نوروز صیاد | جشنی کهن در جزیره قشم

یکی از هزاران مراسم رنگارنگی که در کشورمان برگزار می شود، نوروز صیاد است که برای تماشای آن از نزدیک باید تا جزیره قشم و روستای سلخ در این جزیره سفر کنید. جشنی که در اوایل تابستان برگزار می شود و حتی گرمای هوا هم نمی تواند مانع پایبندی به این رسم دیرین شود. در ادامه دلیل برگزاری جشن نوروز صیاد در قشم را برای تان توضیح داده ایم و تصاویر جشن نوروز صیاد در قشم را به نمایش درآورده ایم تا با حال و هوای این رسم قدیمی بیشتر آشنا شوید، کارناوال را در این سفر مجازی همراهی کنید. 

حال اگر برای دیدن این مراسم راهی قصد سفر به قشم را کردید و خواستید برنامه ریزی کاملی در مورد سفر به این جزیره تماشایی خلیج فارس انجام دهید، تنها کافی ست سری به صفحه راهنمای سفر به قشم بزنید و اطلاعات متنوعی در مورد این مقصد زیبا به دست بیاورید. اگر هم دوست دارید در قالب تور و گشت های شهری از این جزیره تماشایی دیدن کنید، می توانید وارد صفحه رزرو تورهای قشم شوید و تور دلخواه تان را به صورت آنلاین رزرو کنید. 

آشنایی با مراسم نوروز صیاد | روز آزادی آبزیان

تقویم که رسیدن به روزهای پایانی تیر را نشان می دهد، صیادان قشم به تکاپو می افتند تا خودشان را برای جشنی با قدمت بیش از 600 سال آماده سازند. در این روز آبزیان، می توانند آزادانه در پهنه ی نیلگون خلیج همیشه فارس به این سو و آن سو بروند و هیچ صیادی حق صید ندارد. مردم بر این عقیده اند که در این روز، همه ماهى‌ها، آزادند و از آنجا که بايد نسل خود را پربار کنند، کسی حق صید آنها را ندارد. این آیین به خوبی نشان می دهد که مردم جنوب کشور، دریا را به خوبی می شناختند و در فصل تخم ریزی ماهی و میگو از آسیب به محیط زندگی آنها اجتناب می کردند. البته این تنها گوشه ای از آداب این مراسم است و رسوم جالب دیگری نیز در این روز انجام می شوند که در ادامه به آنها می پردازیم.

آداب و رسوم مراسم نوروز صیاد

هر سنتی با آداب هایی خاص همراه است و نوروز صیاد نیز با انجام مراسم های زیر جشن گرفته می شود:

1- نخوردن آبزیان

همانطور که اشاره کردیم مهم ترین قانون این جشن صید نکردن آبزیان است اما رسم مهم دیگری نیز وجود دارد که بر اساس آن در این روز، کسی حق ندارد از آبزیان تغذیه کند و نباید آنها را بر سر سفره خانواده بیاورد. بانوان، خوراکی های جشن همچون شیرینی رنگینک که با خرما درست می شود را به شکل آبزیان می آرایند و هنر خود را اینگونه در این جشن به نمایش می گذارند.

  در این روز گوشت جانداران دیگر خورده می شود که احتمالا اشاره به جذب قدرت پیشینیان و توتم ­های (نماد) قبایل بدوی دارد. در گذشته برای جذب قدرت حیوانات توتمی، آنها را در یک روز خاص شکار می نمودند و معتقد بودند که با خوردن گوشت آنها، قدرت و نیرویشان را به دست می آورند. 

2- گلک کشیدن

گِلَک خاک سرخی است که منبع آن در جزیره هرمز است. از قدیم رسم بر این بوده که مردم در این روز بر در خانه هایشان، سر و پیشانی حیوانات و نخل و درختان میوه، گلک بکشند.

آنها بر در خانه هایشان، عبارت "یا الله" را می نویسند و یا دایره و ضربدر بر روی درب می گذارند تا با این کار ورود به سال جدید صیادی را اعلام کنند. 

رنگ قرمز نشانه تجدید و قدرت حیات است . در گذشته هم معمولا برای نشان دادن قدرت های فوق طبیعی، مقدس یا خورشیدی، ایزدان با رنگ قرمز به تصویر کشیده می شدند. گلک زدن در نوروز صیاد بر حضور دوباره خورشید و گرما دلالت دارد و شروع فصل جدید را نوید می دهد.

 3- لوبَن کردن حیوان

لوبن کردن حیوان، عملی است که توسط مُلای مخصوصی که به دعاخوان نوروزی شهرت دارد، انجام می شود. او سوره، آیات و دعاهای مختلفی را می خواند و سپس طنابی را روی گردن هر حیوان، گره می زند. مردم بر این باورند که با انجام این کار در طول سال حیواناتشان، از گزند درندگان، بلایا و بیماری ها در امان می مانند و بر برکت آنها افزوده می شود. این اعتقاد نیز ریشه در باور قبایل توتمی به قدرت سحر و افسون دارد.

این دعا فقط تا شش ساعت پس از تحویل سال صیادی موثر است و در زمانی معین، دیگر تاثیر خود را از دست می دهد. در طول خواندن لوبن، به ازای هر دام، نخ سبز رنگی گره زده می شود و در پایان، به صاحب دام‌ها تحویل می گردد تا آن را در سوراخ دیواری پنهان سازد و روی آن را بپوشاند. این پنهان سازی باید به صورتی باشد که کسی به نخ دست نیابد و گره ای از آن را باز نکند.

 فقط دو یا سه نفر می‌توانند این دعا را بخوانند و رسم بر این است که اگر یكی از دعاخوانان تصمیم بگیرد، این کار را به شخص دیگر و جوان تر از خودش بیاموزد، نمی تواند دیگر دعا بخواند چرا که دیگر دعاهای او تاثیری نخواهد داشت.

 4- مراسم رزیف

نام رزیف از کلمه ی ردیف می آید و برمبنای قرار گرفتن افراد در دو ردیف در طی این مراسم، این نام را بر آن نهاده اند. این مراسم که در جزیره قشم به نام ­عضوا یا عصوا نیز شهرت دارد با انجام حرکات و رقص های خاصی صورت می گیرد و قدرت موسیقی را به نمایش می گذارد.

30 تن از مردان هنرمند جزیره لباس های سفید محلی می پوشند و در دو ردیف مقابل یکدیگر قرار می گیرند. چهار نفر نیز در میان آنان قرار می گیرند و دهل می نوازند و آواز محلی سر می دهند.

فرد هدایت گر گروه، نوازنده ی دهل اصلی است و ریتم حرکات رقصندگان و تغییر آنها را با حرکات خاص خود و تغییری که در ریتم و ضرباهنگ دهل می دهد، هدایت می کند.

نوازنده ساز اصلی در گروه های همسان خود، شان و منزلت اجتماعی خاصی دارد و اگر فقط او قدرت و توانایی نواختن ساز به خصوصی را داشته باشد، قدرتش افزایش یافته و برای حضور در مراسم های خاص می تواند مطالباتی کلان داشته باشد.

5- مراسم نمایشی شوشی

یکی دیگر از مراسم­ های اجرایی نوروز صیاد، شوشی است که در ایام قدیم در مراسم عروسی برگزار می شد و با نوای سازی به نام جفتی که دو قلم از نی داشت، همراه بود. کم کم داشت غبار فراموشی بر تن این مراسم می نشست تا اینکه تصمیم گرفته شد در نوروز صیاد نیز برگزار شود.

گاو، روباه، شتر و ساربان، مرغ دریایی و شوشی بازیگران اصلی در این نمایش عروسکی هستند. شوشی فردی با ظاهری بَدَوی و ابتدایی است که در کوه زندگی می کرده و شهر را ندیده است. او شکل و شمایلی عجیب دارد؛ لباس سیاهی بر تن می کند، صورتی سفید شده با آرد و ریشی ساخته شده از سِیس مُغ (الیاف توری مانند درخت خرما) دارد و کلاهی از شاخه نخل بافته شده بر سر می گذارد.

او با شنیدن صدای شادی مردم و اشعار عصوا به طرف صدا راهی می شود و با عصبانیت به مردمی که سر راهش قرار بگیرند با شاخه نخلی از پِیش مُغ یا همان برگ درخت خرما، ضربه می زند. شوشی در آخر مراسم همه چیز خود را می بخشد؛ در ایام قدیم شاخه های در دست شوشی به مادر داماد، کلاهش به ملای مسجد و عبایش به موذن مسجد می رسید. بعد از اینکه همه چیزش را بخشید به دریا می زند و خودش را می شوید تا به یک آدم عادی تبدیل شود و مراسم پایان یابد. 

اوج نمایش قدرت ها را می توان در قسمت شوشی به نظاره نشست و تمامی قدرت های خیر(نیکی) و شر(بدی) در کنار  نماد های مقدس دید که هرکدام تاثیر مستقیمی در زندگی فردی و اجتماعی مردم دارند. گاو و شتر قدرت هایی خیر هستند و قدرتهای شر در هیبت روباه و شوشی، ظاهر می شوند. تمامی این قدرت ها در کنار مقدساتی چون گیاه (شاخه نخل) و دریا قرار می گیرند و معنایی خاص را به آن می بخشند. شوشی با چهره ای ساخته شده با الیاف نخل و کلاهی بافته شده از همان درخت، شاخه نخلی را که نماد قدرت است، در دست می گیرد و به نوعی از اسطوره های کهن، طلب قدرت و نیرو می کند.

درخت را از آن جهت سرشار از نیروهای مقدس می دانند که عمودی است و پس از طی یک دوره رشد، برگ هایش می ریزند و دوباره جوانه می زند و سبز می شود. تکرار این چرخه به دفعات مکرر، صورت و وجهی از زیست و حیات به درخت می بخشد و  به واسطه ی این تجدید حیات واقعیتی مافوق بشر را متجلی می سازد. فرد شوشی با زدن افراد با برگ های نخل در واقع آنها را متبرک می سازد تا از شر بدی ها و بیماری ها به دور مانده و عمری دراز همچون نخل نصیبشان شود.

6- پوشیدن لباس های نو و به آب سپردن لباس های کهنه

 در نوروز صیاد همه تا آنجا که می توانند لباس نو و رنگارنگ بر تن می کنند. جامه ی سنتی بر تن زن و مرد دیده می شود و چهره ای خاص را به این جزیره می بخشد. آنها لباس های کهنه شان را به صورت نمادین به آب دریا می سپارند تا درد و نحوست را از خود دور کنند.

 7- آب بازی و شنا کردن

این باور وجود دارد که در نوروز صیاد، آب تمامی چشمه‌ها به دریا می‌ریزند و آن را سرشار از پاکی می کنند. به همین دلیل مردم در این روز تن به آب‌های متلاطم دریا می زنند تا از شر بیماری و بلایا خلاص شوند. ریشه ی این باور را می توان در غسل دانست و آن را یادآور غسل آتش در پایان سال ایرانی تلقی کرد.

جوان ترها در نوروز صیاد، پدر و مادر سالخورده ی خود را در ساحل و در آب دریا می نشانند و با ریختن آب بر سر و لباس آنها شفایشان را خواستار می شوند. احتمالا این کار نیز ریشه در آب نیسان (1) و یا آب پاشان (2) دارد.

پاورقی

1- همان آب باران اردیبهشتی است که بر اساس باوری دیرین آبی مقدس است و خاصیت شفادهی دارد. 

  2- مراسم معتبر و مشهوری است که به نوروز منسوب بوده و از جمله مراسم آن، شست‌وشو و غسل کردن و آب پاشیدن به یکدیگر است.

8- برنامه های جانبی

 در ده سال گذشته و با فعال شدن دهیاری سلخ، برنامه های تازه ای به این جشن راه پیدا کرده و بر جذابیت آن افزوده اند. از جمله ی آنها می توان به مسابقات شنا، طناب کشی، غواصی، قایق پارویی، دومیدانی، بازی های محلی، مسابقه غذایی ویژه بانوان و ... اشاره نمود که باعث جلب گردشگر نیز شده اند. در این روز یک نمایشگاه صنایع دستی هم برپا می شود تا فرصتی برای بانوان هنرمند جزیره فراهم گردد و بتوانند کارهایشان را به نمایش بگذارند.

روستای سلخ | میزبان جشن نوروز صیاد

درست است که همه ی صیادان قشمی، به آداب این روز پایبندند اما مراسم این جشن در روستای سلخ، رنگ و بوی دیگری دارد. روستای سلخ یکی از قدیمی ترین مراکز ماهیگیری قشم است و به واسطه ی این که در گذشته، محل اختصاصی کشتن کولی کر (کوسه نهنگ های عظیم الجثه ) بوده و برای صید این آبزی نیروهای ورزیده ای نیاز است، بیشتر مردان، به صیادی اشتغال داشته اند. این امر باعث شده تا صیادی نوعی نمایش قدرت به حساب آید زیرا هر کس که توان بیشتر و بدن ورزیده تری داشته، شکار بهتری را از آن خود می کرده است.

نام این روستا نیز از عبارت مسلخ به معنای محلی برای پوست کندن می آید چرا که کولی کرهای صید شده را در همین جا آماده می کردند.

 بعد از کم شدن کولی کر در آب های خلیج فارس و قرار گرفتن نامش در فهرست جانداران در معرض خطر انقراض، صید این آبزی، ممنوع شد اما مردان روستا همچنان به صیادی ادامه دادند و این بار برای تامین معاش خانواده و همچنین فروش و معامله پایاپای برای رفع نیازهای زندگی به صید ماهیان کوچکتر روی آوردند.

بنابراین دریا و صیادی از اولیت های اولیه زندگی برای این مردم است و نوروز صیاد فرصتی برای یادآوری پیوند بین دریا و مردم را به ساکنان جزیره می دهد. در این پیوند همیشه، دریا قدرت برتری دارد و صیاد به هنگام خشم دریا، برای صید به آن نمی رود بلکه زمانی که دریا به اصطلاح خواهر (مهربان) و آرام است را برای این کار انتخاب می کند.

در این جشن بیش از پنج هزار نفر شرکت می کنند و به جز سلخ در سوزا، رمچاه، درگهان، لافت، هنگام، مسن، لارک و هرمز نیز برگزار می شود.

ریشه یابی نوروز صیاد 

اسطوره شناسان و محققان، ریشه ی تمامی رسوم فرهنگی و فرهنگ ها را در اصول فرهنگی كشاورزی و چوپانی و یكجانشینی و شهرنشینی می دانند؛ این باور نیز قابل قبول است چرا که انسان از دیرباز، برای تهیه غذا نیازمند كشاورزی و دامداری بوده و در طول تاریخ تمام رفتار‌های وی در همین راستا شکل گرفته است اما باورها و اندیشه‌های انسانی هیچ‌گاه به صورت ثابت و مطلق باقی نمانده و تنها به دو اصل كشاورزی و دامداری در زیرساخت‌های زندگی وابسته نبوده است. نوروز صیاد نمونه ای از باورها و اندیشه هایی است که هیچگونه تاثیری از باورهای چوپانی و كشاورزی در آن به چشم نمی خورد و کاملا بر اساس فرهنگ صیادی و تقویم صیادان برگزار می شود.

 سال صيادان هم مانند کشاورزان و دامداران، دارای  چهار فصل است:

اولین آنها جوا نام دارد که تقریبا با بهار یکسان است. این فصل از اوايل دهه سوم فروردين آغاز مى‌شود و ۱۰۰ روز به طول می انجامد.

دومین فصل گرما است که ۶۵ روز دارد و اولین روز آن نوروز صیاد است. این ماه به این صورت تقسیم می شود: دهى گرما، بيستى گرما، سى‌اى گرما، چهلى گرما، پنجاهى گرما، شصتى گرما و نيم در شصتی گرما

سومین فصل، شهریما نام دارد و ۱۰۰ روز طول می کشد.

آخرین فصل هم زمستان است که آن هم ۱۰۰ روز است. 

تا قبل از اتمام فصل جوا ماهی حور و کوسه در دریا صید می شوند و روزی صیادان را تشکیل می دهند. یکی از روزهای اواخر تیرماه هر سال نوروز صياد است که اولين روز از فصل گرماى واقعى به شمار می رود. این به آن معناست که يک سال صيادى چرخيده و فصل صيد ماهى حور و کوسه تمام شده است.

یکی از باورها در ستاره شناسی ایران باستان، گذاشتن نام یک ماهی روی آخرین ماه سال بوده و استفاده از نام حوت در صور فلكی نیز ناشی از همین باور است. گذشتگان بر این باور بودند كه خورشید در آخرین روز از آخرین ماه سال همچون یک ماهی به درون آب می رود و در اولین روز از سال جدید در هیبت بزی روی قله كوه‌ها دیده می شود. شاید به همین دلیل است که در نوروز صیاد کسی به سراغ ماهی های درون آب نمی رود تا مبادا خورشید را از زمین نگیرد.

از فردای نوروز، صید گرگور آغاز می گردد. گرگور قفسی توری است که با بند، به ته دریا فرستاده می شود و برای صید ماهی های درشت به کار می رود. به سرِ بند گرگور، نیز یک قطعه چوب پنبه می‌بندند تا محل قرارگرفتن گرگور را گم نکنند.

 در آغاز فصل شهريما نیز صيادان به صيد ماهى‌هاى بومى و حور با قلاب مى‌پردازند که به صيدگاه هاى ساحل‌نشينان جنوب مى‌آيند.

اگر در زمان برنامه ریزی برای سفر به قشم برای انتخاب اقامتگاه مناسب از میان گزینه های مختلف و متعدد دچار مشکل شدید اصلا نگران نباشید؛ چرا که در کارناوال می توانید به فهرستی از اقامتگاه های دسته بندی شده به صورت هتل، سوئیت، هتل آپارتمان، اقامتگاه بوم گردی و ... دسترسی پیدا کنید. پس اگر در سفر اهل اقامت در هتل هستید، بدون معطلی وارد صفحه رزرو هتل های قشم شوید تا با انواع هتل ها و امکانات آنها در این جزیره آشنایی پیدا کنید. اگر هم می خواهید در زمان سفر به این مقصد زیبا، در یکی از سوئیت های آن اقامت داشته باشید، سری به صفحه اجاره سوئیت در قشم بزنید و سوئیت دلخواه تان را به صورت آنلاین رزرو کنید. گزینه دیگر برای اقامت در قشم، ویلاهای آن هستند که برای گرفتن اطلاعات بیشتر در مورد آنها مانند امکانات و هزینه باید به صفحه اجاره ویلاهای قشم بروید. 

سخن آخر

شرکت در مراسم های سنتی یکی از راه های شناخت فرهنگ بومیان هر منطقه است پس اگر در اواخر تیرماه هوس سفر به سرتان زد، قشم را به عنوان یکی از مقاصد در نظر بگیرید. دیدنی های این جزیره بسیار بکر و دیدنی هستند و مطمئن باشید جلوه های این جاذبه ها و مهربانی های مردم این جزیره، گرما را از خاطرتان می برد.

در شهر شما، مراسم های سنتی چه جایگاهی دارند و به چه صورت اجرا می شوند؟

اگر تجربه ای از شرکت در یکی از مراسم های سنتی و تاریخی را دارید، آن را با سایر دوستان کارناوالی به اشتراک بگذارید. 

اگر تا به حال مراسم نوروز صیاد را در قشم دیده اید، مشاهداتتان را با ما در میان بگذارید.

منتظر دیدگاه های شما عزیزان هستیم.