطه شمال ایران به چای و برنج مرغوب شهرت دارد و در آن می‌توان انواع این خوراکی‌ها را یافت. یادتان باشد که عطر و بوی برنج و چای ایرانی چیزی نیست که بتوانید به این راحتی‌ها از آنها بگذرید. غذاهای ایرانی با برنج شمال طعم دیگری دارند و نوشیدن یک فنجان چای ایرانی خستگی را از ذهن‌تان پاک می‌کند.

سایر خوراکی‌ها

میوه‌های فصلی و خشکبار: در هر فصلی میوه‌های خوشمزه‌ای را در مازندران پیدا می‌کنید. مرکبات این دیار شهرت خاصی دارند و در اینجا به راحتی می‌توانید پرتقال و نارنج مرغوبی بیابید. از دیگر میوه‌های خوشمزه این خطه از ایران می‌توان به تمشک، ازگیل، آلوی جنگلی، سیب، انار جنگلی و ... اشاره کرد. بادام، گردو و فندق مرغوب نیز در این استان پیدا می‌شوند و طرفداران خاص خود را دارند. 

سبزی‌های معطر و گیاهان دارویی: مراتع سرسبز و کوهستان‌های مازندران بهترین مکان برای چیدن گیاهان و سبزی‌های معطر هستند. در بازارهای مازندران و در مغازه‌های آن می‌توانید انواع این خوراکی‌های خوش عطر و بو همچون گل گاوزبان، پونه، نعناع، گل کاسنی و .... را پیدا کنید.

لبنیات محلی: همه ما به خوبی خواص انواع لبنیات را می‌دانیم و از ویتامین‌ها و موادمعدنی موجود در آنها آگاهیم. در مازندران می‌توانید از ماست، شیر و دوغ محلی تهیه و نوش جان کنید و یا به عنوان سوغاتی برای عزیزان تان ببرید.

باقلا: احتمالا نام باقلاقاتوق را شنیده‌اید و با این غذای محلی آشنایی دارید. بسیاری در سفر به مازندران از این غذا نوش جان کرده و در راه بازگشت از باقلاهای موجود در مغازه‌ها نیز تهیه می‌کنند تا در بازگشت به خانه غذای خوشمزه‌ای برای اعضای خانواده‌شان بپزند.

اناردون: خورشت اناردون هم از دیگر غذاهای این دیار است که مسافران را وسوسه می‌کند اناردون (دانه‌های انار خشک شده) تهیه کنند و با پختن غذایی متفاوت، طعم تازه‌ای را به خانه‌های شان ببرند. سوغات؟

شکر سرخ: این شکر از نیشکرهای سرخ رنگ به دست می‌آید و برای تقویت اعصاب و قوای جسمانی و کبد مفید است و خواص بیشمار دیگری نیز دارد.

صنایع دستی مازندران

حصیربافی

در غرب استان مازندران، حصیربافی بیش از هر نقطه دیگری رواج دارد. هنرمندان با استفاده از گیاهان خودرو در باتلاق‌ها مانند «گاله» و «واش» و به کارگیری چوب و نی و علف‌هایی به نام «وران» و «سازیر»، سبد، زنبیل، زیرانداز و ... تولید می‌کنند.

صنایع چوبی

جعبه جواهرات، صفحه و مهره‌های بازی شطرنج، بازی تخته، قلیان، صندوقچه و ... چیزهایی هستند که با استفاده از چوب و به دست هنرمندان مازندرانی ساخته می‌شود و به عنوان صنایع دستی در سراسر این استان قابل تهیه هستند.

لاک تراشی

لاک تراشی هنری است که بیشتر در مناطق جنگلی رواج دارد و در طی آن لوازم چوبی با استفاده از تراش دادن ریشه و تنه درختان، تولید می‌شود. افرا، راش، ملج، توسکا، ممرز، شمشاد، نم‌دار و انجیلی از درختانی هستند که چوب‌شان در لاک تراشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جمله لوازمی که با این هنر تولید می‌شود می توان به این موارد اشاره کرد:

• قاشق، ملاقه و کفگیر که در زبان محلی «گچه» «پل گیر» و «کترا» خوانده می‌شوند.
• دانه پاش که به جای سینی برای پاک کردن برنج و حبوبات استفاده می شود.
• جوله که شبیه پارچ آب ساخته می‌شود و برای دوشیدن شیر و نگهداری انواع مواد لبنی به کار می‌رود. 
• کلز که کاربرد ملاقه را دارد و برای هم زدن و سرد کردن شیر مورد استفاده قرار می‌گیرد
• کیله لاک که به عنوان پیمانه کاربرد دارد.
• عصا که به زبان محلی به آن «ازدار» می‌گویند.
• قند چوله که وسیله‌ای برای خرد کردن قند است.
• سیرکوب که در گذشته نقش هاون را داشته است. 

نمدمالی

نَمَد، زیراندازی سنتی است که طی فرآیند نمدمالی و با استفاده از پشم تولید می‌شود. نمد مالی در بیشتر مناطق مازندران انجام می‌شود؛ اما در منطقه کجور و روستاهای اطراف رامسر رونق بیشتری دارد.

پارچه بافی

پارچه بافی سنتی در نقاط مختلف مازندران انجام می‌شود و هنرمندان به بافت انواع پارچه‌های پشمی، ابریشمی و نخی مشغولند. پارچه ابریشمی به نام «الیجه»، پارچه‌های پشمی «چوغا» و «باشلق» و پارچه خنک و تابستانه «شمد» از جمله تولیدات نساجی سنتی در مازندران هستند.

موج بافی

موج، نام دستبافته‌ای پشمی است که با نام‌های «رختخواب پیچ» و «ایزار» نیز شناخته می‌شود. این دستبافته نرم و سبک است و استحکام زیادی دارد. «چادر شب» نیز بافتی شبیه به موج دارد و دارای کاربردهایی شبیه به آن است. این صنایع دستی بیشتر در منطقه کجور رواج دارد.

سفالگری

سفالگری از آن دسته هنرهایی‌ست که علاوه بر قدمت چند هزار ساله‌ای که دارد از پراکندگی جغرافیایی بالایی نیز برخوردار است. هنر سفالگری در هر گوشه ایران وجود دارد و مردم مازندران نیز در این هنر حرف‌های زیادی برای گفتن دارند. کلاگر یکی از مراکز ساخت سفال در مازندران است.

چنته

چنته نام یک کیف دسته دار است که با طی مراحلی شبیه جاجیم بافی، تولید می‌شود. روستای لفور از توابع سوادکوه از مراکز تولید چنته است و چنته لفور شهرت زیادی دارد. چنته مانند جاجیم بافته می‌شود و در آخر پس از دوردوزی، آن را با مهره‌های تزیینی و خرمهره تزیین می‌کنند. 

جوراب‌بافی

روستای «صالحان» از مراکز جوراب‌بافی در مازندران است. در بافت جوراب از پشم استفاده می‌شود و جوراب چکمه‌ای یا گردن بلند و گردن کوتاه از انواع جوراب‌های تولیدی استان به شمار می‌روند.

گلیم بافی

گلیم بافی هنری است که در بیشتر روستاهای مازندران رواج دارد. نقوش گلیم دراین استان اغلب به شکل هندسی و الهام گرفته از طبیعت هستند. در بافت گلیم بیشتر از رنگ‌های تند و شاد مانند قرمز، نارنجی، کرم، سبز، سرمه‌ای استفاده می‌شود.

جاجیم بافی

روستای متکازین از توابع بهشهر، آلاشت سواد کوه، کجور، نوشهر و کلاردشت از مراکز بافت جاجیم در استان مازندران هستند. این دستبافته به عنوان زیرانداز، پشتی، سجاده، رختخواب‌پیچ، مفرش، پتو، رویه کرسی و… استفاده می‌شود. از جمله نقوش مورد استفاده در جاجیم مازندران می‌توان به چهار گل، خشتی، پنجه‌ای، گل آفتابگردان، آفتاب تیره و ... اشاره کرد.

قالی بافی

یکی از هنرهای کمتر شناخته‌شده در مازندران، قالی بافی است و کلاردشت مرکز تولید آن به شمار می‌رود. فرش کلاردشت، فرشی است که کمتر کسی آن را می‌شناسد و به دلیل درشت‌بافت بودن به قالی خرسک نیز مشهور است.. معروفرترین قالی کلاردشت به روستای مکارود تعلق دارد و نقش جنگلی، صندوقی، رودبارکی، مجمه‌ای، گل سینی، عینکی، چخماقی، رسولی، شمله و ... از نقوش مورد استفاده در آن هستند. این فرش بیشتر برای صادرات بافته می‌شود.

سخن آخر

با هم مروری داشتیم بر سوغاتی‌های استان مازندران و آنها را از نظر گذراندیم. البته این مطلب تنها بخش کوچکی از دانستنی‌هایی‌ست که می توانید در مورد سفر به شمال در کارناوال بیابید. به عنوان مثال، شما می‌توانید با استفاده از صفحه راهنمای هتل‌های کارناوال، با انواع هتل‌ها در شمال ایران آشنا شوید و به بررسی امکانات و خدمات آنها بپردازید؛ تنها کافی‌ست سری به صفحه رزرو هتل های شمال در کارناوال بزنید. البته اگر دوست دارید در سفر به این خطه سرسبز کشورمان، در یکی از ویلاهای ساحلی یا جنگلی با امکانات و قیمت‌های متنوع، اقامت کنید، می توانید از صفحه اجاره ویلاهای شمال در کارناوال کمک بگیرید. همچنین در وبسایت ما این امکان را دارید تا به فهرست متنوعی از سوئیت‌ها دسترسی داشته باشید و با مقایسه شرایط آنها با یکدیگر، بهترین انتخاب را انجام دهید، پس معطل نکنید و سری به صفحه اجاره سوئیت در شمال در کارناوال بزنید.