جشن آب پاشونک | آغازی برای تابستان

در این مطلب به معرفی جشن باستانی آب پاشونک پرداخته‌ایم تا شما را با جشن آغاز تابستان که یکی از قدیمی‌‌ترین رسوم مردم ایران به ویژه در اراک و محلات و غیره است، بیشتر آشنا کنیم. این رسم زیبا هر ساله در اول روز تابستان یا تموز برگزار می‌شود. برای آشنایی با برگزاری جشن آب پاشونک مطلب کارناوال را بخوانید.

آب پاشونک جشنی برای آغاز تابستان

در گذشته ایرانیان باستان جشن‌های زیادی برگزار می‌کردند و عقیده داشتند که خوشحالی و شاد بودن باید بخش مهمی از زندگی مردم باشد. این جشن‌ها عموما براساس حرکات و موقعیت قرارگیری اجرام آسمانی و ستارگان بود و تا حدودی از اعتقادات مذهبی هم تاثیر می‌گرفت. به‌طور معمول آغاز هر فصل با برپایی جشنی همراه بود. جشن آب پاشونک درست در شروع فصل تابستان برگزار می‌شد. یعنی زمانی که خورشید در افق شرقی و بالاترین موقعیت طلوع خود قرار می‌گیرد که بلندترین روز و کوتاه‌ترین شب سال را پدید می‌آورد.

با وجود فراموشی بسیاری از جشن‌های باستانی ایران، خوشبختانه برگزاری جشن اول تابستان با نام «آب‌ پاشونَک» را در مناطقی مانند اراک، فراهان، محلات و بسیاری از نواحی مرکزی ایران با نام  تُوِستونی یا اول تابستانی می‌توان دید که با حضور مردم و با انجام مراسم آب‌‌پاشی در صحرا برگزار می‌شود. 

انقلاب تابستانی

انقلاب تابستانی یا خوریستان تابستانی اوج ارتفاع خورشید در یکی از نیمکره‌های عرضی (شمالی یا جنوبی) کره زمین و در نتیجه طولانی‌ترین روز سال در آنجاست. در این روز و در لحظه ظهر خورشیدی، زاویه میان خورشید و افق جنوبی بیشتر از هر روز دیگر است و آفتاب در این روز به کمال و اوج سالیانه خود می‌رسد.

در ایران قدیم طولانی‌ترین روز سال را گرامی می‌داشتند و آن را روز چله تموز می‌نامیدند. چله تابستان از اول تیر تا دهم مرداد است. چون در آغاز تابستان بارش باران کاهش پیدا می‌کند، جشن آب پاشونک به جهت طلب باران از خداوند است و مردم با آب پاشیدن برای هم آرزوی سالی پر از باران و رحمت الهی می‌کنند.

تاریخچه جشن آب پاشونک

درباره تاریخچه جشن آب پاشونک سه روایت وجود دارد:

روایت اول

در روزگاری که فیروز پسر یزدگرد اول بر تخت سلطنت نشست، حدود 7 سال هیچ بارانی نبارید و آن زمان بود که پادشاه نگران شد که شاید مردم سرزمینش دچار قحطی و خشکسالی شوند. نگرانی‌ها ادامه داشت تا این که باران بارید و مردم همگی از شادی این نعمت بزرگ و به نشانه تشکر از اینکه تلفاتی در قحطی نداشتند از خانه‌ها بیرون آمدند و به یکدیگر آب می‌پاشیدند و در واقع رسم «آب پاشونک» به این صورت شکل گرفته است.

روایت دوم

حکایتی می‌گوید که درست در اولین روز تابستان و قبل از اسلام وقتی که يكی از پادشاهان ايرانی از جنگ بازمی‌گشت و خوشحال از پیروزی خود در نبرد بود به قناتی در روستای زلف‌آباد رسید و در آنجا اتراق کرد. در لحظه استراحت و شستن دست و روی خود در كنار آب، حوري یا بانویی زیبا در ذهنش تجسم شد و مشتی آب بر روی او پاشید. شاه از این تجسم بسيار شادمان می‌شود و او هم آب به سر وصورت همراهان می‌پاشد.

روایت سوم

ماجرای کیخسرو پادشاه افسانه‌ای ایران روایت سوم از جشن آب پاشونک است. به این صورت که روزی کیخسرو در حال بازگشت از جنگ با افراسیاب در مسیر ساوه بود که برای استفاده از آب به یک چشمه در بالای کوهی می‌رود. با رسیدن به آب از دیدن یک فرشته در کنار آن از هوش می‌رود. بیژن پسر گودرز از آب چشمه بر روی صورت کیخسرو می‌پاشد و پادشاه به هوش میاید و آنجا جشن آب پاشونک شکل می‌گیرد.

به طور کلی مشخص نیست که کدام روایت منشا پیدایش جشن آب پاشونک است. حتی گفته می‌شود که این آیین یکی از رسوم جشن تیرگان نیز هست. مردم در این جشن نیز به دلیل آرزوی بارش در سال جدید، به روی هم آب می‌پاشند. خوب است بدانید که 13 تیر روز جشن تیرگان است و در ستایش تیشتر ستاره باران‌زا برگزار می‌شود. 

نام های دیگر جشن آب پاشونک

آبریزان، نوروز طبری، کشاورزان و جشن تیرگان نام‌های دیگر این جشن است.

سخن آخر

تابستان برای ما ایرانی‌ها همیشه یادآور خاطرات خوب کودکی و گذراندن اوقات فراغت بعد از تعطیلی مدرسه است. این بار در میان خاطرات گذشته به سراغ یکی از خنک‌ترین آیین‌های باستانی رفتیم و با هم با جشن آب پاشونک آشنا شدیم.

اگر شما نیز درباره این جشن نظر یا خاطره‎‌ای دارید با ما در میان بگذارید.