سوغات و صنایع دستی ایلام

استان ایلام علاوه بر زیبایی‌هایش سوغات جذابی هم دارد؛ شاید از خود پرسیده باشید سوغات ایلام چیست؟ برخلاف دیگر شهرها صنایع دستی و سوغات خوشمزه ایلام کمتر شناخته شده است. در مطلب پیش‌رو برایتان از این سوغات خواهیم گفت و عکس صنایع دستی ایلام را به شما نشان خواهیم داد تا با آن‌ها بیشتر آشنا شوید.

نان، حلوا و شیرینی های ایلام

حلوا بگل

حلوا بَگِل یکی از شیرینی‌های خوش‌طعم خطه ایلام است که در تهیه آن از کنجد سفید، کشک پودر شده (بگل)، خرمای مرغوب و روغن محلی (دان) استفاده می‌شود. این شیرینی سنتی ارزش غذایی بالایی دارد که مناسب هوای سرد است و مصرف آن موجب گرم شدن بدن می‌شود.

بژی برساق

بژی برساق از شیرینی‌های محلی، با عطر و طعمی دل‌چسب است که در ایام نوروز تهیه می‌شود. شکر، رازیانه، روغن محلی (دان)، زردچوبه، تخم‌مرغ، شیر، زیره و آرد از مواد اولیه در تهیه این شیرینی خوش‌طعم است.

کله کنجی

حلوای فوق‌العاده مقوی و خوشمزه که در آن از کنجد سفید و خرمای خشک (ژی) استفاده می‌کنند و در اکثر مناطق ایلام طبخ می‌شود. برای تهیه این نوع از حلوا، کنجد تفت داده شده را با خرمای بدون هسته مخلوط کرده و در هاون (چالگ) با دسته چوبی (میه‌کت) آنقدر می‌کوبند تا لایه‌ای از روغن کنجد بالای حلوا پدیدار شود. سخت‌ترین مرحله تهیه کله کنجی مرحله کوبیدن آن در چالگ میه‌کت است که به انرژی و قدرت نسبتا زیادی نیاز دارد. این حلوا بیشتر در شب یلدا تهیه می‌شود.

نان های محلی ایلام

در شهر ایلام نان‌ها مانند گذشته به همان شیوه سنتی و بدون هیچ ماده مضر تهیه می‌شوند. معمولا برای پخت نان از وسیله‌ای گرد و فلزی به ‌نام ساج استفاده می‌کنند؛ ساج را بر روی آتش گذاشته و خمیر آماده را روی آن پهن می‌کنند.

شله کینه یا لکینه

خمیر این نوع نان مخلوطی از  آب‌جوش، رازیانه، آرد، نمک، زیره، کمی روغن محلی و زعفران است. این نان مقوی سنتی مانند دیگر نان‌ها بر روی ساج پخته می‌شود و بسیار لذیذ است. در سفر خود به این استان حتما نان لکینه را امتحان کنید.

نان ساجی

نانی نازک که رنگ و عطر زیبایی به سفره‌های مردم ایلام می‌دهد و سرشار از مواد مغذی است. این نان از ترکیب نمک، مایه خمیر، آرد و آب بر روی ساج تهیه می‌شود.

نان پپگ

این نان را تنها می‌توانید در ایلام پیدا کنید؛ نان پپگ از ترکیب نمک، آرد، پیاز و آب در زیر خاکستر زغال تهیه می‌شود. 

نان گرده

از دیگر نان‌های سنتی این منطقه که در شب‌ یلدا در خانه‌های ایلامیان پخته می‌شود. بانوان ایلامی آب، شیر، شکر و زردچوبه را با یکدیگر ترکیب می‌کنند تا به‌شکل خمیر دربیاید، سپس آن را روی ذغال سرخ شده می‌گذارند تا بپزد. نان گرده سوغاتی بسیار مناسب برای گردشگران است.

نان فتیر ایلام

فتیر نوعی نان بدون خمیر مایه است و برای تهیه آن آرد، آب و نمک را با یکدیگر مخلوط کرده و بر روی ساج پهن می‌کنند. از دیگر نان‌های محلی ایلام می‌توان به نان کزگه، نان شل‌کین، نان تنوری و نان پنجه‌کش اشاره داشت.

سایر سوغات ایلام

ترخینه

 یکی از غذاهای محلی و محبوب استان ایلام است که برای طبخ آن، ابتدا چند تکه ترخینه خشک را با مقداری حبوبات می‌پزند و در انتها سبزی خشک، زردچوبه و پیاز داغ را به آن می‌افزایند. پخت بیشتر آش باعث می‌شود تا ترخینه‌های خشک کاملا از هم باز شده و دوغ آن بهتر در غذا پخش شود. ترخینه در استان‌های کردستان، کرمانشاه و همدان نیز تهیه می‌شود و از آنجا که در قرن یازدهم زمخشری (مفسر و زبان‌شناس برجسته) در کتاب لغت نامه‌اش از آن یاد کرده، یکی از غذاهای تاریخی ایران هم به‌شمار می‌رود. خوبست اشاره کنیم این آش برای سرماخوردگی مفید است به همین خاطر آن را در روزهای سرد سال تهیه می‌کنند.

برنج عنبر بو

برنج عنبربو یکی از انواع برنجی که در برخی از نواحی ایلام و خوزستان کشت می‌شود برنج عنبر بو است که برای پخت به آب کمتری نیاز دارد و دانه کوتاه است.

بنه

بنه یا پسته وحشی درختی است که در کوه‌ها می‌روید و مغزی کوچکتر از پسته‌های معمول دارد. از سقز (شیره) آن برای تهیه آدامس، داروسازی، پلاستیک‌سازی و عطر استفاده می‌کنند. مسکن درد، درمان زخم‌ها، تقویت کننده اعصاب، تقویت کننده معده، درمان بیماری‌های گوارشی از خواص دیگر این پسته است.

صنایع دستی ایلام

قالی بافی

در بافت این نوع زیرانداز بیشتر از ابریشم و برخی مواقع از کرک و ابریشم استفاده می‌شود. برای بافت از دارهای فلزی عمودی و ابزاری مانند دفه (دفتین)، قیچی، قلاب و چاقو استفاده می‌کنند. این نوع از قالی تنوع نقش و رنگ دارد. در استان ايلام دو نوع قالی بافته می‌شود؛ يكی قالی كردی كه ذهنی‌باف است و برگرفته از طرح‌های محلی و بومی است و دیگری قالی صادراتی كه از ديگر استان‌های ایران الگوبرداری شده است. 

گلیم  برجسته

گلیم برجسته از مهمترین و شاخص‌ترین صنایع‌دستی استان محسوب می‌شود و ترکیبی از قالی و گلیم است که شهرت بسیاری نیز دارد. از ویژگی‌های این نوع گلیم می‌توان به نداشتن وزن زیاد و رنگ‌ها و نقش‌های متنوع آن اشاره داشت. گلیم نقش برجسته به نوعی احیاکننده گلیم ۸۰۰۰ ساله کشف شده در آناتولی ترکیه (قدیمی‌ترین گلیم) و قالی ۲۵۰۰ ساله پازیریک (قدیمی‌ترین قالی) است. بافندگان پشم مصرفی گلیم را از دام‌های خود تامین و در رنگ‌رزی‌های کوچک با رنگ‌های متنوع رنگ می‌کنند. این نوع گلیم از شاخص‌ترین صنایع دستی این استان و تلفيقی از گليم ساده (صوفی‌بافی) و گره قالی است؛ مواد اوليه گلیم برجسته نخ پشمی و نخ پنبه‌ای است كه از نخ پنبه‌ای برای تار و از نخ پشمی برای گره و پود گليم استفاده می‌کنند. كيفيت و ثبات رنگ در اين نوع گليم از ضروريات است و يک گليم مرغوب از ابتدا تا انتها بايد به يک اندازه باشد. 

نمد مالی

یکی دیگر از صنایع مهم این استان نمدمالی است که از پشم گوسفند تهیه می‌شود و برای تولید زیرانداز نمدی، کلاه نمدی و کپنک (تن پوش نمدی) مورد استفاده قرار می‌گیرد. نمد مالی معمولا از اول تیر تا آخر آذر ماه انجام می‌شود.

احرامی بافی

این نوع بافت بر روی دار انجام می‌گیرد، ماسوره اساس کار آن است و ماکو با الیاف نخی در داخل آن جای دارد. در این نوع بافته خامه پشمی رنگ‌رزی شده به‌عنوان مواد اولیه مورد استفاده قرار می‌گیرد و مراحل آن به ترتیب شامل مرحله ایجاد دهانه کار، مرحله پودگذاری و مرحله دفتین زدن است.

گیوه بافی

از آنجا که این استان در منطقه‌ای کوهستانی قرار گرفته، گیوه به‌عنوان باپوشی راحت و سبک طرفداران زیادی دارد. مراحل ساخت گیوه شامل آماده کردن تخت گیوه (آجیده)، بافت رویه گیوه (گیوه‌بافی) و دوختن رویه گیوه به تخت گیوه است. گيوه در زبان كردی كلاش نامیده می‌شود و در گذشته بیشتر مورد استفاده عشاير و روستاییان بوده است.

معرق روی چوب

صنايع چوبی از دیگر صنایع مهم ایلام است تابلوهای معرق با طرح‌های ظریف، تابلو اشعار، آیات قرآن، تصاویر، انواع رومیزی، شطرنج وتخته نرد، تزئین قلمدان و دکوراسیون منازل از جمله مواردی است که با استفاده از تکنیک معرق تهیه و تولید می‌شود.

بافت سیاه چادر

سیاه چادر در اصطلاح محلی دوار (davar) نام دارد که معمولا زنان عشایر استان با استفاده از موی بز آن را می‌بافند. این نوع چادر در گرما منقبض و در سرما منبسط می‌شود. برای نصب سياه چادر ابتدا نصف آن را به ستون‌هايی (سيون) وصل می‌کنند. هر چادر معمولا حدود 3 تا 7 سيون دارد که در فاصله‌های معين عمود بر زمين قرار گرفته و به‌وسيله طناب‌هايی توسط ميخ چوبی به زمين وصل می‌شوند. در گذشته در میان عشایر هنگام ازدواجِ پسرِ خانواده، قسمتی از سياه چادر را برای محل زندگی او با ديواره‌ای به نام چيت جدا می‌کردند.

چیغ (چیت) بافی

از متعلقات سیاه چادر است که در اطراف آن استفاده می‌شود و مانند دیوار است. چیغ را با استفاده از الیاف گیاهی (نی) و موی بز و برخی مواقع با استفاده از نخ پشمی رنگی می‌بافند. نقوش چیغ به دلیل ماهیت بافت آن به‌صورت هندسی است.

جاجیم بافی 

جاجیم بافته‌ای از پشم تابیده رنگی است که اغلب بافتی خشن دارد و در اکثر خانواده‌ها از آن برای پیچیدن یک‌دست رختخواب اضافی (جهت مهمان) استفاده می‌کنند.

سفالگری

محصولات سفالی کاربردهای مصرفی وتزئینی دارند و کوزه، کاسه، بشقاب، گلدان، لوح‌های نقش برجسته و انواع مجسمه‌های سفالی تعدادی از محصولات سفالی این استان است.

قلم‌زنی روی مس

هنر ایجاد نقش‌ونگارهای زیبا بر روی ظروف مسی با ضربات چکش از دیگر صنایع‌دستی این استان است که طرفداران زیادی دارد.

ساخت سه تار

سه تار ساز ایرانی، برگرفته از ساز تنبور (قدیمی‌ترین سازی که بشر ابداع نموده) است. این ساز سه قسمت اصلی کاسه، صفحه و دسته دارد که کاسه و صفحه از جنس توت و دسته از جنس گردو است. ساخت این سازه از دهه 80 در ایلام رواج یافته است.

عبا بافی

 از دست‌بافته‌های سنتی ايران پشم گوسفند و يا شتر تهیه می‌شود و دستگاه آن از جنس چوب است. عبای زنانه كوتاه‌تر از نوع مردانه است و در زبان محلی به آن قتره می‌گويند.

موج بافی

 بافت جاجيم بدون گره است؛ از موج يا جاجيم به‌عنوان رخت‌خواب پيچ و جانماز استفاده می‌کنند. 

هور

هور برای نگه‌داری غلات مانند گندم و جو استفاده می‌شود و پشم گوسفند ماده اولیه آن است.

انواع مشک ها

مشک آب كه در زبان محلی ایلامی به آن كنه (kewna) می‌گویند وسيله‌ای برای نگهداری آب، دوغ و روغن است؛ مشک آب را از پوست دباغی شده بز تهيه می‌کنند.

سخن آخر

ایلام منطقه‌ای کوهستانی است که در میان ارتفاعات و دشت‌ها با پوشش گیاهی منحصربه‌فردی قرار دارد. براساس اسناد تاریخی ایلام بخشی از عیلام باستان بوده و پیشینه تاریخی و باستانی آن قابل توجه است؛ با وجود آنکه این شهر سوغات و صنایع‌دستی متنوعی دارد چندان شناخته شده نیست. در این مطلب سعی کردیم تا بخشی از این سوغات و صنایع‌دستی را به شما معرفی کنیم تا در کنار لذت بردن از سفر خرید خوبی نیز داشته باشید.