هولی ، جشن رنگ ها در هند

حتما تا به حال نام جشنواره هولی به گوش تان خورده است؛ شاید هم آن را با نام جشن رنگ ها بشناسید. فستیوالی باشکوه و پر از رنگ که از جشن های کشور هند به شمار می رود؛ اما امروزه محبوبیتی جهانی به دست آورده و راهش را در دل مردم دنیا پیدا کرده است. این بار می خواهیم شما را به این فستیوال ببریم و از تاريخ جشن رنگ در هند، آداب برگزاری جشن رنگ ها و ... برای تان بگوییم. همچنین کمی درباره رنگ های مصرفی در این فستیوال توضیح می دهیم و مانند هر فستیوال دیگری در دنیا، نگاهی هم به غذاهای خوشمزه ای می اندازیم که در هولی نوش جان می شود. حتما با کارناوال همراه بمانید. 

چرا جشن هولی؟

• فستیوال هولی یا همان جشن رنگ ها یکی از مهمترین جشن های جهانی شمرده می شود.
• جشن رنگ ها پر از مناظر زیبا و رنگارنگ است که چشم را مسحور خود می کنند. 
• هولی جشنی ست باستانی و روایت های شنیدنی زیادی درباره پیدایش آن وجود دارد. 
• امروزه در بسیاری از نقاط دنیا، هولی را جشن می گیرند و این مراسم طرفداران بی شماری دارد.
• به کمک هولی می توانید بیشتر با پیروان آیین هندو آشنا شوید. 

آشنایی با فستیوال هولی | holi festival

هولی یک جشن مهم بهاره است که هرسال توسط هندوها برگزار می شود؛ اگرچه، این روزها این فستیوال به خاطر رنگ های زیبا و شور و حالی که در حین آن جریان دارد، در قلب بیشتر مردم دنیا جا باز کرده و از محبوبیت قابل توجهی در جهان برخوردار است.

هولی در پایان زمستان جشن گرفته می شود؛ در آخرین ماه کامل از تقویم شمسی-قمری که در ادامه اش، بهار فرا می رسد. از آنجایی که این تقویم به ماه های قمری هم وابسته است، به طور دقیق نمی توان تاریخ آن را اعلام کرد؛ اما معمولا این فستیوال در ماه مارس برگزار می شود و گاهی نیز آن را در اواخر فوریه جشن می گیرند؛ هولی در سال 2019، در تاریخ 21 مارس برابر با اول فروردین ماه 98 آغاز می شود. هندوها این جشن را فرصتی برای خداحافظی از زمستان و سلام دادن به بهار می دانند؛ بهاری که خود مانند جشن هولی رنگارنگ و تماشایی ست.

البته برپایی جشن برای فرا رسیدن بهار، تنها یکی از بهانه های برگزاری هولی ست و پیروان آیین هندو با برگزاری این فستیوال هدف های متعددی را دنبال می کنند. مثلا در متون قرن 17 میلادی، از هولی به عنوان مراسمی برای برداشت خوب و پربارِ محصول یاد شده است. همچنین هولی برای بسیاری از هندوها، آغاز سال نو و فرصتی برای بهبود روابط با دیگران و پایان دادن به جدال ها و مخاصمه هاست.

در هولی چه می گذرد؟

برای آشنایی با هولی تنها کافی ست به عکس های این جشن نگاه کنیم و اینگونه تا حدودی با شیوه برگزاری آن آشنا شویم. در این جشن رنگ ها و رنگ پاشیدن به یکدیگر مهمترین اتفاقی ست که رخ می دهد و به همین خاطر بیشتر مردم دنیا، این فستیوال را با نام جشن رنگ ها می شناسند؛ اما با همه این ها، رنگ بازی تمام آن چیزی نیست که به هولی معنا می بخشد. هندوها از روزها و حتا هفته ها قبل به پیشواز جشن هولی می روند و پودرهای رنگی می خرند و غذاهای خوشمزه تدارک می بینند و رنگ بازی را از روزها قبل آغاز می کنند. عده ای حتا به مناسبت هولی خانه تکانی می کنند و آلودگی را از اطراف شان می زدایند.

جشن هولی به صورت مرسوم در دو روز برگزار می شود؛ در عصر روز اول، بسیاری از هندوها به آتش بازی می پردازند و روز پس از آن، به مکان های پررفت و آمد می روند و به رنگ بازی مشغول می شوند. وقتی رنگ بازی و رقص و آوازهای میانش به پایان رسید، لباس تمیز و آراسته به تن می کنند و به دید و بازدید آشنایان شان می روند. 

هولی در کجاها برگزار می شود؟

کشورهای شبه قاره هند از جمله پاکستان، بنگلادش، بوتان و میانمار هولی را بسیار جدی و پرشور برگزار می کنند و برای آن اهمیت ویژه ای قائل هستند؛ اما در کشورهای هند و نپال، هولی یک جشن ملی ست و از اهمیت بیشتری برخوردار است. بد نیست بدانید که در تقویم این دو کشور، تعطیلاتی به مراسم هولی اختصاص داده شده است. 

این ها که گفته شد تنها خلاصه ای از این جشن باشکوه است، در ادامه می خواهیم بیشتر از هولی برای تان بگوییم و شما را با فضای واقعی این جشن آشنا کنیم؛ اما پیش از همه لازم است که کمی در آیین هندو دقیق شویم و از داستان های مذهبی این آیین بشنویم و در همین حین، ماجرای هولی را از میان متون تاریخی و مذهبی هندو بیابیم.

تاریخچه جشن هولی

فستیوال هولی از قدمت بالایی برخوردار است و یک جشن باستانی به شمار می رود. اولین اشاره به این جشن در میان متون تاریخی را می توان در شعری متعلق به قرن چهارم میلادی پیدا کرد. همچنین یکی از بهترین منابع برای بررسی قدمت هولی نمایشنامه ای ست به زبان سانسکریت که در قرن هفتم میلادی نوشته شده و در آن هارشا (Harsha)، امپراتور هند، به صورت جزیی به توصیف جشن هولی پرداخته است. او در این نمایشنامه چنین نوشته است: 

شاهد باش فستیوال باشکوه کوپید (1) را که چگونه کنجکاوی ها را بر می انگیزد، زمانی که آب قهوه ای رنگ به روی مردم محلی می ریزد و آن ها مشغول رقص و پایکوبی هستند. زرد مایل به قرمز و گرد و غبار با حرکت کمرها بر هوا بلند می شوند و عطری در فضا پدید می آورد.

باورها و داستان های جشن هولی

اما مواردی که در بالا ذکر شد سندهای تاریخی هستند و دلیل پیدایش این مراسم را شرح نمی دهند؛ پس بهتر است دلیل برگزاری هولی را در آیین هندو بجوییم. مانند همه جشن ها و رسوم تاریخی، درباره پیشینه و چگونگی پیدایش جشن هولی نیز داستان هایی روایت می شود و نمی توان به طور قطع اذعان داشت که چه شد و چه پیش آمد که هولی شکل گرفت. با این حال، چندی از افسانه هایی که درباره تاریخچه این جشن زیبا و رنگارنگ روایت می شود از قدرت بیشتری برخوردار هستند و تعداد بیشتری از هندوها به این روایات باور دارند. در ادامه به شرح مهمترین داستان هایی می پردازیم که به پیشنیه برگزاری هولی مرتبط هستند. 

1- پدر و عمه خبیث درصدد کشتن پراهلادا

برای شنیدن این داستان در ابتدا باید به معرفی شخصی با نام هیرانیاکاشیپو (Hiranyakashipu) بپردازیم. از این شخص با عنوان شاه بزرگ شیاطین یاد می کنند. زمانی که برادر کوچکتر هیرانیاکاشیپو که هیرانیاکاشا نام داشت توسط ویشنو (2) به قتل رسید، وی بسیار خشمگین شد و عزم خود را جزم کرد تا قدرت های ماورایی کسب کند. به همین خاطر به ریاضت و عبادت طولانی برهما (3) پرداخت. در پاسخ به این عبادت طولانی، برهما به وی توجه نشان داد و شرایط پیچیده ای برای مرگ او تنظیم کرد. این قوانین کشتن هیرانیاکاشیپو را بسیار دشوار می کرد و باعث می شد تا به سرنوشت تلخ برادرش دچار نشود. این شرایط از این قرار بودند:

1. هیچ حیوان یا انسانی نمی توانست او را بکشد.
2. در محوطه باز یا در فضای خانه امکان قتل وی وجود نداشت. 
3. نه می توانستند در شب او را بکشند و نه در روز.
4. نه در زمین جان می باخت و نه در هوا.
5. نه با آلت قتاله دستی کشته می شد و نه با پرتابه ها.

همه این موارد، به قتل رساندن هیرانیاکاشیپو را دشوار و تقریبا امکان ناپذیر کرده بود؛ اما این فناناپذیری و قدرت، از او موجودی خبیث و پر از تفکرات شیطانی ساخت و وی شروع کرد به کشتن هر آنکه تابعش نبود و از فرمانش سرپیچی می کرد. این پادشاه باور داشت که چون در مقابل مرگ سر خم نمی کند، با خدایان برابر است و همه مردم باید به پرستش او روی آورند. اما بسیاری حاضر به این انجام این کار نبودند، از جمله آن ها می توان به پسر پادشاه اشاره کرد که پراهلادا (Prahlada) نام داشت. این پسر، با وجود کینه های پدرش، همچنان پیرو ویشنو بود و او را می پرستید. زمانی که پادشاه شیطانی از این ماجرا خبردار شد مرگ پسر را خواهان شد و از خواهر دیوصفت خود، «هولیکا» کمک خواست.

در نهایت این دو با یکدیگر نقشه ای شوم کشیدند. بنا بود که هولیکا لباسی شنل مانند بر تن کند که او را از آتش در امان نگاه می داشت و با حقه و کلک «پراهلادا» را با خود به درون خرمنی از آتش ببرد. با وجود شنل، عمه خبیث جان سالم به در می برد اما پسرک کشته می شد.

اگرچه نقشه آن طور که باید پیش نرفت و زمانی که این دو درون خرمن آتش بودند شنل از روی بدن هولیکا پرواز کرد و پراهلادا را در برگرفت. در نتیجه، زن در آتش سوخت و پراهلادا زنده بیرون آمد. 

این اتفاق و حمله ای که بر پراهلادا شده بود خشم ویشنو را برانگیخت، در نتیجه خود دست به کار شد تا این پادشاه دیوانه و خودخواه را سر جایش بنشاند. باید در این قسمت توضیح دهیم که بنا به باور هندوان ویشنو در دوران های مختلف به شکل های متفاوتی ظاهر می شد و گفته می شود که تاکنون در ۹ پیکر گوناگون نمود پیدا کرده است. و زمانی که تصمیم بر نابودی هیرانیاکاشیپو گرفت، به شکل ناراسیما درآمد که می گویند چهارمین نمود اوست و نیمی از آن به صورت شیر و نیمه دیگرش انسان است. 

او در زمان غروب که نه شب بود و نه روز، بر روی پله های خانه، هیرانیاکاشیپو را گرفت که نه داخل بود و نه خارج وی را در دامان خود نشاند که نه آسمان بود و نه زمین و با چنگال هایش او را کشت که نه آلت قتاله دستی بود و نه پرتابی.

هولی را رویدادی می دانند که پیروزی نیکی بر شر را به تصویر می کشد. یادآور پیروزی پراهلادا بر پدر خبیثش و سوختن هولیکا در آتش است. به عقیده بسیاری نام هولی از همان هولیکا می آید و مردم این روز را جشن می گیرند چون سال ها پیش، در چنین روزی بدی در آتش سوخت.

پاورقی

1: کوپید یا کوپیدو (cupido)، خدای عشق رومیان باستان است اما در این متن نمی توان به طور قطع گفت که شاعر به این خدای باستانی اشاره داشته است.

2: ویشنو دومین ایزد از ایزدهای سه گانه هندو و جنبه نفوذگر و حفاظت گر خداوند است.

3: برهما یا براهما ایزد آفرینش است و در کنار دیگر خدایان آیین هندو، ویشنو و شیوا قرار می گیرد.

2- ماجرای عشق کریشنای تیره رنگ و رادا

گفتیم که داستان پادشاه فناناپذیر و در نهایت مرگ خود و خواهرش هولیکا مرسوم ترین روایت درباره جشن هولی ست. اما داستان های دیگری هم درباره هولی وجود دارد:

در داستانی که بالاتر روایت کردیم ذکر شد که ویشنو چهره های زیادی داشته و در شمایل مختلفی در آمده است. یکی از معروف ترین و مهمترین این چهره ها، کریشناست. در تمامی منابع ذکر شده که کریشنا پوستی آبی رنگ دارد که دلیلش به زمان نوزادی وی باز می گردد. زمانی که پوتانا (Putana)، مادر رضاعی وی، کریشنا را با شیر خود مسموم کرد و به همین خاطر، رنگ پوست کریشنا از آن زمان چنین شد.

گفته می شود که کریشنا کودکی خود را در یکی از ایالت های شمالی هند و در ناحیه ای به نام براج (Braj) سپری کرده است. جایی که می توان ریشه و منبع یکی دیگر از داستان ها در رابطه با پیشینه هولی را دنبال کرد. در نوجوانی کریشنا دل به دختری به نام رادا داده بود اما نگران بود که مبادا رادا او را نخواهد چرا که رنگ پوستش عجیب و غیر معمول است. مادر که از نگرانی و دغدغه فرزندش به ستوه آمده بود به او گفت برود و بر صورت رادا هر رنگی که می خواهد را بپاشد و کریشنا چنین کرد. پس از این ماجرا پیوند میان رادا و او رقم خورد؛ امروزه، پیشینه جشن هولی را به این رویداد و رنگ آمیزی پوست رادا توسط کریشنا نسبت می دهند.

3- هولی، جشنی برای بازگشت خدای عشق؟!

هندوییسم آیین های مختلفی را شامل می شود، که در بین شان شیواپرستان و شاکتی پرستان داستان دیگری را برای هولی روایت می کنند. آن ها می گویند که روزگاری شیوا که یکی از بلندپایه ترین ایزدهای هندو است به حالتی از خلسه فرو رفته و مشغول یوگا بود. همسر دوم او، پاراواتی (Parvati)، از این خلسه طولانی رنجیده خاطر شد بنابراین در زمان باسنت پانچامی (1) از کاما -خدای عشق- تقاضای کمک کرد. پس کاما، تیری به سوی شیوا پرتاب کرد تا او را خلسه خارج کند. شیوا از این کار عصبانی شد و چشم سوم را باز کرد و کاما را سوزاند و به خاکستر تبدیل کرد. این ماجرا، همسر کاما، یعنی راتی (Rati) را ناراحت کرد و همچنین باعث ناراحتی پاراواتی، همسر خود شیوا نیز شد. راتی برای 40 روز به حالت تعمق و ریاضت فرو رفت. زمانی که شیوا متوجه این موضوع شد از گناه کاما گذشت و او را دوباره بازسازی کرد، اما تنها به عنوان یک تصویر ذهنی، به نمایندگی از دولت واقعی عاطفی و معنوی عشق به جای فیزیکی شهوت. به عقیده برخی هندوها، جشن هولی 40 روز پس از باسنت پانچامی به مناسبت بازگشت خدای عشق برگزار می شود. 

پاورقی

1: باسنت پانچامی (Vasant Panchami) یکی دیگر از فستیوال های دنیاست که مردم در طی آن نزدیک شدن بهار را جشن می گیرند. این فستیوال توسط برخی هندوها، مسلمانان، پنجابی ها و ... برگزار می شود و یکی از بارزترین ویژگی هایش بادبادک بازی است.

مراحل برگزاری جشن هولی

گفتیم که جشن هولی در اواخر فصل زمستان و معمولا در بیشتر مناطق در ماه مارس و ظرف دو روز برگزار می شود. در ادامه برای تان قدم به قدم از رفتار و آیین مردم در حین برگزاری هولی می گوییم.

1- پیش از هولی

اگرچه فستیوال هولی دو روز به طول می انجامد، اما هندوها از روزها قبل به پیشواز این فستیوال می روند. مواد لازم برای آماده سازی خوراکی های هولی را تهیه می کنند و پودرهای رنگی به مقدار لازم و در رنگ های مختلف می خرند. جالب آنکه این فستیوال در آغاز بهار جشن گرفته می شود و حتا عده ای به مناسبت این رویداد، خانه های شان را تمیز می کنند که شباهتهایی به نوروز دارد. دلیل این خانه تکانی رهایی از آلودگی ها و بیماری هاست تا بهار را در فضایی پاکیزه و عاری از هرگونه کثیفی آغاز کنند. حتا دیده شده که پیش از مراسم هولی مردم به خرید لباس نو و نیز می روند تا برای دید و بازدیدهای روز دوم هولی آراسته باشند.

عده ای هم چنان برای این جشن ذوق و هیجان دارند که از روزها قبل به رنگ بازی می پردازند و امان نمی دهند تا زمان دقیق هولی فرا برسد. 

2- هوالیکا داهان | مراسم شب قبل از جشن

دقیقا یک شب پیش از هولی، مردم در مکان های عمومی و پارک ها، نزدیک به معابد و دیگر مناطقی روباز خرمن های آتش برپا می کنند و به دور آن چرخ می زنند. هولیکا داهان (Holika Dahan) یا چوتی هولی (Chhoti Holi) با الهام از آتشی که هولیکا برای برادرزاده اش برپا کرد و حقه ای که به او زد و وی را درون آتش کشاند برگزار می شود. نام هولیکا داهان در واژه به معنای آتش زدن هولیکا است از این مراسم با عنوان هولی کوچک نیز یاد می کنند. این مراسم نمادی ست از پیروزی خیر بر شر.

در این شب مردم به جای آن که در خانه های شان بمانند به گرد هم می آیند و سوزانده شدن هولیکا را به صورت دسته جمعی جشن می گیرند. در آخر مراسم نیز، برخی از هندوها تکه ای آتش را با خود به خانه می برند و باور دارند که با این کار، خانه ها و وجودشان از آلودگی ها پاک می شود. 

3- رنگ بازی

از روز دوم هولی با نام هایی همچون رنگوالی هولی (Rangwali Holi) یا دولتی (Dhuleti) یاد می شود. در آغاز روز دوم، رنگ بازی واقعی شروع می شود؛ تا پیش از این رنگ بازی هایی برگزار می شد، اما در روز دوم هولی، رنگ بازی شور و هیاهوی دیگری دارد. مردم به خیابان ها می روند و پودرهای رنگی را نیز با خود می آورند. برخی این پودرها را درون سطل های آب می ریزند تا اینگونه اثر رنگ ها بیشتر باقی بماند. هولی حال و هوای عجیبی دارد و پر از نیرنگ و شیطنت و بازی ست. در حین این جشن، مردم هر آن چه در توان دارند به کار می برند تا اطرافیان شان را درون سطل های پر از رنگ بیندازند یا رنگ به روی شان بپاشند. 

البته برخی افراد از حد نرمال خارج می شوند و با مصرف نوعی ماریجوانای فرآوری شده به نام بهانگ (Bhang) به شادی خود رنگی مصنوعی می بخشند. این خوراکی بیشتر با نوعی نوشیدنی به نام تاندای (thandai) مصرف می شود یا به شکل غذایی به نام پاکوره (1) سرو می شود؛ بنابراین اگر در جایی بودید که هولی را جشن می گرفتند حواس تان باشد که محسور رنگ ها و شادی اطراف تان نشوید و کمی به آنچه که به شما تعارف می کنند توجه داشته باشید.

در حین جشن رنگ بازی هولی دیگر کسی اهمیت نمی دهد که چه بر تن دارند و هرکس با ساده ترین لباس هایش در این فستیوال حاضر می شود. تماشای مردم که موهای شان را در هوا افشان کرده اند و به حالت های نامتعارف و عجیب می رقصند در هر فرصتی اتفاق نمی افتد و این یک زمان منحصر به فرد است برای آن که مردم را در بهترین حالت روحی شان به تماشا نشست و از شور و هیجانی که در فضا جاری ست لذت برد. 

افرادی که می خواهند در این مراسم حاضر شوند حتما یک چیز را در خانه هایشان جا می گذارند و آن دغدغه هاست؛ در این جشن رنگ بازی برای همه چیز و همه کس فضا وجود دارد اما نه برای دغدغه ها. همچنین قضاوت کردن نیز در این روز جایی ندارد. همه خوشحالند و این جمله در هر طرف شنیده می شود. 

Bura na mano Holi hai

من یک روز عالی دارم. 

به راستی هم که این روز عالی ست. جشن رنگ ها فرصتی ست تا افراد فارغ از طبقه اجتماعی و موقعیت مالی شان در کنار یکدیگر جشن بگیرند و شادی شان را با هم شریک شوند. 

4- دید و بازدید پس از رنگ بازی

زمانی که خوراکی ها و پودرهای رنگی تمام می شوند، مردم به ناچار دست از رنگ بازی می کشند و به سوی خانه های شان می روند. در این زمان عده ای در خیابان ها می مانند تا شهر را از آلودگی های رنگی پاک کنند و باقی مردم به سوی حمام های شان می شتابند تا رنگ ها را از بدن شان بزدایند، چرا که هنوز دید و بازدیدهای هولی مانده است. 

هندوها یکی از دلایل برگزاری هولی را پاک کردن کینه ها و احیای دوستی های گذشته می دانند. به همین خاطر میهمانی های عصر آخرین روز از هولی نقش مهمی پررنگی را در مراسم ایفا می کند. اینگونه می شود که روزهای پر از شور و رقص و آواز و بازی در انتها با تازه کردن روابط با اقوام و آشنایان به پایان می رسد. 

رنگ ها در جشن هولی

به پودرهای رنگی که در جشن هولی استفاده می شود نام هایی همچون گولال (Gulal) و ابیر (Abeer) داده می شود. معمولا این رنگ ها در روز دوم هولی وارد ماجرا می شوند و مهمترین نماد در جشن بزرگ هندوها هستند. 

هرکدام از این رنگ ها سمبلی از یک عنصر مهم هستند، مثلا پودرهای رنگی قرمز را نمادی از عشق می دانند، رنگ آبی کریشنا و رنگ پوستش را یادآور می شود و رنگ سبز، نمادی از بهار و شروع های تازه است.

مردم در این روز به روی یکدیگر رنگ می پاشند و عشق کریشنا و رادا را جشن می گیرند. یکی دیگر از دلایل جشن رنگ ها را آمدن بهار می دانند. فصلی که با آمدنش، طبیعت جان دیگری می گیرد و همه جا به رنگ های زیبا و تماشایی مزین می شود. آمدن فصل رنگ ها را باید با رنگ بازی خوشامد گفت...

اما این رنگ ها از چه هستند و چگونه تولید شده اند؟! 

از طبیعی تا شیمیایی

در زمان های گذشته پودرهای رنگی به شکل امروزی شان درخشان و کاملا پودر بوده نبودند. مثلا برای تهیه رنگ سبز از برگ های خشک شده بهاری و سوزن کاج استفاده می شد؛ رنگ زرد از گل آفتاب گردان، کوکب و ... به دست می آمد؛ قرمز از گل رز یا پوست درختان سیب جنگلی، انار، زعفران، مخلوط آهک و زردچوبه، پودر پرتقال و ...؛ آبی از انگور بنفش و ...؛ قهوه ای از برگ های خشک شده چای، برگ درخت افرا و ...؛ و در نهایت سیاه از برخی گونه های انگور و ... . همچنین از گل درختانی همچون بوتیا مونوسپرما (Butea monosperma) و فردوسی هندی نیز برای تهیه پودرهای رنگی استفاده می شد. همه این مواد با محیط زیست سازگار هستند و صدمه ای به انسان وارد نمی کنند. حتا برخی از آن ها خاصیت دارویی دارند و برای سلامت پوست نیز مفید هستند.

اما اواسط قرن نوزده بود که برای اولین بار رنگ های مصنوعی ساخته شدند. دیگر درختان زیادی درون منطقه شهری دیده نمی شد و مردم به خاطر سود بیشتر دست به تولید رنگ های مصنوعی فراوان زدند؛ در نتیجه دیگر کسی از رنگ های طبیعی استفاده نمی کرد. 

استفاده از رنگ های مصنوعی عوارض بسیاری دارد. متاسفانه آن طور که باید نظارتی بر این رنگ ها وجود ندارد و در نتیجه، ممکن است سمی باشند و در ترکیبش از موادی همچون اکسید سرب، گازوییل، ید، کروم و سولفات مس استفاده شود. آلرژی های مختلف، تورم چشم ها، عفونت های پوستی، آسم و ... همه از عوارض استفاده از رنگ های شیمیایی و غیر استاندارد هستند. این رنگ ها بیشتر در جاده ها و درون جعبه هایی فروخته می شوند که روی شان نوشته شده: "تنها برای استفاده صنعتی" .

این روزها توجه به محیط زیست بیشتر شده است به همین خاطر نگرانی های زیادی در رابطه با استفاده از رنگ ها و صدماتی که به طبیعت و محیط زیست مان می زنند وجود دارد. خوشبختانه کمتر دیده می شود که جشن رنگ ها در دامان طبیعت برگزار شود و در نتیجه، صدمه مستقیمی به گیاهان و جانورانی نمی رسد که ممکن است رنگ ها را بخورند. اما این پودرهای مصنوعی پسماند آب را آلوده می کنند و دغدغه هایی را در رابطه با استفاده مجدد از آن به وجود می آورند. 

همه صدماتی که ممکن است رنگ های مصنوعی به طبیعت وارد کنند سبب شده است تا دوست داران محیط زیست تبلیغات زیادی در رابطه با برگزاری یک جشن رنگ مناسب و بدون صدمه زدن به کره زمین داشته باشند.

در گذشته گولال از مواد طبیعی تهیه می شد و این روزها نیز می توان به همین روش آن را تهیه کرد و اگر کمی حوصله به خرج داد، به آسانی می توان با پودر رنگ های طبیعی به جشن آمد و اینگونه پیوند زیباتری هم با طبیعت داشت. 

برای تهیه گولال، می توان از گیاه زردچوبه، گیاه نیل و گل های درخت آناتو استفاده کرد. به آسانی همه این ها و دیگر گیاهانی را پیدا کرد که می توان از آن ها پودر رنگی به دست آورد. خرید این ها قیمت چندانی هم ندارند و بسیاری از وب سایت ها حتا طرز تهیه گولال از گیاهان مختلف را توضیح می دهند تا شرکت کنندگان در جشن هولی به آسانی رنگ ها را تهیه کنند. یکی از ساده ترین روش ها برای تهیه پودرهای رنگی ترکیب آرد، آب و چند قطره از رنگ های خوراکی ست. به همین سادگی می توان مواد لازم برای حضور در هولی را آماده کرد!

در تهیه رنگ های طبیعی که امروزه به کار می رود نمک فلزات سنگین به کار نمی رود و از ترکیبی بهره می گیرند که در آن مواد نرم باشند و به خوبی به پوست بچسبند. 

چینی ها، صاحبان بازار رنگِ هندوها

تعجب می کنید اگر در مراسمی مختص هندوها، نام چینی ها به میان آید؟!

اگر تا به حال به این باور نرسیده اید که چین بازار جهانی را قبضه کرده است با شنیدن این ماجرا حتما به آن اعتراف می کنید. این روزها چینی ها با فرا رسیده جشن هولی بیشتر سود می برند تا دیگر افراد. بر اساس گزارش ها، گولال های چینی حدود 55 درصد از دیگر تولیدات پودرهای رنگی مثلا در مکان هایی همچون راجستان، گجرات، اوتار پرادش و دیگر نواحی هند ارزان تر است. تولیدات خلاقانه و جذاب تر چینی ها سبب شده اند تا بازار به کلی از چنگ هندی ها خارج شود و حتا با اینکه دولت هند بسیار بر تولیدات داخلی تاکید دارد نمی تواند خرید پودرهای چینی ها را متوقف کند. بسیاری از مردم هند برای دهه ها در صنعت تولید گولال هستند اما امروزه وضعیت خوبی ندارند و به خاطر چینی ها در حال ورشکستگی هستند. 

غذاهای سنتی در جشن هولی

مانند هر جشن و رسمی در دنیا، هولی نیز خوراکی های ویژه خود را دارد و در این جشن باستانی، غذاهای و البته نوشیدنی ویژه ای نوش جان می شود. با ما همراه بمانید تا به شما بگوییم خوشمزه های هولی از چه قرارند...

 تاندای | Thandai: نوشیدنی تاندای با مراسم هولی گره خورده است و عضوی جدانشدنی از آن به شمار می رود. زمان خوب برای مصرف این نوشیدنی میانه جشن رنگ هاست. وقتی که جشن به نیمه خود رسیده است و انرژی مردم تحلیل رفته و خستگی بر آن ها چیره شده است؛ پس وقتش رسیده تا جرعه ای تاندای بنوشند تا جانی دوباره برای رنگ بازی و جشن و پایکوبی بگیرند. باید بدانید که عده ای از افراد این نوشیدنی را با بهانگ (Bhang) مخلوط می کنند که نوع خاصی ماریجوانای فرآوری شده در هند است. پس اگر در جشن هولی حضور داشتید حواس تان را جمع کنید و ببینید که چه چیزی به شما تعارف می کنند. مصرف بهانگ در حین جشن هولی بسیار رایج است. این نکته را نیز گوشزد می کنیم که در استفاده از بهانگ امکان اوردوز وجود دارد.

بد نیست در این جا به این موضوع اشاره کنیم بسیاری این نوشیدنی را میلک شیکی با طعم ماریجوانا می دانند. قدمت این نوشیدنی به 3 هزار سال پیش می رسد و از طریق افسانه ها، آن را به خدای هندوها یعنی «شیوا» ارتباط می دهند. برگ هایی که برای تهیه ماریجوانا استفاده می شود معمولا از ارتفاعات هیمالیا چیده می شود. 

ترکیبات تاندای: تاندای یک نوشیدنی خنک است که در آن معمولا آب خالص، شکر، دانه های هندوانه و خربزه، بادام، دانه های ساقه لوتوس، بادام هندی، هل، رازیانه، گل رز، فلفل سفید، زعفران و شاید بهانگ به کار می رود.

 گوجیا | gujiya: این خوراک یک نوع دامپلینگ شیرین است. خمیر را به صورت پیراشکی در می آورند و درون روغن زیاد سرخ می کنند و سپس در محلول غلیظ شکر غوطه ور می کنند. در نهایت بر روی آن مغز بادام، پسته و ... می ریزند و برای طعم دادن به آن از دانه های هل استفاده می کنند؛ معمولا هم رویش را با نارگیل تزیین می کنند. 

 فرنی | Phirni: همان طور که فرنی در رژیم غذایی ما ایرانی ها جای خود را پیدا کرده، در هند نیز محبوب و مورد توجه است. البته باید بدانید که فرنیِ هندی ها بیشتر به شیربرنج ما شباهت دارد و درونش برنج نیز به چشم می خورد. دیگر ترکیبات آن، مغزها، شیر، شکر، زعفرون، هل و ... است. شاید کینوآ هم به جای برنج درون فرنی استفاده شود؛ کینوآ گیاهی ست که برای دانه های خوراکی اش کاشته می شود و جزو غلات شمرده نمی شود. 

پنی پوری | Panipuri: این خوراک در کشورهایی چون هند و نپال مانند تنقلات استفاده می شود. برای تهیه این خوراک، خمیر نازک را به صورت گرد و توخالی سرخ می کنند و در نهایت بسیار ترد می شود. دون این ورقه ها موادی همچون تمبر هندی، چاشنی های مختلف هندی، فلفل، سیب زمینی، پیاز و ... ریخته می شود. در حین جشن هولی شما می توانید رقابتی بر سر خوردن پنی پوری بیشتر برگزار کنید. 

رد لانتیل تارکا دال | Red lentil tarka dal: موادی که در این غذا به کار می روند از این این قرارند: عدس قرمز، زردچوبه، کره، زیره، حبه های سیر، فلفل سبز. در نهایت پس از پخت، این خوراک به پوره شباهت پیدا می کند. 

از دیگر غذاهایی که در حین این مراسم ممکن است با آن ها مواجه شوید، می توان به متری (mathri) اشاره کرد که نوعی میان وعده سبک است و از آرد، آب و شاید زیره سبز تشکیل شود. مالپوآ (malpuas) هم در هولی خورده می شود که نوعی پنکیک است و به عنوان میان وعده یا دسر در شبه جزیره هند خورده می شود.

برگزاری هولی در نقاط مختلف دنیا

در ادامه می خواهیم به چندی از مهمترین مکان هایی که هولی را جشن می گیرند بپردازیم و ببینیم برای برگزاری این مراسم چه می کنند و آیا تفاوتی در برگزاری هولی در نقاط مختلف وجود دارد یا نه؟! 

همچنین در این بخش می توانید با محبوب ترین مناطق برای تماشای هولی آشنا شوید و اگر قصد داشتید به مردم هندو ملحق شوید و هولی را جشن بگیرید؛ بتوانید بهترین مقصد سفر خود را به سادگی انتخاب کنید. 

1- گُجَرات | Gujarat

گجرات یکی از ایالت های غربی کشور هند است و صنعتی ترین ناحیه نیز در سرزمین هند شمرده می شود. به همین خاطر از اهمیت بالایی برخوردار است و خوبست بدانیم در این جا مردم چگونه هولی را جشن می گیرند.

در گجرات، هولی یک جشنواره دو روزه است. عصر روز اول مردم خرمن آتش برپا می کنند و ذرت خام و نارگیل به درون آتش می ریزند. روز دوم جشنواره رنگ است که با نام دولتی (Dhuleti) شناخته می شود. در این جشن مردم پودر رنگ و آب و رنگ مخلوط شده را به روی یکدیگر می پاشند. در یکی از شهرهای ساحلی گجرات به نام دوارکا (Dwarka)، هولی را در معبد دوارکادیش (Dwarkadheesh) جشن می گیرند و در حین آن جشنواره موسیقی و مراسم های کمدی برگزار می شود. 

در شهر احمدآباد کوزه ای از آب دوغ در بالای دیوارها قرار داده می شود و پسرها سعی می کنند با درست کردن هرم های انسانی به کوزه ها برسند و آن ها را بشکنند. دخترها از طرفی سعی می کنند با پاشیدن آب های رنگی آن ها را متوقف کنند و مانع از شکستن کوزه شوند. این حرکت نیز به یکی از داستان های آیین هندو اشاره دارد.

پسری که در نهایت موفق به شکستن کوزه می شود را پادشاه هولی لقب می دهند. بعد از آن تمامی پسرانی که حالا سراسر بدن شان رنگی شده به گوشه و کنار شهر می روند تا به مردم خبر دهند امکان دارد کریشنا ظهور کند و ظرف های کره شان را بدزدد! (باید توجه داشته باشید که هر کدام از رسوم هولی ریشه ای در باور هندوها دارد و توضیح تمامی آن ها از حوصله این مطلب خارج است.)

کتک زدن برادر شوهر توسط عروس یکی دیگر از رسوم رایج در برخی خانواده های هندو است! طبق این رسم، زن یک ساری را درون طنابی می پیچد و برادرشوهرش را کتک می زند. همچنین او را به سخره می گیرد و سعی می کند با حرف هایش او را مورد آزار قرار دهد. قائله به همین جا ختم نمی شود؛ طبق این رسم عجیب، عروس خانم باید سر تا پای برادرِ همسرش را با آب رنگی خیس کند!

2- اوتار پرادش | Uttar Pradesh

ایالت اوتار پرادش یکی از مهمترین مراکز برای برگزاری هولی ست و دو منطقه از این ایالت، جشن را پرشورتر از مکان های دیگر برگزار می کنند: 

نزدیک به شهر ماتورا 

برخی مردم هند به یک روز فستیوال هولی رضایت نمی دهند و پیش زمینه ای بر این جشن باشکوه دارند. نام این پیش زمینه لات مار هولی است که در چند روز قبل از برگزاری هولی در حومه شهرهای بارسانا (Barsana) و ناندگائون (Nandgaon) نزدیک به شهر ماتورا (Mathura) برگزار می شود. هر سه این شهرها در ایالت اوتار پرادش قرار دارند. هر ساله هزاران هندو برای شرکت در این مراسم گِرد هم می آیند. البته توریست هایی که یک روز هولی را برای جشن گرفتن کافی نمی دانند نیز به آن ها ملحق می شوند تا به تماشای جشن شان بنشینند و شوری به سفر خود بدهند. 

لات مار هولی در واژه معنای عجیبی دارد: مراسم هولی که در آن مردم با چوب ضربه می زنند!

داستان این جشن هم مانند بسیاری از رسوم هندوها، به کریشنا باز می گردد. می گویند زمانی که کریشنا برای ملاقات دلدارش، رادا، در همین وقت از سال به روستای محل زندگی او رفت، با رادا و دوستانش سر شوخی گذاشت و آن ها را اذیت های دوستانه ای می کرد. اما زنان روستا از این بابت دلخور شدند و با چوب به دنبالش افتادند. 

هر سال به یاد آن روز، مردان شهر ناندگائون به شهر بارسانا می روند؛ فقط برای آنکه با زنان خشمگین و چوب های شان مواجه شوند و توسط آن ها کتک بخورند! زن ها با تمام توان شان مردها را کتک می زنند و در نهایت، آن مرد نگون بختی را که اسیرشان می شود لباس زنانه می پوشانند و به رقص در انظار عمومی مجبور می کنند. 

گفته می شود در حین جشن لات مار هولی، شور و هیاهوی بسیاری در معبد شهر بارسانا دیده می شود. زمانی که همه از شهر ناندگائون به بارسانا آمده اند، جشن لات مار هولی در همین مکان آغاز می شود. پس از آن مردم به رنگرنجیلی گالی (Rang Rangeeli Gali) می روند و در آن جا به جشن و پایکوبی ادامه می دهند. در روز دوم همه از شهر بارسانا به ناندگائون می روند و در آن شهر نیز زنان منتظرند تا کتک مفصلی به مردها بزنند. 

ورینداوان | Vrindavan

ورینداوان از شهرهای مقدس هند به حساب می آید چرا که کریشنا بیشتر کودکی اش را در این منطقه سپری کرده است. در این شهر، مردم یازده روز قمری پیش از هولی، جشنی به نام فلون والی هولی (Phoolon wali holi) را برگزار می کنند. در حین این جشن مردم اغلب به معبد بنکه بیهاری (Banke Bihari) می روند و به جای پودر، گل های رنگی به روی جمعیت می ریزند. البته پودرهای رنگی جای شان را به خوبی میان مردم باز کرده اند و علاوه بر گل های ریز و رنگارنگ، پودرهای رنگی هم بر سر و روی مردم ریخته می شود. بد نیست بدانید که در ماتورا و ورینداوان، برگزاری هولی 16 روز به طول می انجامد.

3- شانتینیکیتن | Santiniketan

شانتینیکیتن شهر کوچکی ست در نواحی شمالی کشور هند. در اینجا از جشن هولی با عنوان باسانتا اوتسا (Basanta Utsav) یاد می کنند. باسانتا اوتسا نام فیلمی محصول سال 2013 نیز هست که در تمامی آن، اشاره خاصی به جشن هولی وجود دارد. در هر صورت بهترین مکان برای تماشای این جشن، دانشگاه اصلی شهر است. در حین این مراسم، دانشجوهای دانشگاه، لباس زرد رنگ بر تن می کنند و نمایش های جالبی برای بازدیدکنندگان اجرا می کنند. در ادامه، موسیقی های شاد پخش می شود و مردم به رقص و پایکوبی می پردازند و صد البته که پودرهای رنگی هم بخشی از این مراسم است. 

هولی در دیگر مناطق دنیا

در روزگاری که کشور هند تحت استعمار انگلستان بود، بسیاری از هندی ها برای کار به دیگر سرزمین ها فرستاده می شدند و به عنوان کارگر از آن ها کار می کشیدند. این اتفاق بسیار ناخوشایند است و هر کسی را ناراحت می کند؛ اما با همه این ها، هندی ها بیکار ننشسته بودند و اگرچه فرهنگ شان تحت تاثیر تهاجم ها قرار گرفته بود، اما در عین حال نیز تلاش می کردند که به هرجا می روند قدری از فرهنگ رنگارنگ شان را به دیگر سرزمین ها بشناسانند و چه چیز رنگین تر از هولی برای معرفی به مردم دنیا؟!

امروزه هولی در سرزمین های شبه قاره هندوستان به صورت پراکنده جشن گرفته می شود و علاوه بر آن، جای خود را در میان تمام مردم دنیا پیدا کرده است و در سرزمین هایی همچون آفریقا، آمریکای شمالی، اروپا، آمریکای لاتین نیز این فستیوال را برگزار می کنند. برخی سرزمین ها هولی را فستیوالی بهاره برای جشن گرفتن عشق و زیبایی ها می دانند. در ادامه چند سرزمین دیگری را به شما معرفی می کنیم که هولی را زنده نگه می دارند: 

1- نپال | Nepal

قبلتر هم گفتیم که علاوه بر هند، در نپال نیز جشن رنگ ها برگزار می شود و یکی از فستیوال های ملی این کشور به حساب می رود. هولی در یکی از ماه های تقویم این کشور به نام فاگون (Phagun) برگزار می شود. جالب آن که در حین برگزاری جشن هولی در این سرزمین، بودایی های نوار (Newar Buddhists) و دیگران نیز به برادران هندوی شان ملحق می شوند و این روز را جشن می گیرند. 

در حین هولی در نپال کنسرت های پرشوری در سراسر کشور و در شهرهایی از جمله کاتماندو، پوخارا و ... برگزار می شود و همچنین، میهمانان مهمی به برنامه های تلویزیونی دعوت می شوند. مردم در خیابان ها قدم می زنند و به روی دیگران رنگ می پاشند. یکی دیگر از کارهای جذاب مردم، پرتاب بادکنک های پر از آب و رنگ است که آن را لولا (lola) می خوانند؛ به معنای بادکنک آبی. استفاده از رنگ ها در آیین هندوها دلایل بسیاری دارد و یکی از آن ها را این می دانند که این رنگ ها غم را از دل بیرون می برند و به تمامی زندگی رنگ می بخشند. 

استفاده از بهانگ در این کشور نیز رایج است و در نوشیدنی و غذای مردم یافت می شود. 

2- سورینام | Suriname

شاید تا به حال نام این کشور به گوش تان نخورده باشد. سورینام سرزمین کوچکی ست در شمال آمریکای جنوبی. در این کشور هولی یک جشن ملی شمرده می شود که از آمدن بهار خبر می آورد و یادآور اساطیر آیین هندوست. در اینجا از جشن هولی با نام فاگوا (Phagwa) یاد می کنند. مانند هرجای دیگر در سورینام نیز جشم هولی پر از رنگ و آواز است. 

3- ایالات متحده آمریکا

در بسیاری از ایالت های کشور آمریکا جشن هولی برگزار می شود. هندوها و کسانی که تحت تاثیر زرق و برق هولی قرار گرفته اند، به خیابان ها می آیند و این جشن را باشکوه تر از هر زمان دیگری برگزار می کنند. از نمونه سرزمین هایی که هولی را جشن می گیرند در آمریکا می توان به نیو برانزویک، اسپنیش فورک، هیوستون، بوستون، شیکاگو، پتوومک و ... اشاره کرد. 

4- پاکستان

جمعیت هندوها در پاکستان از اقلیت شمرده می شوند. در این کشور، هندوها در محیط های کوچک و با جمعیت محدود به برگزاری جشن شان می پردازند. بر اساس گزارش ها در مناطقی همچون شهر کراچی، بخش هزاره، شهر راولپندی، ایالت سند، حیدرآباد، مولتان و لاهور جشن هولی تاکنون برگزار شده است. 

بین سال های 1947 تا 2016 هولی از جشن های عمومیِ پاکستان نبود و هندوها در محافل خصوصی این فستیوال را جشن می گرفتند. اما در سال 2016، توسط پارلمان پاکستان قانونی تصویب شد که بر اساس آن، جشن هولی و همچنین عید پاک مسیحیان به عنوان جشن هایی برای اقلیت پذیرفته می شدند. این قانون تازه در پاکستان بسیار بحث برانگیز بود، چرا که برخی آن را خبری خوب می دیدند و از آن استقبال می کردند، در حالی که دیگران به شدت با این موضوع مخالف بودند و باور داشتند که اگر هولی به یک جشن عمومی تبدیل شود تبلیغی ست برای آیین هندو در میان کودکان. 

نکات جالب درباره جشن هولی

1. گروه موسیقی کلد پلی (Coldplay) آهنگ «سرودِ آخر هفته» را در شهر بمبئی و حین جشن هولی ضبط کرده اند. بسیاری این موزیک ویدیو را اهانت فرهنگی دانستند.
2. برای حضور در جشن رنگوالی، بسیاری از مردم موها و پوست شان را چرب می کنند تا رنگ بر بدن شان نچسبد و اینگونه پاک کردنش کمتر دردسرساز باشد. همچنین شرکت کنندگان سعی می کنند لباس کهنه بپوشند چرا که لباس های رنگی بعدا دیگر قابل استفاده نیستند. 
3. در بعضی از مناطق، هندوها در حین برگزاری جشن هولی تندیس کریشنا و رادا را بر روی کجاوه ای می گذارند و در کوچه ها می چرخانند و در همین حین آوازی هم در وصف این دو شخصیت مهم در آیین هندو می خوانند. 
4. برخی تاریخ شناسان عنوان کرده اند که جشن هولی در گذشته توسط تمامی آریایی ها برگزار می شد اما رفته رفته کمرنگ و به سرزمین شبه قاره هند محدود شد. 

اهمیت بیولوژیکی هولی

جشن رنگ ها تنها رویدادی برای نشاط و بهبود وضعیت روحی نیست. در این جشن به بدن و سلامت آن نیز توجه ویژه ای شده است. اقوام هندو، همیشه برای آن که این رویداد در آغاز بهار صورت می گیرد از پدران شان سپاسگزار هستند و معتقدند که انتخاب این تاریخ برای برگزاری مراسم یک اتفاق نبوده و با تفکر سرآغاز بهار را برای این رویداد انتخاب کرده اند. 

زمستان به تازگی به پایان رسیده و هنوز بدن ها به خاطر سرمای شدید کرخت و بی رمق است. باد بهاری هم به این بی حوصلگی دامن می زند. در این موقعیت، چه چیزی می تواند دلپذیرتر از جشن رنگ ها باشد و انسان را به یاد شادی و شادمانی بیندازد و به جسمش جان تازه ببخشد؟!

اگر بخواهیم از منظر زیست شناسی به هولی نگاه کنیم، می بینیم که بهترین زمان برای برگزاری این مراسم انتخاب شده است. این برای بدن کاملا طبیعی ست که وقتی ناگهان پس از هوای سرد، گرما را تجربه می کند بدنش کرخت و بی رمق شود. اما در همین زمان، با برگزاری هولی، آوازهای بلند شنیده می شود و مردم به رقص و هیاهو می پردازند و اینگونه بدن های شان را از کسالت رها می شود و جانی دوباره می گیرد. 

جدای از این ماجرا، برخی از زیست شناسان بر این باورند که رنگ های مایعی که بر روی بدن پاشیده می شوند برای پوست مفید هستند و مانند ماسکی عمل کرده و پوست را جوان و شاداب می کنند. البته امروزه بیشتر از رنگ های مصنوعی استفاده می شود و دیگر آن سلامت را به پوست نمی دهند. 

یک ویژگی مثبت دیگر هم از نظر بیولوژیکی در مورد جشن هولی وجود دارد که به مراسم هولیکا داهان ارتباط داده می شود. پیشتر توضیح دادیم که هولیکا عمه بد سیرت پراهلادا بود که در نهایت در آتش سوخت. یک شب پیش از جشن هولی مراسمی برگزار می شود به نام هولیکا داهان.

گفته می شود که تغییر فصل از زمستان به بهار، باعث افزایش باکتری ها در محیط و درون بدن انسان می شود. در شب هولیکا داهان مردم خرمن آتش برپا می کنند و گرما محیط را فرا می گیرد. همچنین، در طی این شب، هندوها به دور آتش می چرخند و سوزانده شدن هولیکا را جشن می گیرند. همین به دور آتش چرخیدن سبب می شود که بدن شان از آلودگی ها پاک شود. 

در نواحی جنوبی هند پس از آن که خرمن آتش خاموش شد، مردم از خاکستر آن بر پیشانی شان می مالند و گیاه صندل را با برگ ها و گل های درخت انبه مخلوط می کنند و می خورند چرا که باور دارند که برای سلامتی شان مفید است. 

زمانی که حال روح خوب باشد جسم نیز از وضعیت بهتری برخوردار خواهد بود. با تماشای رنگ ها نشاط انسان چندین برابر می شود و این موضوع، بر سلامت جسم نیز تاثیر می گذارد. بسیاری از دکترها هم بر این موضوع اذعان دارند که بازی با رنگ ها به سلامت جسم کمک می کنند و رنگ ها، از موارد مهم در زندگی هستند که در جشن هولی، به خوبی به چشم می آیند.

همچنین برای برگزاری جشن هولی مردم به خانه های شان نیز نظم می بخشند و خانه تکانی می کنند. در نتیجه این کار، آلودگی و حشرات از خانه ها خارج می شوند و این نیز برای سلامتی شان مفید است. 

ویدیویی از جشن هولی هند

سخن آخر

سری به جشنواره پر از رنگ و لعاب هولی زدیم، با پیشنیه مذهبی آن آشنا شدیم و از بهترین مناطقی که در آن ها می توانید به تماشای هولی بنشینید گفتیم.